Hvað hefði lögreglan átt að gera? Arndís Anna Gunnarsdóttir skrifar 22. maí 2022 09:01 Í miðjum aprílmánuði síðastliðnum höfðu lögregla og sérsveitin afskipti af saklausum sextán ára dreng í tvígang. Sérsveitarmenn veittust að drengnum þar sem hann sat í Strætó í fyrra skiptið, og lögregluþjónar undu sér upp að drengnum þar sem hann sat í bakaríi með móður sinni í síðara skiptið. Tilefni afskiptanna var í báðum tilfellum það að lögreglunni barst ábending um að þar gæti verið á ferð strokufangi sem lögregla lýsti sem sérstaklega hættulegum afbrotamanni. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem grunur vaknar um alvarlega kynþáttamörkun í aðgerðum lögreglu, en árið 2019 þurfti ríkið að greiða bætur til svarts manns vegna kynþáttamörkunar eftir ábendingu frá almenningi, þar sem hann var ranglega sakaður um þjónað á gömlum raftækjum. Eftir að fréttirnar bárust boðaði ég strax til fundar allsherjar- og menntamálanefndar með ríkislögreglustjóra, Sigríði Björk Guðjónsdóttur. Mér fannst afar mikilvægt að Alþingi fengi skýringar á vinnubrögðum lögreglu og sérsveitar. Lélegt verklag leiðir til kynþáttamörkunar Lögreglan lýsti eftir strokufanganum í færslu á samfélagsmiðlum. Með færslunni fylgdi mynd af manninum, auk nafns hans og lýsingum á hæð hans, þyngd og klæðaburði. Húðlitur strokufangans var ekki sérstaklega tilgreindur í lýsingunni, en myndin sem fylgdi með sá um að hann kæmist skýrt til skila. Færslan hefur verið tekin niður við skrif þessarar greinar. Ábendingarnar sem bárust lögreglunni eru okkur ekki aðgengilegar, en leiða má líkur að því að þær hafi ekki tekið mið af nokkru öðru en húðlit og hárgreiðslu drengsins. Þetta þýðir að það sé nóg að lögreglan fái ábendingu um að ungur maður, dökkur á hörund með dredda, hafi sést á almannafæri til þess að vopnuð sérsveit rjúki á staðinn til að handtaka hann. Við getum nefnilega gefið okkur með nánast fullri vissu að ábendingarnar sem lögreglunni bárust hafi ekki tilgreint fleira en húðlit og/eða hár – einmitt vegna þess að ef fleiri einkenni hefðu verið tilgreind eða ef lögreglan hefði gengið betur úr skugga um þau hefði hún ekki þurft að veitast að sama saklausa drengnum í tvígang. Þá hefði mátt ætla að aðrir þættir væru teknir inn í myndina við mat á því hvort um réttan mann væri að ræða, svo sem aðstæður á vettvangi og annað. En ekkert verklag er til staðar. Engin viðmið. Þessi vinnubrögð eru að mínu mati óneitanlega dæmi um kynþáttamörkun (e. racial profiling). Kynþáttamörkun á sér stað þegar kynþáttur og/eða húðlitur er notaður til þess að skilgreina einstaklinga eða hópa fólks og réttlæta mismunun gegn þeim. Þá skiptir nákvæmlega engu máli hvort kynþáttamörkunin sé meðvituð eða ómeðvituð – í þessu tilfelli er auðséð að húðlitur einn hafi ráðið för þegar lögregla tekur ákvarðanir um að fylgja ábendingunum eftir með handtökuaðgerðum. Er virkilega engin önnur leið? „Það er raunverulega óþolandi að það skuli vera saklaust ungmenni sem þarna á í hlut sem verður fyrir þessari „trámatísku“ reynslu [...] þó ég sjái ekki hvernig við hefðum getað gert þetta öðruvísi í þessu tilviki,“ sagði Sigríður Björk Guðjónsdóttir ríkislögreglustjóri á fundi allsherjar- og menntamálanefndar í vikunni (feitletrun áhersla greinarhöfundar). Það er svo sannarlega ólíðandi að saklaust ungmenni verði fyrir slíkri reynslu – þar er ég sammála ríkislögreglustjóra. Það er ekki bara ólíðandi vegna þess að ungmennið verður fyrir meiri háttar áfalli við það að upplifa ógnandi aðför að sér af hálfu lögreglu – heldur eru vinnubrögðin ólíðandi og óafsakanleg vegna þess að þau eyðileggja traust fólks sem er dökkt á hörund eða af erlendu bergi brotið gagnvart lögreglunni. Á meðan vinnubrögð lögreglu eru ekki markvissari en raun ber vitni verður ekki hjá annarri niðurstöðu komist en að fólk sem er dökkt á hörund þurfi svara spurningu á við „gæti þetta komið fyrir mig?“ með eftirfarandi hætti: já, ég gæti auðveldlega átt í hættu á því að sérsveitarmaður ráðist að mér þar sem ég sit í strætó – og það bara vegna húðlitar míns. Ólíðandi meðvitundarleysi Það sem vekur þó einna helst upp áhyggjur í þessu máli er það að lögreglan virðist ekki hafa græna glóru um það hvað hún gerði rangt í þessu máli. Svör ríkislögreglustjóra afhjúpa alvarlegan skort á innsýn um það sem fór úrskeiðis innan stofnunarinnar, því það hefði augljóslega verið hægt að „gera þetta öðruvísi“. Hefði lögreglan haft einhverskonar verklag í kringum eftirfylgni ábendinga værum við augljóslega ekki að glíma við þessa atburði. Þegar ekkert verklag er til staðar getur starfsfólk lögreglu ekki reitt sig á neitt annað en eigið innsæi, og þá er hætt við því að fólki yfirsjáist mikilvægir þættir sem skipta máli. Brýn þörf á úttekt á vinnubrögðum lögreglu Fundur allsherjar- og menntamálanefndar leiddi það fyrst og fremst í ljós hversu brýn nauðsyn er á því að gerð sé víðtæk úttekt á vinnubrögðum lögreglu í ljósi grunsemdanna sem aðgerðir hennar vekja. Það verður sífellt erfiðara að komast hjá þeirri niðurstöðu að stofnunin glími við kerfisbundinn rasisma. Kerfislægur rasismi birtist einna helst í viðhöfðu verklagi stofnana – oft á ómeðvitaðan hátt og þá helst vegna skorts á skýru verklagi, illa skilgreindra reglna og viðbragðsviðmiða. Þess vegna er vægast sagt uggvænlegt að lögreglan haldi því statt, staðfast og stöðugt fram að ekki sé um rasisma að ræða í viðbrögðunum sem hér um ræðir, því það er svo margt sem bendir til annars. Viljinn er vafalaust fyrir hendi, en skilninginn á vandamálinu skortir: sem stofnun verður lögreglan að gera sitt allra ítrasta til þess að fyrirbyggja mismunun eins og þá sem hér um ræðir. Gagnrýnin snýr að lögreglunni sem stofnun, ekki að tilteknum lögreglumönnum – svo það er ekki nokkur ástæða til þess að hrökkva í vörn og neita því þvermóðskulega að hér gæti verið um rasisma að ræða. Á fundinum bar öll orðræða ríkislögreglustjóra keim máttleysis og erfiðleika; talað var um að til hafi staðið að gera þjónustukönnun sem hafi reynst afar flókin og erfið í framkvæmd, um óljóst útfærða og alfarið valkvæða fræðslu sem sömuleiðis væri erfið í framkvæmd, og að þess vegna hefði í raun lítið sem ekkert verið gert. Allt situr á hakanum því við vitum ekki hvar við eigum að byrja – og það er vegna þess að þau sem ábyrgðina bera virðast ekki hafa hugmynd um hvað vandamálið snýst. Það er vissulega óþolandi að lögreglan komi fram við saklausan ungan dreng sem hún gerði – en það er enn stærra áhyggjuefni að stofnunin bregðist í kjölfarið við réttmætri gagnrýni á störf sín á þessa vegu. Það hefði ekki bara verið hægt að gera þetta öðruvísi, heldur bæði allt öðruvísi og án þess að innræta táningi ótta við lögregluna vegna litarháttar síns. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lögreglan Kynþáttafordómar Lögreglumál Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Gæsluvarðhaldsfangi flýr úr héraðsdómi Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Í miðjum aprílmánuði síðastliðnum höfðu lögregla og sérsveitin afskipti af saklausum sextán ára dreng í tvígang. Sérsveitarmenn veittust að drengnum þar sem hann sat í Strætó í fyrra skiptið, og lögregluþjónar undu sér upp að drengnum þar sem hann sat í bakaríi með móður sinni í síðara skiptið. Tilefni afskiptanna var í báðum tilfellum það að lögreglunni barst ábending um að þar gæti verið á ferð strokufangi sem lögregla lýsti sem sérstaklega hættulegum afbrotamanni. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem grunur vaknar um alvarlega kynþáttamörkun í aðgerðum lögreglu, en árið 2019 þurfti ríkið að greiða bætur til svarts manns vegna kynþáttamörkunar eftir ábendingu frá almenningi, þar sem hann var ranglega sakaður um þjónað á gömlum raftækjum. Eftir að fréttirnar bárust boðaði ég strax til fundar allsherjar- og menntamálanefndar með ríkislögreglustjóra, Sigríði Björk Guðjónsdóttur. Mér fannst afar mikilvægt að Alþingi fengi skýringar á vinnubrögðum lögreglu og sérsveitar. Lélegt verklag leiðir til kynþáttamörkunar Lögreglan lýsti eftir strokufanganum í færslu á samfélagsmiðlum. Með færslunni fylgdi mynd af manninum, auk nafns hans og lýsingum á hæð hans, þyngd og klæðaburði. Húðlitur strokufangans var ekki sérstaklega tilgreindur í lýsingunni, en myndin sem fylgdi með sá um að hann kæmist skýrt til skila. Færslan hefur verið tekin niður við skrif þessarar greinar. Ábendingarnar sem bárust lögreglunni eru okkur ekki aðgengilegar, en leiða má líkur að því að þær hafi ekki tekið mið af nokkru öðru en húðlit og hárgreiðslu drengsins. Þetta þýðir að það sé nóg að lögreglan fái ábendingu um að ungur maður, dökkur á hörund með dredda, hafi sést á almannafæri til þess að vopnuð sérsveit rjúki á staðinn til að handtaka hann. Við getum nefnilega gefið okkur með nánast fullri vissu að ábendingarnar sem lögreglunni bárust hafi ekki tilgreint fleira en húðlit og/eða hár – einmitt vegna þess að ef fleiri einkenni hefðu verið tilgreind eða ef lögreglan hefði gengið betur úr skugga um þau hefði hún ekki þurft að veitast að sama saklausa drengnum í tvígang. Þá hefði mátt ætla að aðrir þættir væru teknir inn í myndina við mat á því hvort um réttan mann væri að ræða, svo sem aðstæður á vettvangi og annað. En ekkert verklag er til staðar. Engin viðmið. Þessi vinnubrögð eru að mínu mati óneitanlega dæmi um kynþáttamörkun (e. racial profiling). Kynþáttamörkun á sér stað þegar kynþáttur og/eða húðlitur er notaður til þess að skilgreina einstaklinga eða hópa fólks og réttlæta mismunun gegn þeim. Þá skiptir nákvæmlega engu máli hvort kynþáttamörkunin sé meðvituð eða ómeðvituð – í þessu tilfelli er auðséð að húðlitur einn hafi ráðið för þegar lögregla tekur ákvarðanir um að fylgja ábendingunum eftir með handtökuaðgerðum. Er virkilega engin önnur leið? „Það er raunverulega óþolandi að það skuli vera saklaust ungmenni sem þarna á í hlut sem verður fyrir þessari „trámatísku“ reynslu [...] þó ég sjái ekki hvernig við hefðum getað gert þetta öðruvísi í þessu tilviki,“ sagði Sigríður Björk Guðjónsdóttir ríkislögreglustjóri á fundi allsherjar- og menntamálanefndar í vikunni (feitletrun áhersla greinarhöfundar). Það er svo sannarlega ólíðandi að saklaust ungmenni verði fyrir slíkri reynslu – þar er ég sammála ríkislögreglustjóra. Það