Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar 18. apríl 2025 11:02 Þessi dagur, föstudagurinn langi, hefur þá sérstöðu umfram aðra helgidaga ársins að þá hugleiðum við hinar dimmu hliðar tilverunnar og það sem við ekki skiljum. Við sýnum ungmennum í fermingarfræðslunni höklana okkar og látum þau giska á hvaða kenndir það eru sem hver litur vísar á. Sá græni tengist gróandanum, fjólublár tónn föstunnar, fórn og íhugun, rautt er fyrir blóð og hvítt fyrir hátíð. Og svo er það þessi svarti. Unglingarnir tengja hann jafnan við sorg og myrkur og það er hárrétt. Þetta er sá dagur sem hugleiðum dauða Krists og út frá þeim atburði hafa kristnir menn öldum saman séð tengsl við aðstæður í samtíma sínum og umhverfi. Mig langar að fylgja þeirri hefð hér í þessari hugleiðingu. Unglingsárin Þrettán ára piltur, Jamie banaði jafnöldru sinni og skýringin lá ekki í fjölskylduaðstæðum Jamies eða í geðrænum kvillum eins og oft er í slíkum frásögnum. Þættirnir Adolescence, eða Unglingsár, fjalla um eftirköst þess atburðar og þeir hafa vakið sterk viðbrögð. Þar fáum við innsýn í heim ungs fólks sem er þeim eldri eins og lokuð bók. Þau fullorðnu skilja ekki hvað táknin merkja sem unglingarnir senda hverjir öðrum á samfélagsmiðlum en geta haft skaðleg áhrif á líf þeirra, framkallað skömm, einangrun og neikvæða sjálfsmynd. Áhorfandinn hafði mögulega fram að þessu átt von á réttardrama, þar sem saklaust barnið væri ásakað um morð. Sá er ekki boðskapur sögunnar. Þetta er þvert á móti lýsing á því hvernig eitruð menning, í skólum, á samskiptamiðlum og í samskiptum fólks getur leikið viðkvæma einstaklinga. Í þriðja þættinum fylgjumst við með samtali sálfræðingsins Briony Ariston við Jamie. Þetta er fimmti fundur þeirra og samskiptin eru í fyrstu hlýleg. Það virðist fara vel á með þeim. Ariston kom ekki tómhent til fundarins. Hún færði skjólstæðingi sínum heitt súkkulaði og hafði tekið með sér sykurpúða í boxi sem hún setti út í drykkinn. Þá hafði hún samloku meðferðis, sjálf borðaði hún helminginn af henni en lagði hinn hlutann á borðið ef hann skyldi vilja þiggja. Þau sátu hvort við sinn endann á stóru borði með pappamálinu og samlokunni. Athygli mín beindust að þessari látlausu sviðsmynd þegar við settum okkur inn í hörmungarnar sem lífið hafði kallað yfir hinn unga morðingja og fórnarlamb hans. Þarna lá hluti Jamies af samlokunni óhreyfður. Eftir því sem leið á samtalið, þyngdist andrúmsloftið og hegðun Jamies varð ofsafengin og ofbeldisfull. Í lokin tjáði Ariston honum að þau myndi ekki hittast aftur. Við það ærðist Jamie og var hann loks dreginn öskrandi út úr herberginu. „Líkar þér við mig?“ hrópaði hann ítrekað en sálfræðingurinn svaraði því engu. Og svo sat Ariston ein eftir í herberginu. Hálf samlokan var á borðinu. Drengurinn hafði ekki viljað snerta á henni. Hún hafði snætt sinn helminginn en hann þáði ekki þann hluta sem honum var boðinn. Brauðið Atburðir dymbilvikunnar fjalla um brostin tengsl. Í því mikla uppgjöri sem píslarsagan er, birtist Jesús okkur sem fulltrúi þeirra sem heimurinn hefur hafnað og brugðist. Og aðdragandi þess að Jesús er hæddur, píndur og krossfestur er einmitt atburður við borð þar sem brauðið verður að þungamiðju frásagnarinnar. Hallgrímur Pétursson yrkir: Guðs sonur, sá sem sannleiks ráð sjálfur átti á himni' og láð, þáði sitt brauð með þakkargjörð þegar hann umgekkst hér á jörð. Brauðið tengist þakklæti og því að græða það sem er brotið. „Takið og etið, þetta er líkami minn“ segir Jesús og afhendir þeim hverjum fyrir sig hluta af brauðinu. Þeir skilja ekki hvað hann á við en þetta var sáttargjörð manns og æðri máttar. Og allar götur síðan hefur helgihald kristninnar byggst upp á borði og brauði. Já, brotnir einstaklingar hafa sest að borðinu og tekið á móti hjálpræði Guðs, þrátt fyrir bresti sína. Kristin trú á erindi við þau sem hungrar og þyrstir, þau sem finna fyrir takmörkum sínum og brestum. Því það voru ekki aðeins svarnir andstæðingar Jesú sem beittu hann órétti. Hann nánustu vinir brugðust honum. Pétur, sá sem áður hafði flutt fyrstu trúarjátningu: „Þú ert Kristur, sonur hins lifanda Guðs“, var þar ekki undanskilinn. Hann afneitaði Jesú í grasagarðinum og dregur guðspjallið þar fram hversu brotinn heimurinn er, já „átakanlega vondur“ eins og Megas orti. Þættirnir um unglingsárin draga upp sára mynd af lífi fólks á okkar dögum og dökka mynd af heiminum. Foreldrar Jamie voru sæl í sinni trú þar sem hann sat kvöld eftir kvöld í herberginu með skjáinn fyrir augunum. Hann var ekki á ferð í dimmum húsasundum. En háskinn reyndist vera nær þau þau óraði fyrir. Þarna var sáð því eitri sem átti eftir að leiða til fólskuverksins. Skilaboðin sem hann fékk reyndust ala á fjandskap og hatri. Við þekkjum sambærilegan harmleik hér á Íslandi þar sem ungmenni hafa banað systkinum sínum. Þeir atburðir kalla ekki aðeins á endurmat á samfélagi okkar. Þeir skekja tilveru okkar og tilvist. „Stúlkan mun ekki vakna til nýs morguns“ sagði Briony Ariston við Jamie. Og spurningunni hvort henni líkaði við hann, svaraði hún með nístandi þögn. Föstudagurinn langi Mér finnst þessi nöturlega frásögn tala til okkar á föstudeginum langa þegar myrkrið er allt um lykjandi og Jesús hrópar í angist sinni út í gapandi tómið. „ Þetta er líkami minn“ sagði Jesús og á þessum langa föstudegi sjáum við líkama fyrir okkur. Líkami Krists tekur á sig það hlutskipti sem hinir seku höfðu mátt þola og þau sem fórnað hefur verið á öllumt tímum. Já, krossdauði Krists leiðir í ljós fyrir okkur, syndugum mönnum, hvernig Guð sýnir kærleika sinn í föllnum heimi þar sem hið ljóta er upphafið og hið fagra er gert að féþúfu fyrirmyndir ögra sjálfsmynd ungs fólks og geta jafnvel eyðilagt sjálfsmat þeirra. Þarna birtist okkur kærleikur Guðs í hnotskurn. Hann gengur inn í það ójafnvægi og allt það sem aflaga fer í lífi manna og menningar þeirra og færir fram sjálfan sig að fórn. Auga fyrir auga, tönn fyrir tönn, hold fyrir hold - svo hljómar hið forna lögmál og birtist í þeirri mynd að til þess að koma á jafnvægi og sátt, já friði, þurfi að færa fórn. Dómur er felldur yfir því sem aflaga fer og það er sonur Guðs sjálfur sem gengur inn í það ferli og tekur út refsinguna. Brauðið sem drengurinn þáði ekki kallast á við frásagnir píslarsögunnar. Þar er sakbitin manneskjan ófær um að taka við þeirri sáttargjörð sem brauðið getur táknað. Þannig túlka ég þetta með mínum guðfræði gleraugum og velti því um leið fyrir mér hversu tímalaus frásögn föstudagsins langa er, og hversu margar birtingarmyndir hennar eru. Höfundur er sóknarprestur í Neskirkju. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli S. Ólafsson Páskar Mest lesið Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley Skoðun Skoðun Skoðun POTS er ekki tískubylgja Hanna Birna Valdimarsdóttir,Hugrún Vignisdóttir skrifar Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Ægir Örn Arnarson skrifar Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun 75 ár af evrópskri samheldni og samvinnu Clara Ganslandt skrifar Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Sjá meira
Þessi dagur, föstudagurinn langi, hefur þá sérstöðu umfram aðra helgidaga ársins að þá hugleiðum við hinar dimmu hliðar tilverunnar og það sem við ekki skiljum. Við sýnum ungmennum í fermingarfræðslunni höklana okkar og látum þau giska á hvaða kenndir það eru sem hver litur vísar á. Sá græni tengist gróandanum, fjólublár tónn föstunnar, fórn og íhugun, rautt er fyrir blóð og hvítt fyrir hátíð. Og svo er það þessi svarti. Unglingarnir tengja hann jafnan við sorg og myrkur og það er hárrétt. Þetta er sá dagur sem hugleiðum dauða Krists og út frá þeim atburði hafa kristnir menn öldum saman séð tengsl við aðstæður í samtíma sínum og umhverfi. Mig langar að fylgja þeirri hefð hér í þessari hugleiðingu. Unglingsárin Þrettán ára piltur, Jamie banaði jafnöldru sinni og skýringin lá ekki í fjölskylduaðstæðum Jamies eða í geðrænum kvillum eins og oft er í slíkum frásögnum. Þættirnir Adolescence, eða Unglingsár, fjalla um eftirköst þess atburðar og þeir hafa vakið sterk viðbrögð. Þar fáum við innsýn í heim ungs fólks sem er þeim eldri eins og lokuð bók. Þau fullorðnu skilja ekki hvað táknin merkja sem unglingarnir senda hverjir öðrum á samfélagsmiðlum en geta haft skaðleg áhrif á líf þeirra, framkallað skömm, einangrun og neikvæða sjálfsmynd. Áhorfandinn hafði mögulega fram að þessu átt von á réttardrama, þar sem saklaust barnið væri ásakað um morð. Sá er ekki boðskapur sögunnar. Þetta er þvert á móti lýsing á því hvernig eitruð menning, í skólum, á samskiptamiðlum og í samskiptum fólks getur leikið viðkvæma einstaklinga. Í þriðja þættinum fylgjumst við með samtali sálfræðingsins Briony Ariston við Jamie. Þetta er fimmti fundur þeirra og samskiptin eru í fyrstu hlýleg. Það virðist fara vel á með þeim. Ariston kom ekki tómhent til fundarins. Hún færði skjólstæðingi sínum heitt súkkulaði og hafði tekið með sér sykurpúða í boxi sem hún setti út í drykkinn. Þá hafði hún samloku meðferðis, sjálf borðaði hún helminginn af henni en lagði hinn hlutann á borðið ef hann skyldi vilja þiggja. Þau sátu hvort við sinn endann á stóru borði með pappamálinu og samlokunni. Athygli mín beindust að þessari látlausu sviðsmynd þegar við settum okkur inn í hörmungarnar sem lífið hafði kallað yfir hinn unga morðingja og fórnarlamb hans. Þarna lá hluti Jamies af samlokunni óhreyfður. Eftir því sem leið á samtalið, þyngdist andrúmsloftið og hegðun Jamies varð ofsafengin og ofbeldisfull. Í lokin tjáði Ariston honum að þau myndi ekki hittast aftur. Við það ærðist Jamie og var hann loks dreginn öskrandi út úr herberginu. „Líkar þér við mig?“ hrópaði hann ítrekað en sálfræðingurinn svaraði því engu. Og svo sat Ariston ein eftir í herberginu. Hálf samlokan var á borðinu. Drengurinn hafði ekki viljað snerta á henni. Hún hafði snætt sinn helminginn en hann þáði ekki þann hluta sem honum var boðinn. Brauðið Atburðir dymbilvikunnar fjalla um brostin tengsl. Í því mikla uppgjöri sem píslarsagan er, birtist Jesús okkur sem fulltrúi þeirra sem heimurinn hefur hafnað og brugðist. Og aðdragandi þess að Jesús er hæddur, píndur og krossfestur er einmitt atburður við borð þar sem brauðið verður að þungamiðju frásagnarinnar. Hallgrímur Pétursson yrkir: Guðs sonur, sá sem sannleiks ráð sjálfur átti á himni' og láð, þáði sitt brauð með þakkargjörð þegar hann umgekkst hér á jörð. Brauðið tengist þakklæti og því að græða það sem er brotið. „Takið og etið, þetta er líkami minn“ segir Jesús og afhendir þeim hverjum fyrir sig hluta af brauðinu. Þeir skilja ekki hvað hann á við en þetta var sáttargjörð manns og æðri máttar. Og allar götur síðan hefur helgihald kristninnar byggst upp á borði og brauði. Já, brotnir einstaklingar hafa sest að borðinu og tekið á móti hjálpræði Guðs, þrátt fyrir bresti sína. Kristin trú á erindi við þau sem hungrar og þyrstir, þau sem finna fyrir takmörkum sínum og brestum. Því það voru ekki aðeins svarnir andstæðingar Jesú sem beittu hann órétti. Hann nánustu vinir brugðust honum. Pétur, sá sem áður hafði flutt fyrstu trúarjátningu: „Þú ert Kristur, sonur hins lifanda Guðs“, var þar ekki undanskilinn. Hann afneitaði Jesú í grasagarðinum og dregur guðspjallið þar fram hversu brotinn heimurinn er, já „átakanlega vondur“ eins og Megas orti. Þættirnir um unglingsárin draga upp sára mynd af lífi fólks á okkar dögum og dökka mynd af heiminum. Foreldrar Jamie voru sæl í sinni trú þar sem hann sat kvöld eftir kvöld í herberginu með skjáinn fyrir augunum. Hann var ekki á ferð í dimmum húsasundum. En háskinn reyndist vera nær þau þau óraði fyrir. Þarna var sáð því eitri sem átti eftir að leiða til fólskuverksins. Skilaboðin sem hann fékk reyndust ala á fjandskap og hatri. Við þekkjum sambærilegan harmleik hér á Íslandi þar sem ungmenni hafa banað systkinum sínum. Þeir atburðir kalla ekki aðeins á endurmat á samfélagi okkar. Þeir skekja tilveru okkar og tilvist. „Stúlkan mun ekki vakna til nýs morguns“ sagði Briony Ariston við Jamie. Og spurningunni hvort henni líkaði við hann, svaraði hún með nístandi þögn. Föstudagurinn langi Mér finnst þessi nöturlega frásögn tala til okkar á föstudeginum langa þegar myrkrið er allt um lykjandi og Jesús hrópar í angist sinni út í gapandi tómið. „ Þetta er líkami minn“ sagði Jesús og á þessum langa föstudegi sjáum við líkama fyrir okkur. Líkami Krists tekur á sig það hlutskipti sem hinir seku höfðu mátt þola og þau sem fórnað hefur verið á öllumt tímum. Já, krossdauði Krists leiðir í ljós fyrir okkur, syndugum mönnum, hvernig Guð sýnir kærleika sinn í föllnum heimi þar sem hið ljóta er upphafið og hið fagra er gert að féþúfu fyrirmyndir ögra sjálfsmynd ungs fólks og geta jafnvel eyðilagt sjálfsmat þeirra. Þarna birtist okkur kærleikur Guðs í hnotskurn. Hann gengur inn í það ójafnvægi og allt það sem aflaga fer í lífi manna og menningar þeirra og færir fram sjálfan sig að fórn. Auga fyrir auga, tönn fyrir tönn, hold fyrir hold - svo hljómar hið forna lögmál og birtist í þeirri mynd að til þess að koma á jafnvægi og sátt, já friði, þurfi að færa fórn. Dómur er felldur yfir því sem aflaga fer og það er sonur Guðs sjálfur sem gengur inn í það ferli og tekur út refsinguna. Brauðið sem drengurinn þáði ekki kallast á við frásagnir píslarsögunnar. Þar er sakbitin manneskjan ófær um að taka við þeirri sáttargjörð sem brauðið getur táknað. Þannig túlka ég þetta með mínum guðfræði gleraugum og velti því um leið fyrir mér hversu tímalaus frásögn föstudagsins langa er, og hversu margar birtingarmyndir hennar eru. Höfundur er sóknarprestur í Neskirkju.
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar
Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun