Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 23. apríl 2025 08:01 Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á lögum um veiðigjald mun gera rekstur fiskvinnslu á Íslandi óhagkvæmari, áhættumeiri og sveiflukenndari en hann er nú. Geta til að takast á við ófyrirséða atburði mun minnka verulega og svigrúm til fjárfestinga mun minnka að sama skapi. Talsmenn ríkisstjórnarinnar hafa látið sem svo að það sé einfaldlega sjávarútvegsfyrirtækjanna að ákveða hvort fiskvinnsla haldi áfram í núverandi mynd á Íslandi – nánast að það sé bara fyrir illkvittni í stjórnendum þessara fyrirtækja ef fiskvinnslur í landi þola ekki þá hækkun á hráefniskostnaði sem veiðigjaldahækkunin mun hafa í för með sér. Hér er ekkert vantalið Frumvarpsdrögin byggjast á þeirri röngu ályktun að aflaverðmæti (fiskverð til skips) hafi verið vantalið um áratugaskeið og því eigi að miða skattstofn veiðigjalds við verð á uppboðsmörkuðum, hér heima og í Noregi. Gallarnir við þetta viðmið eru margir og alvarlegir, en eru ekki viðfangsefni þessarar greinar, heldur sú einfalda staðreynd að hækkun veiðigjalds, með því að miða við verð á uppboðsmörkuðum, mun hafa bein og sjálfstæð áhrif á rekstrarafkomu fiskvinnslu. Ef gert væri ráð fyrir að fiskvinnslur þyrftu að kaupa allt sitt hráefni á verði sem myndast á fiskmörkuðum, myndi það leiða til verulegrar hækkunar á hráefniskostnaði. Við slíkar aðstæður er fyrirséð að fyrirtækin neyðist til að skera niður kostnað á öðrum sviðum, enda eiga íslensk sjávarútvegsfyrirtæki engin færi á því að velta innlendum kostnaðarhækkunum út í verð afurða á alþjóðlegum mörkuðum. Í mörgum tilfellum felur hagræðing í sér uppsagnir á starfsfólki, niðurskurð í starfsemi eða jafnvel lokanir. Svigrúm til fjárfestinga verður jafnframt takmarkað, með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á samkeppnishæfni til framtíðar. Afleiðingin verður sú að aukinn hluti aflans verður fluttur óunninn úr landi. Útflutningur verður þar með einsleitari og sveigjanleiki við breyttar markaðsaðstæður minni. Áhætta mun með öðrum orðum aukast þar sem sjávarútvegur verður berskjaldaðri fyrir breytingum í ytra umhverfi og hann hefur enga stjórn á. Hvað gerðist í Noregi? Þessi sviðsmynd er ekki úr lausu lofti gripin, því við sjáum í Noregi nákvæmlega hvað gerist þegar hráefniskostnaður fiskvinnslu er of hár. Þar í landi er ekki sama samþætting veiða og vinnslu og á Íslandi. Útgerðir reyna að hámarka virði afla úr hverri veiðiferð og fiskvinnslur kaupa því aflann á mun hærra verði en þær gera hér á landi. Hlutfall hráefniskostnaðar af tekjum norskra fiskvinnslufyrirtækja hefur verið á bilinu 75-80% á síðustu árum og stundum enn hærra. Þá eiga vinnslurnar eftir að greiða allan annan kostnað, eins og laun, orku, löndun, umbúðir, geymslu og sölu, svo fátt eitt sé nefnt, auk þess að fjárfesta til framtíðar. Afleiðingin er sú að rekstur norskrar fiskvinnslu er í járnum og hefur verið það árum saman. Hlutfall hagnaðar fyrir skatt af tekjum hefur verið neikvætt á síðustu árum og ávöxtun eigin fjár var 0% í þrjú ár á bilinu 2019-2023. Þegar allt þetta er haft í huga er ekki skrítið að sífellt hærra hlutfall norsks afla sé flutt óunnið til útlanda. Í bolfiskvinnslu hefur veik afkoma leitt til fækkunar og lokana, þar sem rekstur hefur reynst ósjálfbær. Lerøy Norway Seafoods hefur til dæmis breytt áherslum í starfsemi sinni og dregið úr vinnslu. Aðrir aðilar, á borð við Aalesundfisk í Mehamn, hafa selt búnað, sagt upp starfsfólki og hætt allri starfsemi. Fleiri dæmi má finna, en stóra myndin er sú að 60% af norskum þorski, 96% af ýsu og 52% af ufsa voru flutt óunnin til útlanda árið 2023 – og það var í nokkuð góðu árferði í Noregi vegna veiks gengis norsku krónunnar. Störf flytjast úr landi Norska rannsóknarstofnunin SINTEF áætlaði árið 2021 að norskur sjávarútvegur skapaði 21.000 störf í Evrópusambandinu, rúmlega tvöfalt fleiri en í greininni sjálfri í Noregi. Norskir sérfræðingar hafa ítrekað bent á að meira þurfi að gera til að tryggja aukna vinnslu og meiri verðmætasköpun úr fiskveiðum þar í landi. Hafa þeir þarf jafnvel nefnt Ísland til samanburðar. Öfugt við það sem ónefndur hagfræðingur sagði á dögunum, að það sé bitamunur en ekki fjár- hvar fiskur sé unninn, þá er þetta fordæmi sem við ættum að forðast í allra lengstu lög. Störfin sem unnin eru í vinnslu hér á landi eru langflest örugg og vel launuð heilsársstörf á landsbyggðinni og þau verða eingöngu til vegna þess að vinnslan ber sig. Það sem ráðherra vill ekki ræða Þetta er norska leiðin í sjávarútvegi. Með því að skrúfa upp verðið sem fiskvinnslan greiðir fyrir hráefnið molnar undan rekstrarhæfi hennar. Hærra og hærra hlutfall aflans er selt óunnið úr landi og þjóðarbúið í heild sinni verður af gríðarlegum verðmætum. Það er því kannski skiljanlegt að atvinnuvegaráðherra hafi kosið að eiga ekkert samráð við hagaðila á Íslandi um möguleg áhrif þess frumvarps sem hún hefur lagt fram, verði það að lögum. Þetta eru óþægilegar staðreyndir sem ráðherra virðist ekki treysta sér til að ræða. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi …… Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Sjá meira
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á lögum um veiðigjald mun gera rekstur fiskvinnslu á Íslandi óhagkvæmari, áhættumeiri og sveiflukenndari en hann er nú. Geta til að takast á við ófyrirséða atburði mun minnka verulega og svigrúm til fjárfestinga mun minnka að sama skapi. Talsmenn ríkisstjórnarinnar hafa látið sem svo að það sé einfaldlega sjávarútvegsfyrirtækjanna að ákveða hvort fiskvinnsla haldi áfram í núverandi mynd á Íslandi – nánast að það sé bara fyrir illkvittni í stjórnendum þessara fyrirtækja ef fiskvinnslur í landi þola ekki þá hækkun á hráefniskostnaði sem veiðigjaldahækkunin mun hafa í för með sér. Hér er ekkert vantalið Frumvarpsdrögin byggjast á þeirri röngu ályktun að aflaverðmæti (fiskverð til skips) hafi verið vantalið um áratugaskeið og því eigi að miða skattstofn veiðigjalds við verð á uppboðsmörkuðum, hér heima og í Noregi. Gallarnir við þetta viðmið eru margir og alvarlegir, en eru ekki viðfangsefni þessarar greinar, heldur sú einfalda staðreynd að hækkun veiðigjalds, með því að miða við verð á uppboðsmörkuðum, mun hafa bein og sjálfstæð áhrif á rekstrarafkomu fiskvinnslu. Ef gert væri ráð fyrir að fiskvinnslur þyrftu að kaupa allt sitt hráefni á verði sem myndast á fiskmörkuðum, myndi það leiða til verulegrar hækkunar á hráefniskostnaði. Við slíkar aðstæður er fyrirséð að fyrirtækin neyðist til að skera niður kostnað á öðrum sviðum, enda eiga íslensk sjávarútvegsfyrirtæki engin færi á því að velta innlendum kostnaðarhækkunum út í verð afurða á alþjóðlegum mörkuðum. Í mörgum tilfellum felur hagræðing í sér uppsagnir á starfsfólki, niðurskurð í starfsemi eða jafnvel lokanir. Svigrúm til fjárfestinga verður jafnframt takmarkað, með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á samkeppnishæfni til framtíðar. Afleiðingin verður sú að aukinn hluti aflans verður fluttur óunninn úr landi. Útflutningur verður þar með einsleitari og sveigjanleiki við breyttar markaðsaðstæður minni. Áhætta mun með öðrum orðum aukast þar sem sjávarútvegur verður berskjaldaðri fyrir breytingum í ytra umhverfi og hann hefur enga stjórn á. Hvað gerðist í Noregi? Þessi sviðsmynd er ekki úr lausu lofti gripin, því við sjáum í Noregi nákvæmlega hvað gerist þegar hráefniskostnaður fiskvinnslu er of hár. Þar í landi er ekki sama samþætting veiða og vinnslu og á Íslandi. Útgerðir reyna að hámarka virði afla úr hverri veiðiferð og fiskvinnslur kaupa því aflann á mun hærra verði en þær gera hér á landi. Hlutfall hráefniskostnaðar af tekjum norskra fiskvinnslufyrirtækja hefur verið á bilinu 75-80% á síðustu árum og stundum enn hærra. Þá eiga vinnslurnar eftir að greiða allan annan kostnað, eins og laun, orku, löndun, umbúðir, geymslu og sölu, svo fátt eitt sé nefnt, auk þess að fjárfesta til framtíðar. Afleiðingin er sú að rekstur norskrar fiskvinnslu er í járnum og hefur verið það árum saman. Hlutfall hagnaðar fyrir skatt af tekjum hefur verið neikvætt á síðustu árum og ávöxtun eigin fjár var 0% í þrjú ár á bilinu 2019-2023. Þegar allt þetta er haft í huga er ekki skrítið að sífellt hærra hlutfall norsks afla sé flutt óunnið til útlanda. Í bolfiskvinnslu hefur veik afkoma leitt til fækkunar og lokana, þar sem rekstur hefur reynst ósjálfbær. Lerøy Norway Seafoods hefur til dæmis breytt áherslum í starfsemi sinni og dregið úr vinnslu. Aðrir aðilar, á borð við Aalesundfisk í Mehamn, hafa selt búnað, sagt upp starfsfólki og hætt allri starfsemi. Fleiri dæmi má finna, en stóra myndin er sú að 60% af norskum þorski, 96% af ýsu og 52% af ufsa voru flutt óunnin til útlanda árið 2023 – og það var í nokkuð góðu árferði í Noregi vegna veiks gengis norsku krónunnar. Störf flytjast úr landi Norska rannsóknarstofnunin SINTEF áætlaði árið 2021 að norskur sjávarútvegur skapaði 21.000 störf í Evrópusambandinu, rúmlega tvöfalt fleiri en í greininni sjálfri í Noregi. Norskir sérfræðingar hafa ítrekað bent á að meira þurfi að gera til að tryggja aukna vinnslu og meiri verðmætasköpun úr fiskveiðum þar í landi. Hafa þeir þarf jafnvel nefnt Ísland til samanburðar. Öfugt við það sem ónefndur hagfræðingur sagði á dögunum, að það sé bitamunur en ekki fjár- hvar fiskur sé unninn, þá er þetta fordæmi sem við ættum að forðast í allra lengstu lög. Störfin sem unnin eru í vinnslu hér á landi eru langflest örugg og vel launuð heilsársstörf á landsbyggðinni og þau verða eingöngu til vegna þess að vinnslan ber sig. Það sem ráðherra vill ekki ræða Þetta er norska leiðin í sjávarútvegi. Með því að skrúfa upp verðið sem fiskvinnslan greiðir fyrir hráefnið molnar undan rekstrarhæfi hennar. Hærra og hærra hlutfall aflans er selt óunnið úr landi og þjóðarbúið í heild sinni verður af gríðarlegum verðmætum. Það er því kannski skiljanlegt að atvinnuvegaráðherra hafi kosið að eiga ekkert samráð við hagaðila á Íslandi um möguleg áhrif þess frumvarps sem hún hefur lagt fram, verði það að lögum. Þetta eru óþægilegar staðreyndir sem ráðherra virðist ekki treysta sér til að ræða. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun
Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun
Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun