Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar 30. október 2024 20:17 Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Hælisleitendur Venesúela Palestína Úkraína Mest lesið Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen Skoðun Skoðun Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Skoðun Heiðarleiki er ófrávíkjanleg krafa Unnar Þór Sæmundsson skrifar Skoðun Erum við að byggja orlofsbúðir fyrir útsendara skipulagðra glæpasamtaka hér á landi? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kjósum breytingar og jákvæðni í þágu almennings og samfélags Valdimar Breiðfjörð Birgisson skrifar Skoðun Samvinna er leiðin til hagsældar Lilja Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Skrópað á Alþingi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi.
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun
Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Skoðun Erum við að byggja orlofsbúðir fyrir útsendara skipulagðra glæpasamtaka hér á landi? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Kjósum breytingar og jákvæðni í þágu almennings og samfélags Valdimar Breiðfjörð Birgisson skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun
Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman Skoðun