Öryggi íbúa á heilbrigðisstofnunum: Fjötrar eða öryggisbúnaður? Anna Björg Jónsdóttir, María Fjóla Harðardóttir, Steinunn Þórðardóttir og Sigurjón N. Kjærnested skrifa 24. nóvember 2022 08:00 Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Hjúkrunarheimili Heilbrigðismál Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun