Mikilvægi Vaxtamálsins -lántakar verjist Breki Karlsson, Ragnar Þór Ingólfsson og skrifa 19. júní 2024 09:31 Árið 2021 fengu Neytendasamtökin fulltingi VR til að stefna bönkunum vegna skilmála og vaxtaákvarðana lána með breytilegum vöxtum. Að mati samtakanna eru skilmálarnir óskýrir, verulega matskenndir og ógegnsæir og þess vegna ekki hægt að sannreyna hvort vaxtaákvarðanir séu réttmætar. Á þessum tíma voru vextir í sögulegu lágmarki. Nú hafa þeir hækkað svo rækilega að margir sligast undan, og fram undan eru vaxtabreytingar fjölmargra lána, svo líkja má við krapastíflu sem bíður þess að bresta. Því eru hagsmunir neytenda enn ríkari nú en áður. Álit EFTA-dómstólsins skýrt Héraðsdómar Reykjavíkur og Reykjaness beindu spurningu til EFTA dómstólsins og óskuðu eftir ráðgefandi áliti um hvernig túlka bæri Evróputilskipanir er varða lög sem bera breytilega vexti, þ.m.t. ákvæði sem innleidd voru með lögum um fasteignalán til neytenda árið 2017. Álit dómstólsins var kýrskýrt: Bönkunum er ekki heimilt að breyta vöxtum að vild og núverandi skilmálar bankanna uppfylla ekki skilyrði um skýrleika. Þannig eru skilmálar lánanna með breytilegum vöxtum ólöglegir, sem og aðferð lánveitenda við vaxtaákvarðanir, að mati EFTA dómstólsins. Forsagan Í lok árs 2019 óskuðu Neytendasamtökin eftir upplýsingum um ákvæði lánasamninga og framkvæmd vaxtaákvarðana lána með breytilegum vöxtum hjá Arion banka, Íslandsbanka og Landsbankanum. Svör bankanna bárust í apríl 2019 og voru þau ófullnægjandi að mati samtakanna. Voru bankarnir hvattir til að endurskoða samningsskilmála húsnæðislána með breytilegum vöxtum og endurgreiða oftekna vexti. Svör bárust haustið 2020 og höfnuðu allir bankarnir að verða við kröfum samtakanna. Í maí 2021 opnuðu Neytendasamtökin vefinn www.vaxtamalid.is og kölluðu eftir þátttakendum í fjöldamálsókn. Alls hafa nú á þriðja þúsundmanns með á sjöunda þúsund lána skráð sig til leiks. Í desember 2021 var bönkunum þremur stefnt í sex fordæmisgefandi málum. Í málunum reynir á mismunandi tegundir skilmála um breytilega vexti sem bankarnir hafa nýtt í starfsemi sinni. Fimm málanna snúa að húsnæðislánum, en markmiðið var að fá fram úrlausn í málinu sem hefði þýðingu fyrir sem flesta lánataka. Mál sem snúa að lánum sem tekin voru fyrir 2017 eru nú fyrir Landsrétti, en í héraði voru Arion banki og Íslandsbanki sýknaðir, en Landsbankanum gert að endurgreiða lántökum. Málum sem snúa að húsnæðislánum sem tekin voru í tíð núgildandi laga var vísað til EFTA-dómstólsins, af Héraðsdómum Reykjavíkur og Reykjaness, en aðalmeðferð í þeim málum fer fram fyrir héraðsdómi næsta haust. Ráðgefandi álit dómstólsins lá fyrir í maí 2024 en þar er tekið undir öll sjónarmið Neytendasamtakanna. Áhrif úrskurðar EFTA dómstólsins Bankarnir hafa sagt úrskurðinn litla þýðingu hafa, þar sem íslenskir dómstólar dæmi á endanum. Það er ekki rétt að úrskurðurinn hafi litla þýðingu. Þvert á móti, fari íslenskir dómstólar gegn Evrópurétti í lokaniðurstöðu sinni getur íslenska ríkið verið skaðabótaskylt. Sú staða væri grafalvarleg og gætu skattgreiðendur þurft að greiða brúsann. Niðurstaða EFTA dómstólsins hefur áhrif á öll lán til neytenda sem eru með vaxtabreytileikaákvæði, líka lán lífeyrissjóða. Það þarf einkum að líta til þriggja þátta þegar niðurstöðurnar eru skoðaðar, að því gefnu að niðurstaða íslenskra dómstóla verði á sama veg og EFTA dómstólsins. -Í fyrsta lagi gætu lántakar átt verulegar upphæðir hjá lánveitendum sínum. Íslandsbanki og Landsbankinn meta mögulegt tjón sitt í árshlutauppgjörum sínum á um 25 ma.kr. Skuldir heimila nema um 2.500 ma.kr. og er meginþorri þeirra með vaxtabreytileikaákvæði, en úrskurðurinn tekur til allra lána sem eru með þá eiginleika að vextir geti breyst á lánstímanum, líka lána með svokölluð „fastvaxtatímabil“. Neytendasamtökin telja endurgreiðslukröfur lántaka geti numið allt frá nokkrum tugum þúsunda upp í nokkrar milljónir, fyrir hvert lán, eftir upphæð og tímabili þess. Lántakar verða þó að líta til þess að slíta fyrningu til að tapa ekki kröfum sínum, hafi þeir á undanförnum fjórum árum greitt upp lán eða endurfjármagnað það. -Í öðru lagi munu lánasamningar til framtíðar breytast og verður mun auðveldara að bera saman lánakjör en nú er. Núna er einungis hægt að bera saman lán í punktstöðu og engin leið að geta sér til um hvernig þau breytast á morgun. Þannig getur banki boðið bestu kjör í dag, en þau verstu á morgun. Þetta er óheimilt. -Í þriðja lagi gæti niðurstaðan haft í för með sér fastvaxtaáhættu fyrir lánastofnanir, séu þær ekki lengur í aðstöðu til að hækka vexti að vild þegar á bjátar hjá þeim. Lántakar verji sig Það er afar mikilvægt að neytendur að koma í veg fyrir að mögulegar kröfur þeirra fyrnist. Það er hægt með því að skjóta málum til Kærunefndar um viðskipti við fjármálafyrirtæki eða skrá sig til leiks. Þá er mikilvægt að neytendur standi saman og sýni með afgerandi hætti að þeir séu reiðubúnir að sækja rétt sinn og fá afgerandi niðurstöðu. Mögulegur ávinningur þátttakenda getur numið umtalsverðum upphæðum, en mikilvægara er að breyta lánaumhverfinu þannig að vaxtaákvarðanir verði gegnsæjar og skiljanlegar. Við hvetjum öll til að taka þátt í að breyta lánaumhverfinu. Fáðu allar frekari upplýsingar, taktu þátt og verðu rétt þinn á www.vaxtamalid.is. Höfundar eru Breki Karlsson, formaður Neytendasamtakanna, og Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Neytendur Kjaramál Dómsmál Fasteignamarkaður Evrópusambandið Breki Karlsson Ragnar Þór Ingólfsson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Árið 2021 fengu Neytendasamtökin fulltingi VR til að stefna bönkunum vegna skilmála og vaxtaákvarðana lána með breytilegum vöxtum. Að mati samtakanna eru skilmálarnir óskýrir, verulega matskenndir og ógegnsæir og þess vegna ekki hægt að sannreyna hvort vaxtaákvarðanir séu réttmætar. Á þessum tíma voru vextir í sögulegu lágmarki. Nú hafa þeir hækkað svo rækilega að margir sligast undan, og fram undan eru vaxtabreytingar fjölmargra lána, svo líkja má við krapastíflu sem bíður þess að bresta. Því eru hagsmunir neytenda enn ríkari nú en áður. Álit EFTA-dómstólsins skýrt Héraðsdómar Reykjavíkur og Reykjaness beindu spurningu til EFTA dómstólsins og óskuðu eftir ráðgefandi áliti um hvernig túlka bæri Evróputilskipanir er varða lög sem bera breytilega vexti, þ.m.t. ákvæði sem innleidd voru með lögum um fasteignalán til neytenda árið 2017. Álit dómstólsins var kýrskýrt: Bönkunum er ekki heimilt að breyta vöxtum að vild og núverandi skilmálar bankanna uppfylla ekki skilyrði um skýrleika. Þannig eru skilmálar lánanna með breytilegum vöxtum ólöglegir, sem og aðferð lánveitenda við vaxtaákvarðanir, að mati EFTA dómstólsins. Forsagan Í lok árs 2019 óskuðu Neytendasamtökin eftir upplýsingum um ákvæði lánasamninga og framkvæmd vaxtaákvarðana lána með breytilegum vöxtum hjá Arion banka, Íslandsbanka og Landsbankanum. Svör bankanna bárust í apríl 2019 og voru þau ófullnægjandi að mati samtakanna. Voru bankarnir hvattir til að endurskoða samningsskilmála húsnæðislána með breytilegum vöxtum og endurgreiða oftekna vexti. Svör bárust haustið 2020 og höfnuðu allir bankarnir að verða við kröfum samtakanna. Í maí 2021 opnuðu Neytendasamtökin vefinn www.vaxtamalid.is og kölluðu eftir þátttakendum í fjöldamálsókn. Alls hafa nú á þriðja þúsundmanns með á sjöunda þúsund lána skráð sig til leiks. Í desember 2021 var bönkunum þremur stefnt í sex fordæmisgefandi málum. Í málunum reynir á mismunandi tegundir skilmála um breytilega vexti sem bankarnir hafa nýtt í starfsemi sinni. Fimm málanna snúa að húsnæðislánum, en markmiðið var að fá fram úrlausn í málinu sem hefði þýðingu fyrir sem flesta lánataka. Mál sem snúa að lánum sem tekin voru fyrir 2017 eru nú fyrir Landsrétti, en í héraði voru Arion banki og Íslandsbanki sýknaðir, en Landsbankanum gert að endurgreiða lántökum. Málum sem snúa að húsnæðislánum sem tekin voru í tíð núgildandi laga var vísað til EFTA-dómstólsins, af Héraðsdómum Reykjavíkur og Reykjaness, en aðalmeðferð í þeim málum fer fram fyrir héraðsdómi næsta haust. Ráðgefandi álit dómstólsins lá fyrir í maí 2024 en þar er tekið undir öll sjónarmið Neytendasamtakanna. Áhrif úrskurðar EFTA dómstólsins Bankarnir hafa sagt úrskurðinn litla þýðingu hafa, þar sem íslenskir dómstólar dæmi á endanum. Það er ekki rétt að úrskurðurinn hafi litla þýðingu. Þvert á móti, fari íslenskir dómstólar gegn Evrópurétti í lokaniðurstöðu sinni getur íslenska ríkið verið skaðabótaskylt. Sú staða væri grafalvarleg og gætu skattgreiðendur þurft að greiða brúsann. Niðurstaða EFTA dómstólsins hefur áhrif á öll lán til neytenda sem eru með vaxtabreytileikaákvæði, líka lán lífeyrissjóða. Það þarf einkum að líta til þriggja þátta þegar niðurstöðurnar eru skoðaðar, að því gefnu að niðurstaða íslenskra dómstóla verði á sama veg og EFTA dómstólsins. -Í fyrsta lagi gætu lántakar átt verulegar upphæðir hjá lánveitendum sínum. Íslandsbanki og Landsbankinn meta mögulegt tjón sitt í árshlutauppgjörum sínum á um 25 ma.kr. Skuldir heimila nema um 2.500 ma.kr. og er meginþorri þeirra með vaxtabreytileikaákvæði, en úrskurðurinn tekur til allra lána sem eru með þá eiginleika að vextir geti breyst á lánstímanum, líka lána með svokölluð „fastvaxtatímabil“. Neytendasamtökin telja endurgreiðslukröfur lántaka geti numið allt frá nokkrum tugum þúsunda upp í nokkrar milljónir, fyrir hvert lán, eftir upphæð og tímabili þess. Lántakar verða þó að líta til þess að slíta fyrningu til að tapa ekki kröfum sínum, hafi þeir á undanförnum fjórum árum greitt upp lán eða endurfjármagnað það. -Í öðru lagi munu lánasamningar til framtíðar breytast og verður mun auðveldara að bera saman lánakjör en nú er. Núna er einungis hægt að bera saman lán í punktstöðu og engin leið að geta sér til um hvernig þau breytast á morgun. Þannig getur banki boðið bestu kjör í dag, en þau verstu á morgun. Þetta er óheimilt. -Í þriðja lagi gæti niðurstaðan haft í för með sér fastvaxtaáhættu fyrir lánastofnanir, séu þær ekki lengur í aðstöðu til að hækka vexti að vild þegar á bjátar hjá þeim. Lántakar verji sig Það er afar mikilvægt að neytendur að koma í veg fyrir að mögulegar kröfur þeirra fyrnist. Það er hægt með því að skjóta málum til Kærunefndar um viðskipti við fjármálafyrirtæki eða skrá sig til leiks. Þá er mikilvægt að neytendur standi saman og sýni með afgerandi hætti að þeir séu reiðubúnir að sækja rétt sinn og fá afgerandi niðurstöðu. Mögulegur ávinningur þátttakenda getur numið umtalsverðum upphæðum, en mikilvægara er að breyta lánaumhverfinu þannig að vaxtaákvarðanir verði gegnsæjar og skiljanlegar. Við hvetjum öll til að taka þátt í að breyta lánaumhverfinu. Fáðu allar frekari upplýsingar, taktu þátt og verðu rétt þinn á www.vaxtamalid.is. Höfundar eru Breki Karlsson, formaður Neytendasamtakanna, og Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun