Þið kannist við jólaköttinn...

Aldís Amah Hamilton, Hulda Jónsdóttir Tölgyes, Klara Ósk Elíasdóttir, Ragnheiður Gröndal, Rósa Líf Darradóttir og Valgerður Árnadóttir skrifa 19. nóvember 2025 11:03

Við Íslendingar þekkjum öll söguna um jólaköttinn. Risavaxið kattarkvikindi sem át börnin sem fengu ekkert nýtt um jólin. Við vitum auðvitað að sagan er uppspuni, en hún lifir enn. Mögulega vegna þess að hún hjálpar okkur að réttlæta jólaæðið sem hellist yfir fólk á hverju ári. Ef við kaupum ekki eitthvað nýtt þá hlýtur eitthvað hræðilegt að gerast. Er það ekki annars?

Um hátíðirnar hellist yfir okkur algjört kaupæði sem smitast manna á milli á kaffistofum vinnustaða, í saumaklúbbum, streymir frá útvarpstækjunum í eftirmiðdagsumferðinni og leggur alla rökhugsun að velli. Kaupmenn keppast við að sannfæra okkur um að þetta ár verðum við að toppa okkur sjálf. Flottari gjafir, stærri pakkar, meira og dýrara dót. Og ef veskið tæmist þá rífum við fram kreditkortið og skuldum bara framtíðinni. Hún sendir hvort sem er ekki reikning fyrr en í janúar.

Málið er að til eru mun hræðilegri sögur en þessi um jólaköttinn. Þær eru alveg jafn óhugnanlegar, en þessar sögur leiða til raunverulegs dauða og þjáningar. Þær fjalla um að það sé nauðsynlegt að kaupa flíkina með ekta loðkraganum, pelsinn úr ekta feldinum og töskuna úr ekta leðrinu. Það er nú einu sinni svo fallegt. Svo hlýtt. Svo virðulegt. Svo ekta.

Refur í loðdýrabúi í Finnlandi sem er Saga furs vottað. Mynd: Claire Bass HWA

Loðdýr lifa ekki ævintýralífi í mjúkum snjó eins og markaðsöflin vilja láta okkur halda. Víðfeðm rannsókn Evrópsku Matvælastofnunarinnar (2025) [EFSA] sýndi að loðdýrarækt er grimm og dýrin lifa við hörmulegar aðstæður. Þessi litlu dýr, sem flest eru bara nokkurra mánaða og hafa ekki náð fullum þroska þegar þau eru drepin, eyða öllu lífi sínu í litlum, köldum, þröngum og skítugum búrum þar sem þau geta varla snúið sér. Þau fara aldrei út, leika sér aldrei, finna aldrei fyrir öðru en skít, ótta og streitu. Þar til þau fá rafmagnsstungu í munn og endaþarm (sérstaklega refir svo að feldurinn rísi) eða eru sett í gasklefa og drepin. Þau enda svo um hálsinn á einhverjum á rölti niður Laugaveginn, mögulega einhverjum sem vill kalla sig dýravin.

Hvað það er sem er fallegt, hlýtt eða virðulegt við að drepa ungviði sjáum við, sem skrifum þessa grein, ekki.

Mynd úr loðdýraeldi á Norðurlöndum, vottað af Saga furs sem td. 66° Norður notar á sínar flíkur,

Ekki bara okkur þykir loðdýrarækt siðlaus. Hún hefur verið bönnuð í fjölda ríkja víðsvegar um heiminn og samkvæmt stórum rannsóknum á vegum CE Delft (2010) er loðdýrarækt eitt kolefnisþyngsta form dýraeldis í heiminum. Rannsóknir sýna að hún skilur eftir sig metan, nituroxíð, eitruð úrgangsefni og vatnsmengun. Hún étur upp landrými, korn og fóður sem gæti brauðfætt fólk í stað þess að verða hluti af pelsum sem margir enda svo í botninum á skápnum fram til næstu áramóta eða á krögum á úlpum sem þjóna engum öðrum tilgangi en að „fegra” flíkina.

Kolefnisspor loðdýrapelsa er margfalt hærra en gerviefna og skinnin eru unnin með einhverjum af eitruðustu efnum sem þekkjast í textíliðnaði. Efnum sem enginn myndi vilja nálægt húðinni sinni. Hvað þá á börnum sínum.

Meira segja íslensk framleiðslufyrirtæki, eins og td. 66°Norður sem gefur sig út fyrir að vera ábyrgt og sjálfbært fyrirtæki, notar loðfeld á flíkur sínar. Saga Furs, fyrirtækið sem 66°Norður kaupir feldinn af beitir hinsvegar grænþvotti til að sannfæra viðskiptavini um að dýrin hafi verið alin við bestu aðstæður:

„Allur ekta feldur sem 66°Norður notar er frá Saga Furs. Loðskinnin sem koma frá Saga Furs eru framleidd í vottuðum ræktunum til að tryggja velferð bæði minka og refa.” segir á vef 66°Norður.

Það er ekki til neitt sem heitir „mannúðlegt” loðdýraeldi.

Við erum kannski tilbúin að viðurkenna að við trúum ekki á jólaköttinn í alvörunni. En við erum ennþá að trúa bullinu um að loðfeldur sé ómissandi „lúxusgjöf“. Erum við þá einhverju skárri en ljóti jólakötturinn? Dýrið sem drepur og tekur lítil saklaus líf. Bara vegna þess að hann getur það. Stundum komast skrímslin í skáldsögunum ekki með tærnar þar sem mannfólkið er með hælana í raunheimum.

Við, undirritaðar, biðlum til þín, lesandi kær, að hugsa þig tvisvar um í jólaæðinu í ár.

Ekki kaupa vörur með loðfeld um jólin.
Ekki styðja verslanir sem samþykkja dýraníð og selja loðfeld.
Ekki vefja þig inn í feld sem eitt sinn var lítið hrætt dýr.

Ekki vera jólaköttur. Vertu í þínu eigin skinni.

Við skiljum ykkur eftir með uppáhalds útgáfunni okkar af laginu um Jólaköttinn. Þessi flutningur yljar okkur betur í vetrarkuldanum en einhver loðfeldur eða pels, nokkurn tímann gæti.

https://www.youtube.com/watch?v=adGOeRlH1EM

Hlýjar jólakveðjur,

Aldís Amah Hamilton, formaður Samtaka grænkera á Íslandi

Hulda Jónsdóttir Tölgyes, sálfræðingur

Klara Ósk Elíasdóttir, tónlistarkona

Ragnheiður Gröndal, tónlistarkona

Rósa Líf Darradóttir, formaður Samtaka um dýravelferð á Íslandi

Valgerður Árnadóttir, formaður Hvalavina vernd hafsins

Heimildir:

https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/9519

https://respectforanimals.org/a-guide-to-fur-bans-around-the-world/

https://www.humaneworld.org/en/news/fur-industry-accused-greenwashing-new-report-reveals-carbon-footprint-fur-fashion-far-higher