er ekki bara ólíðandi vegna þess að ungmennið verður fyrir meiri háttar áfalli við það að upplifa ógnandi aðför að sér af hálfu lögreglu – heldur eru vinnubrögðin ólíðandi og óafsakanleg vegna þess að þau eyðileggja traust fólks sem er dökkt á hörund eða af erlendu bergi brotið gagnvart lögreglunni. Á meðan vinnubrögð lögreglu eru ekki markvissari en raun ber vitni verður ekki hjá annarri niðurstöðu komist en að fólk sem er dökkt á hörund þurfi svara spurningu á við „gæti þetta komið fyrir mig?“ með eftirfarandi hætti: já, ég gæti auðveldlega átt í hættu á því að sérsveitarmaður ráðist að mér þar sem ég sit í strætó – og það bara vegna húðlitar míns. Ólíðandi meðvitundarleysi Það sem vekur þó einna helst upp áhyggjur í þessu máli er það að lögreglan virðist ekki hafa græna glóru um það hvað hún gerði rangt í þessu máli. Svör ríkislögreglustjóra afhjúpa alvarlegan skort á innsýn um það sem fór úrskeiðis innan stofnunarinnar, því það hefði augljóslega verið hægt að „gera þetta öðruvísi“. Hefði lögreglan haft einhverskonar verklag í kringum eftirfylgni ábendinga værum við augljóslega ekki að glíma við þessa atburði. Þegar ekkert verklag er til staðar getur starfsfólk lögreglu ekki reitt sig á neitt annað en eigið innsæi, og þá er hætt við því að fólki yfirsjáist mikilvægir þættir sem skipta máli. Brýn þörf á úttekt á vinnubrögðum lögreglu Fundur allsherjar- og menntamálanefndar leiddi það fyrst og fremst í ljós hversu brýn nauðsyn er á því að gerð sé víðtæk úttekt á vinnubrögðum lögreglu í ljósi grunsemdanna sem aðgerðir hennar vekja. Það verður sífellt erfiðara að komast hjá þeirri niðurstöðu að stofnunin glími við kerfisbundinn rasisma. Kerfislægur rasismi birtist einna helst í viðhöfðu verklagi stofnana – oft á ómeðvitaðan hátt og þá helst vegna skorts á skýru verklagi, illa skilgreindra reglna og viðbragðsviðmiða. Þess vegna er vægast sagt uggvænlegt að lögreglan haldi því statt, staðfast og stöðugt fram að ekki sé um rasisma að ræða í viðbrögðunum sem hér um ræðir, því það er svo margt sem bendir til annars. Viljinn er vafalaust fyrir hendi, en skilninginn á vandamálinu skortir: sem stofnun verður lögreglan að gera sitt allra ítrasta til þess að fyrirbyggja mismunun eins og þá sem hér um ræðir. Gagnrýnin snýr að lögreglunni sem stofnun, ekki að tilteknum lögreglumönnum – svo það er ekki nokkur ástæða til þess að hrökkva í vörn og neita því þvermóðskulega að hér gæti verið um rasisma að ræða. Á fundinum bar öll orðræða ríkislögreglustjóra keim máttleysis og erfiðleika; talað var um að til hafi staðið að gera þjónustukönnun sem hafi reynst afar flókin og erfið í framkvæmd, um óljóst útfærða og alfarið valkvæða fræðslu sem sömuleiðis væri erfið í framkvæmd, og að þess vegna hefði í raun lítið sem ekkert verið gert. Allt situr á hakanum því við vitum ekki hvar við eigum að byrja – og það er vegna þess að þau sem ábyrgðina bera virðast ekki hafa hugmynd um hvað vandamálið snýst. Það er vissulega óþolandi að lögreglan komi fram við saklausan ungan dreng sem hún gerði – en það er enn stærra áhyggjuefni að stofnunin bregðist í kjölfarið við réttmætri gagnrýni á störf sín á þessa vegu. Það hefði ekki bara verið hægt að gera þetta öðruvísi, heldur bæði allt öðruvísi og án þess að innræta táningi ótta við lögregluna vegna litarháttar síns. Höfundur er þingmaður Pírata.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun