Sanngjarnt lífeyriskerfi: Í andstöðu við yfirlýst markmið Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar 6. júní 2024 13:30 Á Alþingi Íslendinga er nú til meðferðar frumvarp um endurskoðun á örorkulífeyriskerfinu, sem myndi fela í sér einhverjar mestu breytingar á kerfinu fyrr og síðar verði frumvarpið samþykkt. ÖBÍ réttindasamtök hafa komið á framfæri fjölda athugasemda og tillagna um breytingar á frumvarpinu. Ein tillagan snýr að örorkulífeyristökum sem fá hlutfallslegar greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. Frá árinu 2016 hafa ÖBÍ réttindasamtök þurft að reka dómsmál til að ná því fram að fjárhæðir, sem stjórnvöld sjálf hafa ákveðið að sé lágmarksframfærsla, séu ekki skertar hjá örorku- og endurhæfingarlífeyristökum vegna búsetu erlendis fyrir upphaf greiðslna. Málið snýst um greiðsluflokk sem nefnist „sérstök framfærsluuppbót“ (framvegis framfærsluuppbót) og er ætlað að tryggja lágmarksfjárhæð til framfærslu, en fjárhæð þessa greiðsluflokks var skert á grundvelli reglugerðarákvæðis þess efnis að framfærsluuppbótin væri greidd í hlutfalli við búsetu á Íslandi. Dómur Hæstaréttar frá 6. apríl 2022 í máli nr. 52/2021 varðaði ágreining sem laut m.a. að því aðóheimilt hafi verið að skerða greiðslur á framfærsluuppbót, vegna fyrri búsetu erlendis. Dómurinn slær því föstu að í fjölmörg ár hafi hinir verst settu örorku- og endurhæfingarlífeyristakar ekki fengið þá lágmarksfjárhæð sem þeim var nauðsynleg. Í kjölfar dómsins var fyrrnefndu reglugerðarákvæði breytt þannig að framfærsluuppbót er ekki lengur reiknuð út frá búsetuhlutfalli. Um hálfu ári frá uppkvaðningu dómsins voru greiðslur leiðréttar fjögur ár aftur í tímann. Málarekstur til að ná fram leiðréttingum fyrir árin 2012 til 2018 stendur enn yfir. Héraðsdómur Reykjavíkur felldi dóm 14. desember 2023 þess efnis að Tryggingastofnun ríkisins beri að leiðrétta óheimilar skerðingar á greiðslum til örorkulífeyristaka aftur til 1. janúar 2012. Ríkið tók hins vegar ákvörðun um að áfrýja dóminum. Sú réttarbót sem rakin hefur verið stuttlega og náðst hefur í gegnum dómsmál gæti að engu orðið ef breytingar varðandi þennan greiðsluflokk sem fyrirhugaðar eru í frumvarpi félags- og vinnumarkaðsráðherra um endurskoðun örorkulífeyriskerfis almannatrygginga verða að lögum. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að framfærsluuppbótin verði felld niður og verði þess í stað hluti af nýjum greiðsluflokki örorkulífeyris. Hinn nýi greiðsluflokkur verði ákvarðaður í samræmi við búsetuhlutfall eða áunna búsetu. Mun þetta leiða til talsverðar lækkunar fyrir þann hóp sem hefur ekki áunnið sér full réttindi hér á landi. Í staðinn er lagt til að sett verði bráðabirgðaákvæði sem tekur til þeirra sem fá greiddan örorkulífeyri ásamt framfærsluuppbót 31. ágúst 2025. Vandinn við bráðabirgðaákvæðið er tvíþættur. Annars vegar nær það ekki til einstaklinga sem koma nýir inn og byrja að fá greiðslur eftir gildistöku laganna. Hins vegar er ekki gert ráð fyrir að samanburðarfjárhæðin, þ.e. fjárhæð framfærsluuppbótar í ágúst 2025, verði verðtryggð. Þess heldur er gert ráð fyrir að eftir því sem örorkulífeyrir hækkar í samræmi við verðtryggingu muni munur á greiðslum til þeirra sem þurfa að treysta á framfærsluuppbótina og annarra sem eru með fullt búsetuhlutfall aukast. Fyrirætlanir þessar ganga gegn jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, þ.e. með því að skilja eftir hóp fatlaðs fólks sem hefur erlendan bakgrunn og þau sem bjuggu erlendis áður en til örorkumats kom. Auk þess að vera í andstöðu við jafnræði í samanburði við aðra verður skert framfærsla hópsins að teljast í andstöðu við 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem felur í sér skyldu til að tryggja öllum sem þess þurfa lágmarks aðstoð vegna sjúkleika, örorku og sambærilegra atvika. Með ákvörðun um upphæð óskerts örorkulífeyris telja stjórnvöld sig uppfylla þessa skyldu og telur ÖBÍ því ljóst að hún getur ekki talist uppfyllt gagnvart þeim sem fá lægri greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. ÖBÍ réttindasamtök hafa því lagt til að framfærsluuppbótin haldi gildi sínu þar til framtíðarlausn hefur verið fundin fyrir þá sem ekki hafa áunnið sér eða munu ávinna sér rétt til fullra örorkulífeyrisgreiðslna. Þar með yrði tryggt að greiðslu ofangreinds hóps lækki ekki. Með þeim hætti er fyrirbyggt að afturför verði í réttindum og óþarft verður að halda áfram málarekstri til að tryggja skyldubundna lágmarksframfærslu. ÖBÍ hvetur Alþingi til þess að verða við ábendingum í umsögn ÖBÍ réttindasamtaka um frumvarpið og sýna í verki að því stendur ekki á sama um rétt þeirra sem ekki ná að ávinna sér full réttindi í almannatryggingakerfinu. Ef frumvarpið fer í gegn óbreytt verða greiðslur til þessa hóps skertar í beinni andstöðu við yfirlýst markmið frumvarpsins um að bæta sérstaklega kjör þeirra sem lakast standa. Höfundur er formaður ÖBÍ réttindasamtaka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lífeyrissjóðir Alþingi Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Á Alþingi Íslendinga er nú til meðferðar frumvarp um endurskoðun á örorkulífeyriskerfinu, sem myndi fela í sér einhverjar mestu breytingar á kerfinu fyrr og síðar verði frumvarpið samþykkt. ÖBÍ réttindasamtök hafa komið á framfæri fjölda athugasemda og tillagna um breytingar á frumvarpinu. Ein tillagan snýr að örorkulífeyristökum sem fá hlutfallslegar greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. Frá árinu 2016 hafa ÖBÍ réttindasamtök þurft að reka dómsmál til að ná því fram að fjárhæðir, sem stjórnvöld sjálf hafa ákveðið að sé lágmarksframfærsla, séu ekki skertar hjá örorku- og endurhæfingarlífeyristökum vegna búsetu erlendis fyrir upphaf greiðslna. Málið snýst um greiðsluflokk sem nefnist „sérstök framfærsluuppbót“ (framvegis framfærsluuppbót) og er ætlað að tryggja lágmarksfjárhæð til framfærslu, en fjárhæð þessa greiðsluflokks var skert á grundvelli reglugerðarákvæðis þess efnis að framfærsluuppbótin væri greidd í hlutfalli við búsetu á Íslandi. Dómur Hæstaréttar frá 6. apríl 2022 í máli nr. 52/2021 varðaði ágreining sem laut m.a. að því aðóheimilt hafi verið að skerða greiðslur á framfærsluuppbót, vegna fyrri búsetu erlendis. Dómurinn slær því föstu að í fjölmörg ár hafi hinir verst settu örorku- og endurhæfingarlífeyristakar ekki fengið þá lágmarksfjárhæð sem þeim var nauðsynleg. Í kjölfar dómsins var fyrrnefndu reglugerðarákvæði breytt þannig að framfærsluuppbót er ekki lengur reiknuð út frá búsetuhlutfalli. Um hálfu ári frá uppkvaðningu dómsins voru greiðslur leiðréttar fjögur ár aftur í tímann. Málarekstur til að ná fram leiðréttingum fyrir árin 2012 til 2018 stendur enn yfir. Héraðsdómur Reykjavíkur felldi dóm 14. desember 2023 þess efnis að Tryggingastofnun ríkisins beri að leiðrétta óheimilar skerðingar á greiðslum til örorkulífeyristaka aftur til 1. janúar 2012. Ríkið tók hins vegar ákvörðun um að áfrýja dóminum. Sú réttarbót sem rakin hefur verið stuttlega og náðst hefur í gegnum dómsmál gæti að engu orðið ef breytingar varðandi þennan greiðsluflokk sem fyrirhugaðar eru í frumvarpi félags- og vinnumarkaðsráðherra um endurskoðun örorkulífeyriskerfis almannatrygginga verða að lögum. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að framfærsluuppbótin verði felld niður og verði þess í stað hluti af nýjum greiðsluflokki örorkulífeyris. Hinn nýi greiðsluflokkur verði ákvarðaður í samræmi við búsetuhlutfall eða áunna búsetu. Mun þetta leiða til talsverðar lækkunar fyrir þann hóp sem hefur ekki áunnið sér full réttindi hér á landi. Í staðinn er lagt til að sett verði bráðabirgðaákvæði sem tekur til þeirra sem fá greiddan örorkulífeyri ásamt framfærsluuppbót 31. ágúst 2025. Vandinn við bráðabirgðaákvæðið er tvíþættur. Annars vegar nær það ekki til einstaklinga sem koma nýir inn og byrja að fá greiðslur eftir gildistöku laganna. Hins vegar er ekki gert ráð fyrir að samanburðarfjárhæðin, þ.e. fjárhæð framfærsluuppbótar í ágúst 2025, verði verðtryggð. Þess heldur er gert ráð fyrir að eftir því sem örorkulífeyrir hækkar í samræmi við verðtryggingu muni munur á greiðslum til þeirra sem þurfa að treysta á framfærsluuppbótina og annarra sem eru með fullt búsetuhlutfall aukast. Fyrirætlanir þessar ganga gegn jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, þ.e. með því að skilja eftir hóp fatlaðs fólks sem hefur erlendan bakgrunn og þau sem bjuggu erlendis áður en til örorkumats kom. Auk þess að vera í andstöðu við jafnræði í samanburði við aðra verður skert framfærsla hópsins að teljast í andstöðu við 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem felur í sér skyldu til að tryggja öllum sem þess þurfa lágmarks aðstoð vegna sjúkleika, örorku og sambærilegra atvika. Með ákvörðun um upphæð óskerts örorkulífeyris telja stjórnvöld sig uppfylla þessa skyldu og telur ÖBÍ því ljóst að hún getur ekki talist uppfyllt gagnvart þeim sem fá lægri greiðslur vegna fyrri búsetu erlendis. ÖBÍ réttindasamtök hafa því lagt til að framfærsluuppbótin haldi gildi sínu þar til framtíðarlausn hefur verið fundin fyrir þá sem ekki hafa áunnið sér eða munu ávinna sér rétt til fullra örorkulífeyrisgreiðslna. Þar með yrði tryggt að greiðslu ofangreinds hóps lækki ekki. Með þeim hætti er fyrirbyggt að afturför verði í réttindum og óþarft verður að halda áfram málarekstri til að tryggja skyldubundna lágmarksframfærslu. ÖBÍ hvetur Alþingi til þess að verða við ábendingum í umsögn ÖBÍ réttindasamtaka um frumvarpið og sýna í verki að því stendur ekki á sama um rétt þeirra sem ekki ná að ávinna sér full réttindi í almannatryggingakerfinu. Ef frumvarpið fer í gegn óbreytt verða greiðslur til þessa hóps skertar í beinni andstöðu við yfirlýst markmið frumvarpsins um að bæta sérstaklega kjör þeirra sem lakast standa. Höfundur er formaður ÖBÍ réttindasamtaka.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun