Áður en íslenskan leysist upp Gamithra Marga skrifar 13. maí 2025 11:02 Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Innflytjendamál Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun