Amma gerandans svarar á­kalli föður Bryn­dísar Klöru

„Með þessum skrifum stíg ég í umræðuna um hið hræðilega hnífstungumál sem gerðist á Menningarnótt 2024 og varð til þess að Bryndís Klara Birgisdóttir missti lífið. Ég votta aðstandendum hennar mína allra dýpstu samúð. Á þessum tímapunkti kýs ég núna að svara kalli og gerast riddari kærleikans eins og faðir hinnar látnu gerði ákall um. Ég er amma gerandans,“ segir Dagný í aðsendri grein á Vísi í dag.

Vill ekki setja fram afsakanir

Hún segir að með skrifum sínum vilji hún ekki draga úr ábyrgð dóttursonar síns eða setja fram afsakanir. Markmið hennar sé að stuðla að breytingum sem geti bjargað mannslífum.

„Ég vil heiðra minningu Bryndísar Klöru Birgisdóttur sem lést sem saklaust fórnarlamb, hörmulegra aðstæðna. Um var að ræða stjórnlausa hegðun fjölskyldumeðlims míns, í mjög alvarlegum vanda. Vanda sem hefði verið hægt að taka mun betur á,“ segir Dagný sem í grein sinni leggur fram sitt álit og tillögur.

Fyrirtaka fór fram í héraðsdómi fyrr í vikunni í máli piltsins sem er ákærður fyrir manndráp og tilraun til manndráps eftir hnífstunguárás á Menningarnótt í fyrra. Hin sautján ára Bryndís Klara Birgisdóttir lést af sárum sínum, en önnur stúlka og piltur særðust einnig. Þinghald í málinu er lokað.

Dagný er ekki bara amma drengsins heldur starfar hún sjálf sem hjúkrunarfræðingur í geðþjónustu og hefur þannig innsýn í vandann frá mörgum sjónarhornum.

„Mig dreymir um nauðsynlegar úrbætur til byggja upp betra velferðarkerfi sem mætir betur og markvissar þörfum barna sem m.a. eiga foreldra með fíkni- og geðrænan vanda. Hér nýti ég annars vegar mína menntun og faglegu reynslu sem heilbrigðisstarfsmaður í geðþjónustu og hins vegar hina ólýsanlega hörðu reynslu sem aðstandandi geranda í djúpum vanda,“ segir Dagný.

Sjá einnig: Sagðist ekki muna eftir á­rásinni en vissi að hann hefði gert eitt­hvað slæmt

Hún segir mikilvægt að allt samfélagið „nýti þessa hörmungarsögu“ og læri af henni. Til þess að greina vanda og veikleika í velferðarkerfinu segir hún í grófum dráttum sögu dóttur sinnar og dóttursonar hennar.

Alvarlega vangeta móður

Sér til stuðnings vísar Dagný í eina stærstu lýðheilsurannsókn sem framkvæmd hefur verið, ACE-rannsóknina. ACE stendur fyrir Adverse Childhood Experiences og fjallar um áföll eða erfiða reynslu á fyrstu 18 árum lífsins, á barnsaldri. Niðurstaða rannsóknarinnar sýndi að algengustu áföll sem fólk verður fyrir í bernsku eru áföll sem barn verður fyrir í nánum tengslum og innan veggja heimilisins.

Dagný bendir á í grein sinni að rannsóknin hafi leitt í ljós tólf ólíkar tegundir áfalla. Áföll sem geti haft langvarandi og alvarleg áhrif á börn til að þroskast á heilbrigðan og farsælan hátt. Áföllin séu allt frá misnotkun, vanrækslu til geðrænna áskorana forsjáraðila og þau geti breytt heilaþroska, stjórnun tilfinninga og líkamlegar heilsu.

Þá sýni niðurstöðurnar að því fleiri áföll sem barnið upplifir því meiri hætta sé á sálrænum erfiðleikum, ofbeldi eða árásargjarnri hegðun. Þá bendir hún á að allar rannsóknir undirstriki mikilvægi snemmtækrar íhlutunar og stuðnings fyrir börn sem hafa orðið fyrir neikvæðri reynslu til að draga úr líkum á ofbeldishegðun síðar á ævinni. Að því loknu víkur Dagný að sögu gerandans, dóttursonar síns.

Sjá einnig: Skoðaði stað­setningu stúlkunnar hátt í 150 sinnum fyrir á­rásina

Hún segir stóru myndina þá að um hafi verið að ræða alvarlega vangetu forsjáraðila, móður hans, sem hafi fengið að viðgangast allt of lengi með allt of vægum inngripum af hálfu barnaverndar. Þá hafi faðir hans ekki sinnt honum í mörg ár og hann orðið vitni að andlegu, líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi gegn móður sinni.

Þessi áföll hafi safnast saman og drengurinn þannig safnað að sér ACE-áföllum.

…þar sem móðir hans var þrenn jól í fangelsi, í meira og minna í stöðugri fíkniefnaneyslu, stundaði fíkniefnasölu og var í nánum samböndum við aðra fíkla og alvarlega ofbeldismenn.

Fyrir fermingaraldur hafi drengurinn, gerandinn, þannig verið búinn að upplifa minnst átta áföll sem falli undir ACE-skilgreininguna og á þeim tíma hafi samt sem áður aldrei verið framkvæmt forsjárhæfnimat eða geðrænt mat á móður til að sjá hvernig og hvort færni hafi verið til staðar til að sinna þörfum drengsins.

Margdæmdur ofbeldismaður á heimilinu

„Hvernig mátti það vera að margdæmdur ofbeldismaður, góðkunningi lögreglunnar, byggi á heimilinu með vitneskju barnaverndar, án þess að barnið væri verndað? Hefðu starfsmenn barnaverndar treyst eigin börnum til að búa með þannig manni?“ spyr Dagný í greininni.

Alvarlegasta atvikið hafi þó átt sér stað haustið 2021 þegar drengnum var leyft að flytja aftur til móður sinnar eftir að hafa verið í fóstri hjá öðrum ættingjum í tvö ár.

„Hann fór aftur inn á heimili móður, án þess að tryggt hafi verið að hæfni hennar, geta til framfærslu og geðrænt ástand hafi verið nægjanlega stöðugt, til þess að veita honum þá nauðsynlegu umönnun sem hann svo sárlega þurfti,“ segir Dagný.

Sex mánuðum síðar hafi móðir hans svo aftur verið komin inn í fangelsi og fangelsuð í tuttugu mánuði, rétt eftir að hann fermdist vorið 2022. Á sama tíma hafi hún haldið forsjá og barnavernd ekki leyst hana til sín.

Sjá einnig: Hnífurinn fannst í skotti for­ráða­manna

„Gerandi kom í fóstur á heimili fjölskyldu minnar, tættur og týndur í sjálfum sér. Hann tók ágætum framförum það ár sem hann var hjá okkur í fóstri, en ljóst að hans vandi var mikill. Hann fór síðan á heimili föður síns og stjúpmóður sem þá var nýlega komin aftur í hans líf eftir margra ára fjarveru,“ segir Dagný.

Þegar móðir hans losnaði svo úr fangelsi í janúar á síðasta ári fékk móðirin drenginn til sín og hann lokaði á föður sinn.

Eftir það var líf hans í frjálsu falli. Tilkynningu okkar til barnaverndar sl. vor var ekki sinnt. Faðir bar áhyggjur sínar undir barnavernd, en orð hans afgreidd sem forsjárdeila. Eftir á að hyggja hefðum við átt að senda inn miklu fleiri tilkynningar til barnaverndar og brýna áköll okkar um aðstoð.

Hún fer svo yfir það í grein sinni hvernig áföll geta flust á milli kynslóða og án þess að lýsa sögu móður drengsins í löngu máli þá hafi hún sömuleiðis upplifað alvarleg brot og áföll í bernsku.

Áföllin áhrifavaldur

„Þessi áföll urðu augljóslega mikill áhrifavaldur í hennar erfiðleikum og fíkniefnaneyslu og skerti færni hennar til að sinna sínu barni. Þau voru fyrst að koma í dagsljósið sl. sumar. Enginn vissi um þau, nema hún og hennar gerendur. Við 14 ára aldur bættist við erfiður hjónaskilnaður míns og föður hennar sem varð henni mikið áfall. Þar hefði ég geta stutt betur við hana,“ segir Dagný og að hún vonist til þess að dóttir hennar fái loks þá þjónustu í velferðarkerfinu sem hún hefur þörf á.

Sjá einnig: Á­rásar­maðurinn hafi átt í sam­skiptum við lykilvitni

Að því loknu spyr Dagný hverju sé hægt að breyta og leggur til að áfallaupplýst umönnun sé sett í forgang, þverfagleg barnavernd efld og meiri áhersla þar lögð á áföll og áfallamiðuð úrræði. Þá segir hún að þol barnaverndar fyrir slæmum aðstæðum barna eigi að vera lítið og að börn eigi að fá að njóta vafans.

Leyndarhyggja og trúnaður um slæmar uppeldisaðstæður barns er ekkert annað en meðvirkni og vinnur gegn hagsmunum barnsins

„Auknar lagaheimildir þarf fyrir barnavernd til að upplýsa aðra fjölskyldumeðlimi um erfiðar aðstæður barns, þegar öryggi þess er ógnað. Barn sem býr við erfiðar aðstæður ætti ekki að vera einkamál forsjáraðila þess, þó að málið sé viðkvæmt,“ segir Dagný.

Þá leggur hún líka til að Barnahús taki til sín börn sem upplifi ólíkar tegundir áfalla, ekki bara ofbeldi. Þá segir hún nauðsynlegt að rýnt sé í síma- og samfélagsmiðlanotkun barna og tryggja að börn þrói með sér hæfileika til heilbrigðra og eðlilegra samskipta og tilfinningastjórnunar.

„Það hefur ríkt þjóðarsorg á Íslandi vegna þessa máls. Blásaklaus stúlka dó vegna hnífaárásar á Menningarnótt. Við stöndum öll frammi fyrir þeirri áskorun að skoða samfélagsgerð okkar og rýna í allt það sem betur má fara. Ég hef hér leitast við að leggja mitt lóð á vogarskálarnar til þess að bæta aðbúnað að börnum. Stærsta og flóknasta hlutverk sem við tökum að okkur á lífsleiðinni er að gerast forsjáraðilar barns. Siðferðisstig þjóðarinnar ræðst af því hversu vel okkur tekst að hlúa að okkar minnstu bræðrum og systrum,“ segir Dagný.

Uppeldi barna leggi þannig grunn að þeirri samfélagsgerð sem við helst viljum lifa í.

„Gerumst öll friðflytjendur og riddarar kærleikans eins og foreldrar Bryndísar Klöru hafa gert ákall um. Björgum mannslífum,“ segir Dagný að lokum.

Greinin var birt á Vísi í dag en send á forstjóra barna- og fjölskyldustofu, barnamálaráðherra, heilbrigðisráðherra og landlækni þann 9.9.2024. Í október fékk umboðsmaður barna afrit. Greinin er birt með samþykki móður geranda.