Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir skrifar 2. september 2024 13:32 Heimspekingurinn Hannah Arendt skilgreindi fyrirbærið lágkúrulega illsku, sem er af öðrum meiði en sú djöfullega illska sem birtist okkur meðal annars í trúarbrögðum. Undir merkjum djöfullegu illskunnar eru kölski, illir andar, skrímsli, illmenni og allt sem talið er vera í eðli sínu illt. Eftir seinni heimsstyrjöldina fylgdist Arendt með réttarhöldum yfir nasistanum Adolf Eichmann og komst að þeirri niðurstöðu að illska hans væri ekki djöfulleg, heldur væri hann venjulegur maður sem afsakaði illverkin með því að segjast hafa farið eftir skipunum og unnið vinnu sína, í stað þess að hugsa sjálfstætt. Í kjölfarið varði Hannah Arendt löngum stundum í að greina hvernig venjulegt fólk fremur illvirki og/eða lætur hræðilega hluti viðgangast. Í þessu samhengi langar mig að spegla samtíma okkar á tímum þjóðarmorðs í Palestínu þar sem Ísraelar, sumir hverjir afkomendur þeirra sem lifðu af helförina, feta sömu slóð og kvalarar forfeðra þeirra. Lágkúruleg illska nær utan um embættismannaillsku og skriffinnskuillsku, sem sagt þegar við notum kerfi, reglugerðir, vinnureglur eða lög til að réttlæta hvernig við komum fram við aðrar manneskjur. Þegar við afsökum voðaverk og ofbeldi með því að vísa í regluverk í stað þess að nýta þær innbyggðu mælistikur sem samviskan og siðvitundin eru. Í stuttu máli þegar við leyfum okkur að vera ómerkilegar manneskjur. Dæmi um embættismannaillsku í íslensku samfélagi hrannast upp þessa dagana. Fyrra dæmið sem mig langar að nefna er þegar lögreglumenn réðust á mótmælendur í Skuggasundi í maí. Almennir borgarar höfðu komið saman til að mótmæla þjóðarmorði Ísraela á palestínsku þjóðinni og krefja ríkisstjórn Íslands um aðgerðir. Nokkrir lögreglumenn á vakt brugðust við með ofbeldisfullum hætti, þeir hrintu konu í jörðina eftir að hafa blindað hana með piparúða og úðuðu því næst frjálslega, af stuttu færi, í andlit manns sem stóð rólegur með lokuð augun og hélt á palestínska fánanum. Á þessari stundu gerðust lögreglumennirnir sekir um lágkúrulega illsku. Þeir voru sjálfsagt sannfærðir um að þeir hafi einungis verið að sinna starfi sínu og voru mögulega í afneitun um hversu hræðilega þeir hegðuðu sér sem manneskjur. Þeir brutu að öllum líkindum engin lög en þeir þurftu alls ekki að ganga svona langt í aðgerðum sínum. Lögreglumönnunum stóð engin raunveruleg ógn af fólkinu sem lagðist í götuna, óvopnað í þeim eina tilgangi að mótmæla hryllingnum sem á sér stað í Palestínu og á sama tíma nýta réttinn til borgaralegrar óhlýðni og friðsamlegra mótmæla. Annað dæmið er nýlegra. Dómsmálaráðherra og starfsfólk ráðuneytisins er í þessum töluðu orðum að undirbúa voðaverk. Brátt mun Yazan, fötluðu ellefu ára barni með lífshættulegan lömunarsjúkdóm vera vísað úr landi út í óvissuna þrátt fyrir að heimaland hans Palestína, sé sundursprengt, þrátt fyrir mótmæli lækna, sérfræðinga í málefnum fatlaðra og málefnum barna og hávær mótmæli almennra borgara sem láta sig málið varða. Fólkið sem ber ábyrgð á þessari brottvísun skýlir sér á bak við plögg eins og Dyflinarreglugerðina. Reglugerð sem er í raun bara viðmið en ekki náttúrulögmál og var aldrei hugsuð sem algild regla sem mætti nota til að brjóta réttindi flóttafólks. Nú á enn og aftur að nota þessa reglugerð til illra verka og óhugnanlegar spurningar liggja í loftinu: Ef fötluðu barni frá stríðshrjáðu landi er vísað í burtu héðan, hvar liggja mörkin? Ef við leyfum þetta, hvað leyfum við næst? Getum við kallað okkur siðmenntað fólk ef þetta eru móttökurnar sem við veitum fötluðu barni í neyð? Til að brottvísunin geti átt sér stað þurfa margir aðilar að taka þátt: Ráðherra og starfsfólk í ráðuneytinu þurfa að heimila verknaðinn, lögreglan mun í framhaldinu framkvæma brottvísunina, flugvallastarfsmenn og starfsfólk flugvélarinnar mun hjálpa til við að fljúga drengnum á brott. Öll munu þau vinna vinnu sína, sinna sínum skyldum. Það er þægilegt fyrir okkur að skrímslavæða fólk eftirá eins og þá menn sem báru höfuðábyrgð á helförinni. Það er ákveðin hugarró sem fylgir því að halda því fram að sumt fólk sé einfaldlega djöfullega illt og skella bara skuldinni á það. Ástæðan fyrir því er sú að þá þurfum við ekki að horfast í augu við okkur sjálf og taka ábyrgð á okkur, fólkinu í kringum okkur og ríkisstjórninni sem gerist sek um lágkúrulega illsku í okkar nafni. Sömu illsku og gerði það að verkum að við vísuðum gyðingum á brott í seinni heimsstyrjöldinni þegar ekkert beið þeirra nema kvalafullur dauðdagi. Þegar venjulegt fólk í Ísrael, á Íslandi og í heiminum öllum leyfir hryllingi að viðgangast án þess að aðhafast neitt erum við ekki djöfulleg skrímsli en við erum samsek í þögninni og aðgerðarleysinu. Stjórnmálamenn keppast nú við að grafa undan flóttafólki og mála það upp sem tortryggilegt í fjölmiðlum. Hátekjufólk á launum frá ríkinu dirfist að láta það út úr sér að kerfið okkar sé komið að þolmörkum. Sama fólk og leyfir gegndarlausum ferðamannaiðnaði að grassera eftirlitslausum með tilheyrandi óhöppum og dauðaslysum. Myndin sem ég sé er rammskökk og lyktar af ömurlegri blöndu af fégræðgi og skorti á mannúð. Nasisminn varð ekki til á einni nóttu heldur í mörgum pínulitlum skrefum þar sem mörkin frá því sem taldist vera eðlilegt voru færð sentimetra eftir sentimetra þar til gyðingar, samkynhneigðir, fatlaðir, rómafólk, sovéskir borgarar, kommúnistar, kaþólskir, slavneskt fólk, menntafólk og byltingarsinnar stóðu frammi fyrir böðlinum, réttindalaus, afmennskuð og réttdræp. Það sem er óskiljanlegt og erfitt að sætta sig við er að margar milljónir almennra borgara leyfðu þessu að viðgangast. Nú á tímum vaxandi haturs og ofbeldis þurfum við nauðsynlega að líta í eigin barm. Ég neita að trúa því að við, fullorðið fólk með aðgang að allri heimsins visku og sögu getum ekki hagað okkur eins og almennilegt fólk og komið í veg fyrir brottvísun barna og tekið almennilega á móti flóttafólki. Okkur ber siðferðisleg skylda til að vernda börn sem leita til okkar, sama hvar þau fæddust. Okkur ber siðferðisleg skylda til að passa að samfélagið sem við búum í verði ekki gróðrastía fyrir lágkúrulega illsku. Höfundur er tónlistarkona og teiknari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Átök í Ísrael og Palestínu Flóttafólk á Íslandi Mest lesið Tilgangslausi skólinn Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun Enga verkfræðinga á Vopnafjörð, takk Gunnar Ásgrímsson Skoðun Ætlar Ísland sömu leið og Svíar? Reynir Böðvarsson Skoðun Þegar hveitið er dýrara en brauðið Benedikt Gíslason Skoðun Manngerðar hörmungar á Flateyri Sigurjón Þórðarson Skoðun Evrópska vexti takk! Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun „Hagkvæm nýting skólahúsnæðis“ Dröfn Farestveit Skoðun Þegar spegillinn lýgur: Líkamsskynjunarröskun Ásmundur Gunnarsson Skoðun Nýtt upphaf! Guðmundur Árni Stefánsson Skoðun Gjaldmiðlar Íslands Ingólfur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Ætlar Ísland sömu leið og Svíar? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Aðeins meira um Kópavogsmódelið Sverrir J. Dalsgaard skrifar Skoðun Að koma í heiminn, að fæðast með öllu því sem verður Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Öflugar konur eru okkar von Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Þegar hveitið er dýrara en brauðið Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Neyð og mjúkur sandur Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Hryðjuverkaríkið Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Menntun sem nýtist í starfi Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun „Hagkvæm nýting skólahúsnæðis“ Dröfn Farestveit skrifar Skoðun Hvar er hamingjan? Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Tilgangslausi skólinn Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Evrópska vexti takk! Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Manngerðar hörmungar á Flateyri Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Enga verkfræðinga á Vopnafjörð, takk Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Að grafa undan trúverðugleika ákæruvaldsins Almar Þ. Möller skrifar Skoðun Kaupmáttarrýrnun háskólamenntaðra Jóhann G. Þórarinsson skrifar Skoðun Að skapa sér stöðu og heimta pening! Haraldur Þór Jónsson skrifar Skoðun Mikilvægi vísinda í þróun endurhæfingarstarfs á Reykjalundi Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Fiskeldi í Fjallabyggð eins og þruma úr heiðskíru lofti Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gjaldmiðlar Íslands Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Mannréttindabarátta í fimmtíu ár Anna Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið IV: Samfélagsleg, efnahagsleg og varnarleg samstaða Evrópu lífsnauðsyn! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þegar spegillinn lýgur: Líkamsskynjunarröskun Ásmundur Gunnarsson skrifar Skoðun Ráðamenn hverfa frá refsistefnunni Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Nýtt upphaf! Guðmundur Árni Stefánsson skrifar Skoðun Hvers vegna borðar fólkið ekki bara kökur? Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Ferðaþjónustan - hvernig gengur? Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Mikilvægi vísinda í þróun endurhæfingarstarfs á Reykjalundi Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hugrenningar forstöðumanns Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Reykjavíkurborg leikur stórt hlutverk í verðbólgustöðunni Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Heimspekingurinn Hannah Arendt skilgreindi fyrirbærið lágkúrulega illsku, sem er af öðrum meiði en sú djöfullega illska sem birtist okkur meðal annars í trúarbrögðum. Undir merkjum djöfullegu illskunnar eru kölski, illir andar, skrímsli, illmenni og allt sem talið er vera í eðli sínu illt. Eftir seinni heimsstyrjöldina fylgdist Arendt með réttarhöldum yfir nasistanum Adolf Eichmann og komst að þeirri niðurstöðu að illska hans væri ekki djöfulleg, heldur væri hann venjulegur maður sem afsakaði illverkin með því að segjast hafa farið eftir skipunum og unnið vinnu sína, í stað þess að hugsa sjálfstætt. Í kjölfarið varði Hannah Arendt löngum stundum í að greina hvernig venjulegt fólk fremur illvirki og/eða lætur hræðilega hluti viðgangast. Í þessu samhengi langar mig að spegla samtíma okkar á tímum þjóðarmorðs í Palestínu þar sem Ísraelar, sumir hverjir afkomendur þeirra sem lifðu af helförina, feta sömu slóð og kvalarar forfeðra þeirra. Lágkúruleg illska nær utan um embættismannaillsku og skriffinnskuillsku, sem sagt þegar við notum kerfi, reglugerðir, vinnureglur eða lög til að réttlæta hvernig við komum fram við aðrar manneskjur. Þegar við afsökum voðaverk og ofbeldi með því að vísa í regluverk í stað þess að nýta þær innbyggðu mælistikur sem samviskan og siðvitundin eru. Í stuttu máli þegar við leyfum okkur að vera ómerkilegar manneskjur. Dæmi um embættismannaillsku í íslensku samfélagi hrannast upp þessa dagana. Fyrra dæmið sem mig langar að nefna er þegar lögreglumenn réðust á mótmælendur í Skuggasundi í maí. Almennir borgarar höfðu komið saman til að mótmæla þjóðarmorði Ísraela á palestínsku þjóðinni og krefja ríkisstjórn Íslands um aðgerðir. Nokkrir lögreglumenn á vakt brugðust við með ofbeldisfullum hætti, þeir hrintu konu í jörðina eftir að hafa blindað hana með piparúða og úðuðu því næst frjálslega, af stuttu færi, í andlit manns sem stóð rólegur með lokuð augun og hélt á palestínska fánanum. Á þessari stundu gerðust lögreglumennirnir sekir um lágkúrulega illsku. Þeir voru sjálfsagt sannfærðir um að þeir hafi einungis verið að sinna starfi sínu og voru mögulega í afneitun um hversu hræðilega þeir hegðuðu sér sem manneskjur. Þeir brutu að öllum líkindum engin lög en þeir þurftu alls ekki að ganga svona langt í aðgerðum sínum. Lögreglumönnunum stóð engin raunveruleg ógn af fólkinu sem lagðist í götuna, óvopnað í þeim eina tilgangi að mótmæla hryllingnum sem á sér stað í Palestínu og á sama tíma nýta réttinn til borgaralegrar óhlýðni og friðsamlegra mótmæla. Annað dæmið er nýlegra. Dómsmálaráðherra og starfsfólk ráðuneytisins er í þessum töluðu orðum að undirbúa voðaverk. Brátt mun Yazan, fötluðu ellefu ára barni með lífshættulegan lömunarsjúkdóm vera vísað úr landi út í óvissuna þrátt fyrir að heimaland hans Palestína, sé sundursprengt, þrátt fyrir mótmæli lækna, sérfræðinga í málefnum fatlaðra og málefnum barna og hávær mótmæli almennra borgara sem láta sig málið varða. Fólkið sem ber ábyrgð á þessari brottvísun skýlir sér á bak við plögg eins og Dyflinarreglugerðina. Reglugerð sem er í raun bara viðmið en ekki náttúrulögmál og var aldrei hugsuð sem algild regla sem mætti nota til að brjóta réttindi flóttafólks. Nú á enn og aftur að nota þessa reglugerð til illra verka og óhugnanlegar spurningar liggja í loftinu: Ef fötluðu barni frá stríðshrjáðu landi er vísað í burtu héðan, hvar liggja mörkin? Ef við leyfum þetta, hvað leyfum við næst? Getum við kallað okkur siðmenntað fólk ef þetta eru móttökurnar sem við veitum fötluðu barni í neyð? Til að brottvísunin geti átt sér stað þurfa margir aðilar að taka þátt: Ráðherra og starfsfólk í ráðuneytinu þurfa að heimila verknaðinn, lögreglan mun í framhaldinu framkvæma brottvísunina, flugvallastarfsmenn og starfsfólk flugvélarinnar mun hjálpa til við að fljúga drengnum á brott. Öll munu þau vinna vinnu sína, sinna sínum skyldum. Það er þægilegt fyrir okkur að skrímslavæða fólk eftirá eins og þá menn sem báru höfuðábyrgð á helförinni. Það er ákveðin hugarró sem fylgir því að halda því fram að sumt fólk sé einfaldlega djöfullega illt og skella bara skuldinni á það. Ástæðan fyrir því er sú að þá þurfum við ekki að horfast í augu við okkur sjálf og taka ábyrgð á okkur, fólkinu í kringum okkur og ríkisstjórninni sem gerist sek um lágkúrulega illsku í okkar nafni. Sömu illsku og gerði það að verkum að við vísuðum gyðingum á brott í seinni heimsstyrjöldinni þegar ekkert beið þeirra nema kvalafullur dauðdagi. Þegar venjulegt fólk í Ísrael, á Íslandi og í heiminum öllum leyfir hryllingi að viðgangast án þess að aðhafast neitt erum við ekki djöfulleg skrímsli en við erum samsek í þögninni og aðgerðarleysinu. Stjórnmálamenn keppast nú við að grafa undan flóttafólki og mála það upp sem tortryggilegt í fjölmiðlum. Hátekjufólk á launum frá ríkinu dirfist að láta það út úr sér að kerfið okkar sé komið að þolmörkum. Sama fólk og leyfir gegndarlausum ferðamannaiðnaði að grassera eftirlitslausum með tilheyrandi óhöppum og dauðaslysum. Myndin sem ég sé er rammskökk og lyktar af ömurlegri blöndu af fégræðgi og skorti á mannúð. Nasisminn varð ekki til á einni nóttu heldur í mörgum pínulitlum skrefum þar sem mörkin frá því sem taldist vera eðlilegt voru færð sentimetra eftir sentimetra þar til gyðingar, samkynhneigðir, fatlaðir, rómafólk, sovéskir borgarar, kommúnistar, kaþólskir, slavneskt fólk, menntafólk og byltingarsinnar stóðu frammi fyrir böðlinum, réttindalaus, afmennskuð og réttdræp. Það sem er óskiljanlegt og erfitt að sætta sig við er að margar milljónir almennra borgara leyfðu þessu að viðgangast. Nú á tímum vaxandi haturs og ofbeldis þurfum við nauðsynlega að líta í eigin barm. Ég neita að trúa því að við, fullorðið fólk með aðgang að allri heimsins visku og sögu getum ekki hagað okkur eins og almennilegt fólk og komið í veg fyrir brottvísun barna og tekið almennilega á móti flóttafólki. Okkur ber siðferðisleg skylda til að vernda börn sem leita til okkar, sama hvar þau fæddust. Okkur ber siðferðisleg skylda til að passa að samfélagið sem við búum í verði ekki gróðrastía fyrir lágkúrulega illsku. Höfundur er tónlistarkona og teiknari.
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið IV: Samfélagsleg, efnahagsleg og varnarleg samstaða Evrópu lífsnauðsyn! Ole Anton Bieltvedt skrifar