Skynsamlegt að selja Íslandsbanka Teitur Björn Einarsson skrifar 17. apríl 2024 16:01 Ríkið á miklar eignir. Um 1.300 milljarða króna eru bundnar í eignarhaldi á um 40 ríkisfyrirtækjum, 900 fasteignum og yfir 400 jörðum. Skynsamlegt er að hefja skipulega sölu á þessum eignum sem ekki nýtast í rekstri ríkisins og minnka skuldir ríkissjóðs. Það er fagnaðarefni að í fjármálaáætlun fyrir árin 2025-2029 er einmitt sú stefnumörkun sett fram og vegur sala á eftirstandandi 42,5% eignarhlut í Íslandsbanka þar mestu. Þessu tengdu mælti fjármálaráðherra í vikunni fyrir frumvarpi á Alþingi um ráðstöfun eignarhlutar í Íslandsbanka. Þar er kveðið á um að ráðherra verði heimilað að selja eftirstandandi hluti í Íslandsbanka með markaðssettu útboði sem er opið bæði almenningi og fagfjárfestum. Slíkt sölufyrirkomulag er einfalt og skýrt og vel til þess fallið að fylgja meginreglum sem áhersla er lögð á við ráðstöfun ríkiseigna: gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni. Röksemdir fyrir sölunni Rökin fyrir því að klára söluna eru einkum af tvennum toga. Í fyrsta lagi er það skynsamlegt út frá hagsmunum ríkissjóðs, og þar með almennings, að losa um allt að 100 milljarða króna sem bundnar eru í Íslandsbanka og ráðstafa söluandvirðinu til að lækka skuldir ríkisjóðs og þar með vaxtagjöld. Í öðru lagi er ríkið alls ekki góður eigandi að fyrirtæki á samkeppnismarkaði og er það óréttlætanleg áhætta með almannafé. Með því að ráðstafa andvirði Íslandsbanka til niðurgreiðslu skulda má gera ráð fyrir að skuldahlutfall ríkissjóðs geti lækkað um 1% af vergri landsframleiðslu. Skuldir ríkissjóðs á þessu ári nema 1.444 milljörðum króna og er vaxtajöfnuður neikvæður um 71 milljarð króna. Segja má að vaxtagjöld séu þriðji stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs á eftir heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Það er því til mikils að vinna að lækka skuldir ríkisins og þar með vaxtagreiðslur til að hægt sé að sinna betur grunnþjónustu ríkisins og fjármagna samfélagslega arðbæra innviðauppbyggingu. Á móti er bent á að ríkið fær ekki lengur arðgreiðslur frá bankanum eftir sölu á hlutunum. Því er til að svara að við ákvörðun á verði á hlutum í Íslandsbanka er búið að vigta inn væntar framtíðararðgreiðslur. Þá er bankarekstur áhættusamur og alls óvíst hver arðsemi eignarinnar verður til framtíðar litið. Í ljósi hárra vaxta á skuldum ríkissjóðs er enn fremur mun skynsamlegra að greiða niður skuldir en að ávaxta fjármunina í bankanum. Ríkið er ekki góður eigandi Einkaaðili hefur mikla og beina hagsmuni af því að fyrirtækið sitt sé vel rekið og skili arði. Til þess þarf eigandinn að hafa góða þekkingu á rekstrinum, velja stjórnarmenn af kostgæfni og vera vakinn og sofinn yfir breytingum og framþróun á markaði. Þessu er ekki eins farið þegar ríkið er eigandi vegna þess að af eignarhaldinu leiðir innbyggður stjórnunar- og umboðsvandi sem erfitt er að ráða bóta á. Ákvörðun bankaráðs Landsbanka um að kaupa allt hlutafé í TM, í trássi við eigendastefnu ríkisins og án fullnægjandi upplýsingargjafar til Bankasýslunnar, er skýrt dæmi um þennan vanda. Almennt er gengið út frá því að stjórnmálamenn eigi ekki að skipta sér af daglegum rekstri fyrirtækja í eigu ríkisins heldur eftirláta þeim sem betur til þekkja að stýra fyrirtækjunum. Í tilviki eignarhalds ríkisins á fjármálafyrirtækjum er gengið enn lengra og Bankasýslunni eftirlátið umsjón með eigendastefnunni en þar fyrir utan er svo óháðri valnefnd gert að tilnefna stjórnarmenn í stjórnir félaganna. Tengsl stjórnenda við eigandann og eigandastefnuna verða þannig afar óljós og umboðsvandinn þeim mun meiri. Stjórnendur freistast til að taka ákvarðanir óháð vilja eigandans en þurfa á sama tíma ekki að svara fyrir ákvarðanir sínar gagnvart almenningi. Spyrja verður til hvers er ríkið eiginlega að eiga fyrirtæki í samkeppnisrekstri og til hagsbóta fyrir hvern? Vanda þarf til verka Frá þeim tíma er ríkið eignaðist Íslandsbanka hefur verið samstaða um að selja bankann. Heilt yfir náðust helstu markmið ríkisins við sölur í bankanum árin 2021 og 2022 þegar horft er til verðs og samsetningu eignarhalds. En misbrestur var á við framkvæmdina í seinna útboðinu og ljóst að það fyrirkomulag samræmdist ekki nægjanlega viðurkenndum stjórnsýsluháttum. Úr því er bætt í frumvarpinu um söluna á Íslandsbanka. Þannig er skýrt kveðið á um tilboðsleið með markaðssettu útboði sem allir geta tekið þátt í, gagnsæi tryggt með því að skilyrði og forsendur útboðsins séu öllum ljósar og birtingu lista yfir kaupendur í framhaldinu. Söluþóknun til söluaðila er fastákveðin, skýrt kveðið á um framkvæmdina og skylda lögð á ráðherra að láta óháða athugun á sölunni fara fram. Fleiri atriði munu líklega koma fram í þinglegri meðferð sem eru vonandi til þess fallin að styrkja umgjörðina frekar. Opin og málefnaleg umræða um skynsamlegt fyrirkomulag er til þess fallin að skapa meira traust um framkvæmd sölunnar. Aðalatriði er að tryggja gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni við söluna. Forsendan er að það er skynsamlegt fyrir ríkissjóð að losa um eignarhaldið og ráðstafa söluandvirðinu með skýrum hætti í þágu almennings. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins og formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Björn Einarsson Sjálfstæðisflokkurinn Alþingi Íslandsbanki Salan á Íslandsbanka Fjármálafyrirtæki Rekstur hins opinbera Mest lesið Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson Skoðun Jafnrétti sem leiðarljós í starfi Háskóla Íslands Silja Bára R. Ómarsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Ríkið á miklar eignir. Um 1.300 milljarða króna eru bundnar í eignarhaldi á um 40 ríkisfyrirtækjum, 900 fasteignum og yfir 400 jörðum. Skynsamlegt er að hefja skipulega sölu á þessum eignum sem ekki nýtast í rekstri ríkisins og minnka skuldir ríkissjóðs. Það er fagnaðarefni að í fjármálaáætlun fyrir árin 2025-2029 er einmitt sú stefnumörkun sett fram og vegur sala á eftirstandandi 42,5% eignarhlut í Íslandsbanka þar mestu. Þessu tengdu mælti fjármálaráðherra í vikunni fyrir frumvarpi á Alþingi um ráðstöfun eignarhlutar í Íslandsbanka. Þar er kveðið á um að ráðherra verði heimilað að selja eftirstandandi hluti í Íslandsbanka með markaðssettu útboði sem er opið bæði almenningi og fagfjárfestum. Slíkt sölufyrirkomulag er einfalt og skýrt og vel til þess fallið að fylgja meginreglum sem áhersla er lögð á við ráðstöfun ríkiseigna: gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni. Röksemdir fyrir sölunni Rökin fyrir því að klára söluna eru einkum af tvennum toga. Í fyrsta lagi er það skynsamlegt út frá hagsmunum ríkissjóðs, og þar með almennings, að losa um allt að 100 milljarða króna sem bundnar eru í Íslandsbanka og ráðstafa söluandvirðinu til að lækka skuldir ríkisjóðs og þar með vaxtagjöld. Í öðru lagi er ríkið alls ekki góður eigandi að fyrirtæki á samkeppnismarkaði og er það óréttlætanleg áhætta með almannafé. Með því að ráðstafa andvirði Íslandsbanka til niðurgreiðslu skulda má gera ráð fyrir að skuldahlutfall ríkissjóðs geti lækkað um 1% af vergri landsframleiðslu. Skuldir ríkissjóðs á þessu ári nema 1.444 milljörðum króna og er vaxtajöfnuður neikvæður um 71 milljarð króna. Segja má að vaxtagjöld séu þriðji stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs á eftir heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Það er því til mikils að vinna að lækka skuldir ríkisins og þar með vaxtagreiðslur til að hægt sé að sinna betur grunnþjónustu ríkisins og fjármagna samfélagslega arðbæra innviðauppbyggingu. Á móti er bent á að ríkið fær ekki lengur arðgreiðslur frá bankanum eftir sölu á hlutunum. Því er til að svara að við ákvörðun á verði á hlutum í Íslandsbanka er búið að vigta inn væntar framtíðararðgreiðslur. Þá er bankarekstur áhættusamur og alls óvíst hver arðsemi eignarinnar verður til framtíðar litið. Í ljósi hárra vaxta á skuldum ríkissjóðs er enn fremur mun skynsamlegra að greiða niður skuldir en að ávaxta fjármunina í bankanum. Ríkið er ekki góður eigandi Einkaaðili hefur mikla og beina hagsmuni af því að fyrirtækið sitt sé vel rekið og skili arði. Til þess þarf eigandinn að hafa góða þekkingu á rekstrinum, velja stjórnarmenn af kostgæfni og vera vakinn og sofinn yfir breytingum og framþróun á markaði. Þessu er ekki eins farið þegar ríkið er eigandi vegna þess að af eignarhaldinu leiðir innbyggður stjórnunar- og umboðsvandi sem erfitt er að ráða bóta á. Ákvörðun bankaráðs Landsbanka um að kaupa allt hlutafé í TM, í trássi við eigendastefnu ríkisins og án fullnægjandi upplýsingargjafar til Bankasýslunnar, er skýrt dæmi um þennan vanda. Almennt er gengið út frá því að stjórnmálamenn eigi ekki að skipta sér af daglegum rekstri fyrirtækja í eigu ríkisins heldur eftirláta þeim sem betur til þekkja að stýra fyrirtækjunum. Í tilviki eignarhalds ríkisins á fjármálafyrirtækjum er gengið enn lengra og Bankasýslunni eftirlátið umsjón með eigendastefnunni en þar fyrir utan er svo óháðri valnefnd gert að tilnefna stjórnarmenn í stjórnir félaganna. Tengsl stjórnenda við eigandann og eigandastefnuna verða þannig afar óljós og umboðsvandinn þeim mun meiri. Stjórnendur freistast til að taka ákvarðanir óháð vilja eigandans en þurfa á sama tíma ekki að svara fyrir ákvarðanir sínar gagnvart almenningi. Spyrja verður til hvers er ríkið eiginlega að eiga fyrirtæki í samkeppnisrekstri og til hagsbóta fyrir hvern? Vanda þarf til verka Frá þeim tíma er ríkið eignaðist Íslandsbanka hefur verið samstaða um að selja bankann. Heilt yfir náðust helstu markmið ríkisins við sölur í bankanum árin 2021 og 2022 þegar horft er til verðs og samsetningu eignarhalds. En misbrestur var á við framkvæmdina í seinna útboðinu og ljóst að það fyrirkomulag samræmdist ekki nægjanlega viðurkenndum stjórnsýsluháttum. Úr því er bætt í frumvarpinu um söluna á Íslandsbanka. Þannig er skýrt kveðið á um tilboðsleið með markaðssettu útboði sem allir geta tekið þátt í, gagnsæi tryggt með því að skilyrði og forsendur útboðsins séu öllum ljósar og birtingu lista yfir kaupendur í framhaldinu. Söluþóknun til söluaðila er fastákveðin, skýrt kveðið á um framkvæmdina og skylda lögð á ráðherra að láta óháða athugun á sölunni fara fram. Fleiri atriði munu líklega koma fram í þinglegri meðferð sem eru vonandi til þess fallin að styrkja umgjörðina frekar. Opin og málefnaleg umræða um skynsamlegt fyrirkomulag er til þess fallin að skapa meira traust um framkvæmd sölunnar. Aðalatriði er að tryggja gagnsæi, hlutlægni, jafnræði og hagkvæmni við söluna. Forsendan er að það er skynsamlegt fyrir ríkissjóð að losa um eignarhaldið og ráðstafa söluandvirðinu með skýrum hætti í þágu almennings. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins og formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun