Sanngjarnt lífeyriskerfi: Í andstöðu við yfirlýst markmið Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar 6. júní 2024 13:30 Á Alþingi Íslendinga er nú til meðferðar frumvarp um endurskoðun á örorkulífeyriskerfinu, sem myndi fela í sér einhverjar mestu breytingar á kerfinu fyrr og síðar verði frumvarpið samþykkt. ÖBÍ réttindasamtök hafa komið á framfæri fjölda athugasemda og tillagna um breytingar á frumvarpinu. Ein tillagan snýr að örorkulífeyristökum sem fá hlutfallslegar greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. Frá árinu 2016 hafa ÖBÍ réttindasamtök þurft að reka dómsmál til að ná því fram að fjárhæðir, sem stjórnvöld sjálf hafa ákveðið að sé lágmarksframfærsla, séu ekki skertar hjá örorku- og endurhæfingarlífeyristökum vegna búsetu erlendis fyrir upphaf greiðslna. Málið snýst um greiðsluflokk sem nefnist „sérstök framfærsluuppbót“ (framvegis framfærsluuppbót) og er ætlað að tryggja lágmarksfjárhæð til framfærslu, en fjárhæð þessa greiðsluflokks var skert á grundvelli reglugerðarákvæðis þess efnis að framfærsluuppbótin væri greidd í hlutfalli við búsetu á Íslandi. Dómur Hæstaréttar frá 6. apríl 2022 í máli nr. 52/2021 varðaði ágreining sem laut m.a. að því aðóheimilt hafi verið að skerða greiðslur á framfærsluuppbót, vegna fyrri búsetu erlendis. Dómurinn slær því föstu að í fjölmörg ár hafi hinir verst settu örorku- og endurhæfingarlífeyristakar ekki fengið þá lágmarksfjárhæð sem þeim var nauðsynleg. Í kjölfar dómsins var fyrrnefndu reglugerðarákvæði breytt þannig að framfærsluuppbót er ekki lengur reiknuð út frá búsetuhlutfalli. Um hálfu ári frá uppkvaðningu dómsins voru greiðslur leiðréttar fjögur ár aftur í tímann. Málarekstur til að ná fram leiðréttingum fyrir árin 2012 til 2018 stendur enn yfir. Héraðsdómur Reykjavíkur felldi dóm 14. desember 2023 þess efnis að Tryggingastofnun ríkisins beri að leiðrétta óheimilar skerðingar á greiðslum til örorkulífeyristaka aftur til 1. janúar 2012. Ríkið tók hins vegar ákvörðun um að áfrýja dóminum. Sú réttarbót sem rakin hefur verið stuttlega og náðst hefur í gegnum dómsmál gæti að engu orðið ef breytingar varðandi þennan greiðsluflokk sem fyrirhugaðar eru í frumvarpi félags- og vinnumarkaðsráðherra um endurskoðun örorkulífeyriskerfis almannatrygginga verða að lögum. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að framfærsluuppbótin verði felld niður og verði þess í stað hluti af nýjum greiðsluflokki örorkulífeyris. Hinn nýi greiðsluflokkur verði ákvarðaður í samræmi við búsetuhlutfall eða áunna búsetu. Mun þetta leiða til talsverðar lækkunar fyrir þann hóp sem hefur ekki áunnið sér full réttindi hér á landi. Í staðinn er lagt til að sett verði bráðabirgðaákvæði sem tekur til þeirra sem fá greiddan örorkulífeyri ásamt framfærsluuppbót 31. ágúst 2025. Vandinn við bráðabirgðaákvæðið er tvíþættur. Annars vegar nær það ekki til einstaklinga sem koma nýir inn og byrja að fá greiðslur eftir gildistöku laganna. Hins vegar er ekki gert ráð fyrir að samanburðarfjárhæðin, þ.e. fjárhæð framfærsluuppbótar í ágúst 2025, verði verðtryggð. Þess heldur er gert ráð fyrir að eftir því sem örorkulífeyrir hækkar í samræmi við verðtryggingu muni munur á greiðslum til þeirra sem þurfa að treysta á framfærsluuppbótina og annarra sem eru með fullt búsetuhlutfall aukast. Fyrirætlanir þessar ganga gegn jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, þ.e. með því að skilja eftir hóp fatlaðs fólks sem hefur erlendan bakgrunn og þau sem bjuggu erlendis áður en til örorkumats kom. Auk þess að vera í andstöðu við jafnræði í samanburði við aðra verður skert framfærsla hópsins að teljast í andstöðu við 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem felur í sér skyldu til að tryggja öllum sem þess þurfa lágmarks aðstoð vegna sjúkleika, örorku og sambærilegra atvika. Með ákvörðun um upphæð óskerts örorkulífeyris telja stjórnvöld sig uppfylla þessa skyldu og telur ÖBÍ því ljóst að hún getur ekki talist uppfyllt gagnvart þeim sem fá lægri greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. ÖBÍ réttindasamtök hafa því lagt til að framfærsluuppbótin haldi gildi sínu þar til framtíðarlausn hefur verið fundin fyrir þá sem ekki hafa áunnið sér eða munu ávinna sér rétt til fullra örorkulífeyrisgreiðslna. Þar með yrði tryggt að greiðslu ofangreinds hóps lækki ekki. Með þeim hætti er fyrirbyggt að afturför verði í réttindum og óþarft verður að halda áfram málarekstri til að tryggja skyldubundna lágmarksframfærslu. ÖBÍ hvetur Alþingi til þess að verða við ábendingum í umsögn ÖBÍ réttindasamtaka um frumvarpið og sýna í verki að því stendur ekki á sama um rétt þeirra sem ekki ná að ávinna sér full réttindi í almannatryggingakerfinu. Ef frumvarpið fer í gegn óbreytt verða greiðslur til þessa hóps skertar í beinni andstöðu við yfirlýst markmið frumvarpsins um að bæta sérstaklega kjör þeirra sem lakast standa. Höfundur er formaður ÖBÍ réttindasamtaka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lífeyrissjóðir Alþingi Mest lesið Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Halldór 23.11.2024 Halldór Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason Skoðun Skoðun Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Á Alþingi Íslendinga er nú til meðferðar frumvarp um endurskoðun á örorkulífeyriskerfinu, sem myndi fela í sér einhverjar mestu breytingar á kerfinu fyrr og síðar verði frumvarpið samþykkt. ÖBÍ réttindasamtök hafa komið á framfæri fjölda athugasemda og tillagna um breytingar á frumvarpinu. Ein tillagan snýr að örorkulífeyristökum sem fá hlutfallslegar greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. Frá árinu 2016 hafa ÖBÍ réttindasamtök þurft að reka dómsmál til að ná því fram að fjárhæðir, sem stjórnvöld sjálf hafa ákveðið að sé lágmarksframfærsla, séu ekki skertar hjá örorku- og endurhæfingarlífeyristökum vegna búsetu erlendis fyrir upphaf greiðslna. Málið snýst um greiðsluflokk sem nefnist „sérstök framfærsluuppbót“ (framvegis framfærsluuppbót) og er ætlað að tryggja lágmarksfjárhæð til framfærslu, en fjárhæð þessa greiðsluflokks var skert á grundvelli reglugerðarákvæðis þess efnis að framfærsluuppbótin væri greidd í hlutfalli við búsetu á Íslandi. Dómur Hæstaréttar frá 6. apríl 2022 í máli nr. 52/2021 varðaði ágreining sem laut m.a. að því aðóheimilt hafi verið að skerða greiðslur á framfærsluuppbót, vegna fyrri búsetu erlendis. Dómurinn slær því föstu að í fjölmörg ár hafi hinir verst settu örorku- og endurhæfingarlífeyristakar ekki fengið þá lágmarksfjárhæð sem þeim var nauðsynleg. Í kjölfar dómsins var fyrrnefndu reglugerðarákvæði breytt þannig að framfærsluuppbót er ekki lengur reiknuð út frá búsetuhlutfalli. Um hálfu ári frá uppkvaðningu dómsins voru greiðslur leiðréttar fjögur ár aftur í tímann. Málarekstur til að ná fram leiðréttingum fyrir árin 2012 til 2018 stendur enn yfir. Héraðsdómur Reykjavíkur felldi dóm 14. desember 2023 þess efnis að Tryggingastofnun ríkisins beri að leiðrétta óheimilar skerðingar á greiðslum til örorkulífeyristaka aftur til 1. janúar 2012. Ríkið tók hins vegar ákvörðun um að áfrýja dóminum. Sú réttarbót sem rakin hefur verið stuttlega og náðst hefur í gegnum dómsmál gæti að engu orðið ef breytingar varðandi þennan greiðsluflokk sem fyrirhugaðar eru í frumvarpi félags- og vinnumarkaðsráðherra um endurskoðun örorkulífeyriskerfis almannatrygginga verða að lögum. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að framfærsluuppbótin verði felld niður og verði þess í stað hluti af nýjum greiðsluflokki örorkulífeyris. Hinn nýi greiðsluflokkur verði ákvarðaður í samræmi við búsetuhlutfall eða áunna búsetu. Mun þetta leiða til talsverðar lækkunar fyrir þann hóp sem hefur ekki áunnið sér full réttindi hér á landi. Í staðinn er lagt til að sett verði bráðabirgðaákvæði sem tekur til þeirra sem fá greiddan örorkulífeyri ásamt framfærsluuppbót 31. ágúst 2025. Vandinn við bráðabirgðaákvæðið er tvíþættur. Annars vegar nær það ekki til einstaklinga sem koma nýir inn og byrja að fá greiðslur eftir gildistöku laganna. Hins vegar er ekki gert ráð fyrir að samanburðarfjárhæðin, þ.e. fjárhæð framfærsluuppbótar í ágúst 2025, verði verðtryggð. Þess heldur er gert ráð fyrir að eftir því sem örorkulífeyrir hækkar í samræmi við verðtryggingu muni munur á greiðslum til þeirra sem þurfa að treysta á framfærsluuppbótina og annarra sem eru með fullt búsetuhlutfall aukast. Fyrirætlanir þessar ganga gegn jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, þ.e. með því að skilja eftir hóp fatlaðs fólks sem hefur erlendan bakgrunn og þau sem bjuggu erlendis áður en til örorkumats kom. Auk þess að vera í andstöðu við jafnræði í samanburði við aðra verður skert framfærsla hópsins að teljast í andstöðu við 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem felur í sér skyldu til að tryggja öllum sem þess þurfa lágmarks aðstoð vegna sjúkleika, örorku og sambærilegra atvika. Með ákvörðun um upphæð óskerts örorkulífeyris telja stjórnvöld sig uppfylla þessa skyldu og telur ÖBÍ því ljóst að hún getur ekki talist uppfyllt gagnvart þeim sem fá lægri greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. ÖBÍ réttindasamtök hafa því lagt til að framfærsluuppbótin haldi gildi sínu þar til framtíðarlausn hefur verið fundin fyrir þá sem ekki hafa áunnið sér eða munu ávinna sér rétt til fullra örorkulífeyrisgreiðslna. Þar með yrði tryggt að greiðslu ofangreinds hóps lækki ekki. Með þeim hætti er fyrirbyggt að afturför verði í réttindum og óþarft verður að halda áfram málarekstri til að tryggja skyldubundna lágmarksframfærslu. ÖBÍ hvetur Alþingi til þess að verða við ábendingum í umsögn ÖBÍ réttindasamtaka um frumvarpið og sýna í verki að því stendur ekki á sama um rétt þeirra sem ekki ná að ávinna sér full réttindi í almannatryggingakerfinu. Ef frumvarpið fer í gegn óbreytt verða greiðslur til þessa hóps skertar í beinni andstöðu við yfirlýst markmið frumvarpsins um að bæta sérstaklega kjör þeirra sem lakast standa. Höfundur er formaður ÖBÍ réttindasamtaka.
Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun