Svo langt frá heimsins vígaslóð - Alþjóða og öryggismál í aðdraganda kosninga Erlingur Erlingsson skrifar 11. nóvember 2024 12:17 Klisjan í ættjarðarkvæði Huldu er sú að Ísland geti forðast áhrif erlendra styrjalda í skjóli fjarlægðar. Höfundur orti ljóðið undir lok Síðari heimsstyrjaldar, sem hafði haft gríðarmikil áhrif á landið og valdið umtalsverðu mannfalli. Nú á tímum hnattvæðingar og alþjóðaviðskipta gætir áhrifa af erlendum átökum og óstöðugleika á Íslandi með margvíslegum hætti og fjarlægðin ein verndar okkur ekki fyrir styrjöldum. Því er áhyggjuefni að umræða um utanríkis- öryggis- og varnarmál í samfélaginu og sérstaklega á hinu pólitíska sviði sé ekki meiri og dýpri en raun ber vitni. Það er vel þekkt að í aðdraganda kosninga hafa kjósendur mestan áhuga á umræðu um efnahagsmál sem varða þeirra afkomu með beinum hætti. Samkvæmt könnun Gallup dagana 21. október til 4. nóvember voru utanríkis- eða öryggismál ekki á lista yfir 10 málefni sem voru mikilvægust í huga kjósenda. Vitanlega eru mörg þeirra 10 mála að hluta utanríkis- og öryggismál, eins og til dæmis efnahagsmál, loftslags- og umhverfismál, innflytjendamál og málefni flóttafólks. Það er þó engu að síður eftirtektarvert að utanríkis- og öryggismál sem slík eru ekki nefnd til sögunnar. Kannski datt Gaullup ekki einu sinni í hug að spyrja. Velferð Íslands er algerlega háð því að erlend viðskipti gangi greiðlega fyrir sig, og öryggi landsins er tryggt af erlendum aðilum án þess að Ísland leggi þar mælanlega af mörkum. Sérstaklega er þetta áhugaleysi merkilegt nú þegar við lifum tíma mikilla átaka og það hriktir í stoðum þess alþjóðaöryggiskerfis sem tryggt hefur stöðugleika í Evrópu í 80 ár. Mögulega hefur þetta viðhorf kjósenda breyst að einhverju leyti í kjölfar þess að Donald Trump vann sigur í bandarísku forsetakosningunum, enda gerir yfirlýst stefna hans og óútreiknanleiki þróun alþjóða- og öryggismála ófyrirsjáanlegri. Hér að neðan er því tæpt á nokkrum málum sem óskandi væri að fengju umræðu í aðdraganda kosninga. Málum sem fjölmiðlar ættu að leita skoðana frambjóðenda á til þess að gera kjósendum kleift að taka tillit til þeirra í kjörklefanum, auk þess að velta því fyrir sér hvað innkaupakarfan kostar. Tækifæri til þess samtals mun gefast á næstu vikum, m.a. á viðburði með fulltrúum flokkanna sem Alþjóðamálastofnun heldur 14. þessa mánaðar undir yfirskriftinni “Utanríkisstefna á umbrotatímum.” Úkraína Aukinn kraftur hefur færst í ólöglegt árásarstríð Rússa gegn Úkraínu undanfarið, með sérstakri áherslu á að brjóta niður orkuinnviði til þess að hámarka þjáningu almennra borgara nú þegar vetur er skollinn á. Ísland hefur staðið með Norðurlöndunum og öðrum aðildarþjóðum NATO í því að veita Úkraínu kröftugan pólitískan stuðning, enda er mikið í húfi fyrir smáríki eins og Ísland að landvinningastríð beri ekki árangur. Í apríl samþykkti Alþingi sérstaka stefnu varðandi stuðning við Úkraínu og í lok maí undirritaði forsætisráðherra tvíhliða samning landanna um öryggissamstarf og langtímastuðning. Stefnan og tvíhliða samningurinn eiga að tryggja að lágmarki fjóra milljarða á ári í beinan stuðning við Úkraínu, þar á meðal áframhaldandi varnartengd framlög. Í stefnunni var áréttað að stuðningur Íslands skuli vera “hlutfallslega sambærileg[ur] að umfangi við það sem önnur Norðurlönd leggja af mörkum.” Því fer þó fjarri og m.v. tillögur til fjárauka vegna 2024 stefnir í að framlag Íslands til Úkraínu verði lægra en á síðasta ári, þ.e. stjórnvöld munu ekki standa við eigið lágmark. Þannig stefnir í að raunstuðningur verði um tíund þess sem hin Norðurlöndin leggja til m.v. höfðatölu. Ef þetta verður raunin er sorglegt til þess að hugsa að Úkraínuforseti hafi farið heim úr Íslandsheimsókn sinni með íslenskan gúmmítékka. Það er rík ástæða til þess að spyrja frambjóðendur um afstöðu þeirra til hernaðar Rússa, til skuldbindinga Íslands um stuðning, og vilja til þess að sjá til þess að staðið verði við þau loforð. Atlantshafsbandalagið Úkraínustríðið hefur reynst NATO mikil áskorun og þó að bandalaginu hafi tekist að styðja Úkraínu að því marki að stríðið hefur ekki tapast, þá hefur óneitanlega mistekist að styðja Úkraínu til sigurs - þ.e.a.s. að veita þeim þann hernaðarlega stuðning sem dugar til þess að valda innrásarhernum nægilega miklu tjóni til þess að Rússar neyðist til þess að láta af hernaði gegn Úkraínu og draga lið sitt til baka. Í kjölfar fyrstu atlögu Rússa að Úkraínu 2014 samþykktu NATO ríkin á leiðtogafundi í Wales að hækka framlög sín til varnarmála þannig að þau næðu tveimur prósentum af landsframleiðslu á þessu ári. Ísland hefur stutt þessar pólitísku markmiðasetningar, en stjórnvöld hafa talið okkur undanskilin þeim sökum herleysis. Það er þó svo að bandalagsríki sem þurfa að veita auknu fjármagni til varnarmála samhliða því að rifa seglin í öðrum málaflokkum, munu án efa líta það hornauga að Ísland nýtur sameiginlegra varna Bandalagsins á þeirra kostnað en ekki eigin. Það má gera ráð fyrir að þessa gæti ekki síst eftir að Trump tekur á ný við embætti í Washington í janúar nk. Þar vestra verður einblínt á hvað bandalagsríki leggja af mörkum til sameiginlegra varna, en til viðbótar við varnarskuldbindingu NATO, þá tryggja Bandaríkin varnir landsins í krafti tvíhliða Varnarsamningsins frá 1951. Bandaríkjafloti nýtur þess vissulega að hafa aðstöðu á Íslandi til kafbátaleitar, en það hefur heldur ekki farið framhjá stjórnvöldum vestra að framlög okkar eru agnarsmá í samhengi við önnur NATO ríki. Ef veruleg átök brjótast út í Evrópu og/eða Asíu má þannig sjá fyrir sér að þetta varnafyrirkomulag Íslands, sem byggir á NATO aðildinni og Varnarsamningnum, virkjist ekki sem skyldi þegar á reynir vegna þess að við höfum ekki lagt okkar af mörkum, en raunframlög Íslands til varnarmála nær rétt um 0,1% af landsframleiðslu. Tilefni er til þess að spyrja stjórnmálamenn um stefnu flokkanna í varnar- og öryggismálum, stefnu þeirra hvað varðar útgjöld Íslands til eigin varna og til sameiginlegra varna bandalagsins, ábyrgð okkar á eigin vörnum og hvernig skuli tryggt að varnarskuldbinding Bandaríkjanna haldi meðan óútreiknanlegur Bandaríkjaforseti dregur sameiginlega varnarskuldbindingu NATO mjög í efa, og íhugar jafnvel að hætta þátttöku í bandalaginu, hvort sem er formlega eða áþreifanlega. Sameinuðu Þjóðirnar Hernaður Rússa í Úkraínu hefur sýnt vanmátt Sameinuðu Þjóðanna og að sama skapi hefur Ísrael samfara hernaði sínum grafið undan SÞ, gert árásir á starfsfólk stofnana SÞ, bannað framkvæmdastjóra SÞ að koma til landsins og bannað starfsemi Palestínuhjálpar SÞ (UNRWA). Þessi atlaga að Sameinuðu Þjóðunum er einnig atlaga að því alþjóðlega öryggiskerfi og alþjóðalögum sem samfélag þjóðanna reiðir sig á til þess að koma í veg fyrir átök, til þess að milda átök þegar þau brjótast út og til þess að leita friðar og binda enda á átök. Íslenskir stjórnmálamenn þurfa þannig að hafa skoðun á því með hvaða hætti skuli mæta þessari áskorun, ekki síst í ljósi þess að Ísland tekur sæti í Mannréttindaráði SÞ í upphafi næsta árs. Evrópusambandsaðild? Það er ekki hægt að horfa framhjá því að óstöðugleiki NATO vegna minnkandi áhuga Bandaríkjanna á bandalaginu og öryggismálum í Evrópu í stjórnartíð Trump er tilefni til þess að íhuga hvort leita skuli frekari öryggistengsla til þess að undirbyggja öryggi herlauss Íslands enn frekar. Mögulega verður einhver umræða um Evrópusambandsaðild í aðdraganda kosninga og einhverjar álhúfur munu ræða samsæriskenningar sínar um bókun 35 og þvíumlíkt, en það er jafnframt mikilvægt að spyrja frambjóðendur hvort að ESB aðild sé valkostur sem skoða þurfi til þess að efla öryggi Íslands. Höfundur er hernaðarsagnfræðingur og fyrrverandi starfsmaður íslensku utanríkisþjónustunnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Öryggis- og varnarmál NATO Evrópusambandið Mest lesið Halldór 23.11.2024 Halldór Teppuleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson Skoðun Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason Skoðun Skoðun Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppuleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Klisjan í ættjarðarkvæði Huldu er sú að Ísland geti forðast áhrif erlendra styrjalda í skjóli fjarlægðar. Höfundur orti ljóðið undir lok Síðari heimsstyrjaldar, sem hafði haft gríðarmikil áhrif á landið og valdið umtalsverðu mannfalli. Nú á tímum hnattvæðingar og alþjóðaviðskipta gætir áhrifa af erlendum átökum og óstöðugleika á Íslandi með margvíslegum hætti og fjarlægðin ein verndar okkur ekki fyrir styrjöldum. Því er áhyggjuefni að umræða um utanríkis- öryggis- og varnarmál í samfélaginu og sérstaklega á hinu pólitíska sviði sé ekki meiri og dýpri en raun ber vitni. Það er vel þekkt að í aðdraganda kosninga hafa kjósendur mestan áhuga á umræðu um efnahagsmál sem varða þeirra afkomu með beinum hætti. Samkvæmt könnun Gallup dagana 21. október til 4. nóvember voru utanríkis- eða öryggismál ekki á lista yfir 10 málefni sem voru mikilvægust í huga kjósenda. Vitanlega eru mörg þeirra 10 mála að hluta utanríkis- og öryggismál, eins og til dæmis efnahagsmál, loftslags- og umhverfismál, innflytjendamál og málefni flóttafólks. Það er þó engu að síður eftirtektarvert að utanríkis- og öryggismál sem slík eru ekki nefnd til sögunnar. Kannski datt Gaullup ekki einu sinni í hug að spyrja. Velferð Íslands er algerlega háð því að erlend viðskipti gangi greiðlega fyrir sig, og öryggi landsins er tryggt af erlendum aðilum án þess að Ísland leggi þar mælanlega af mörkum. Sérstaklega er þetta áhugaleysi merkilegt nú þegar við lifum tíma mikilla átaka og það hriktir í stoðum þess alþjóðaöryggiskerfis sem tryggt hefur stöðugleika í Evrópu í 80 ár. Mögulega hefur þetta viðhorf kjósenda breyst að einhverju leyti í kjölfar þess að Donald Trump vann sigur í bandarísku forsetakosningunum, enda gerir yfirlýst stefna hans og óútreiknanleiki þróun alþjóða- og öryggismála ófyrirsjáanlegri. Hér að neðan er því tæpt á nokkrum málum sem óskandi væri að fengju umræðu í aðdraganda kosninga. Málum sem fjölmiðlar ættu að leita skoðana frambjóðenda á til þess að gera kjósendum kleift að taka tillit til þeirra í kjörklefanum, auk þess að velta því fyrir sér hvað innkaupakarfan kostar. Tækifæri til þess samtals mun gefast á næstu vikum, m.a. á viðburði með fulltrúum flokkanna sem Alþjóðamálastofnun heldur 14. þessa mánaðar undir yfirskriftinni “Utanríkisstefna á umbrotatímum.” Úkraína Aukinn kraftur hefur færst í ólöglegt árásarstríð Rússa gegn Úkraínu undanfarið, með sérstakri áherslu á að brjóta niður orkuinnviði til þess að hámarka þjáningu almennra borgara nú þegar vetur er skollinn á. Ísland hefur staðið með Norðurlöndunum og öðrum aðildarþjóðum NATO í því að veita Úkraínu kröftugan pólitískan stuðning, enda er mikið í húfi fyrir smáríki eins og Ísland að landvinningastríð beri ekki árangur. Í apríl samþykkti Alþingi sérstaka stefnu varðandi stuðning við Úkraínu og í lok maí undirritaði forsætisráðherra tvíhliða samning landanna um öryggissamstarf og langtímastuðning. Stefnan og tvíhliða samningurinn eiga að tryggja að lágmarki fjóra milljarða á ári í beinan stuðning við Úkraínu, þar á meðal áframhaldandi varnartengd framlög. Í stefnunni var áréttað að stuðningur Íslands skuli vera “hlutfallslega sambærileg[ur] að umfangi við það sem önnur Norðurlönd leggja af mörkum.” Því fer þó fjarri og m.v. tillögur til fjárauka vegna 2024 stefnir í að framlag Íslands til Úkraínu verði lægra en á síðasta ári, þ.e. stjórnvöld munu ekki standa við eigið lágmark. Þannig stefnir í að raunstuðningur verði um tíund þess sem hin Norðurlöndin leggja til m.v. höfðatölu. Ef þetta verður raunin er sorglegt til þess að hugsa að Úkraínuforseti hafi farið heim úr Íslandsheimsókn sinni með íslenskan gúmmítékka. Það er rík ástæða til þess að spyrja frambjóðendur um afstöðu þeirra til hernaðar Rússa, til skuldbindinga Íslands um stuðning, og vilja til þess að sjá til þess að staðið verði við þau loforð. Atlantshafsbandalagið Úkraínustríðið hefur reynst NATO mikil áskorun og þó að bandalaginu hafi tekist að styðja Úkraínu að því marki að stríðið hefur ekki tapast, þá hefur óneitanlega mistekist að styðja Úkraínu til sigurs - þ.e.a.s. að veita þeim þann hernaðarlega stuðning sem dugar til þess að valda innrásarhernum nægilega miklu tjóni til þess að Rússar neyðist til þess að láta af hernaði gegn Úkraínu og draga lið sitt til baka. Í kjölfar fyrstu atlögu Rússa að Úkraínu 2014 samþykktu NATO ríkin á leiðtogafundi í Wales að hækka framlög sín til varnarmála þannig að þau næðu tveimur prósentum af landsframleiðslu á þessu ári. Ísland hefur stutt þessar pólitísku markmiðasetningar, en stjórnvöld hafa talið okkur undanskilin þeim sökum herleysis. Það er þó svo að bandalagsríki sem þurfa að veita auknu fjármagni til varnarmála samhliða því að rifa seglin í öðrum málaflokkum, munu án efa líta það hornauga að Ísland nýtur sameiginlegra varna Bandalagsins á þeirra kostnað en ekki eigin. Það má gera ráð fyrir að þessa gæti ekki síst eftir að Trump tekur á ný við embætti í Washington í janúar nk. Þar vestra verður einblínt á hvað bandalagsríki leggja af mörkum til sameiginlegra varna, en til viðbótar við varnarskuldbindingu NATO, þá tryggja Bandaríkin varnir landsins í krafti tvíhliða Varnarsamningsins frá 1951. Bandaríkjafloti nýtur þess vissulega að hafa aðstöðu á Íslandi til kafbátaleitar, en það hefur heldur ekki farið framhjá stjórnvöldum vestra að framlög okkar eru agnarsmá í samhengi við önnur NATO ríki. Ef veruleg átök brjótast út í Evrópu og/eða Asíu má þannig sjá fyrir sér að þetta varnafyrirkomulag Íslands, sem byggir á NATO aðildinni og Varnarsamningnum, virkjist ekki sem skyldi þegar á reynir vegna þess að við höfum ekki lagt okkar af mörkum, en raunframlög Íslands til varnarmála nær rétt um 0,1% af landsframleiðslu. Tilefni er til þess að spyrja stjórnmálamenn um stefnu flokkanna í varnar- og öryggismálum, stefnu þeirra hvað varðar útgjöld Íslands til eigin varna og til sameiginlegra varna bandalagsins, ábyrgð okkar á eigin vörnum og hvernig skuli tryggt að varnarskuldbinding Bandaríkjanna haldi meðan óútreiknanlegur Bandaríkjaforseti dregur sameiginlega varnarskuldbindingu NATO mjög í efa, og íhugar jafnvel að hætta þátttöku í bandalaginu, hvort sem er formlega eða áþreifanlega. Sameinuðu Þjóðirnar Hernaður Rússa í Úkraínu hefur sýnt vanmátt Sameinuðu Þjóðanna og að sama skapi hefur Ísrael samfara hernaði sínum grafið undan SÞ, gert árásir á starfsfólk stofnana SÞ, bannað framkvæmdastjóra SÞ að koma til landsins og bannað starfsemi Palestínuhjálpar SÞ (UNRWA). Þessi atlaga að Sameinuðu Þjóðunum er einnig atlaga að því alþjóðlega öryggiskerfi og alþjóðalögum sem samfélag þjóðanna reiðir sig á til þess að koma í veg fyrir átök, til þess að milda átök þegar þau brjótast út og til þess að leita friðar og binda enda á átök. Íslenskir stjórnmálamenn þurfa þannig að hafa skoðun á því með hvaða hætti skuli mæta þessari áskorun, ekki síst í ljósi þess að Ísland tekur sæti í Mannréttindaráði SÞ í upphafi næsta árs. Evrópusambandsaðild? Það er ekki hægt að horfa framhjá því að óstöðugleiki NATO vegna minnkandi áhuga Bandaríkjanna á bandalaginu og öryggismálum í Evrópu í stjórnartíð Trump er tilefni til þess að íhuga hvort leita skuli frekari öryggistengsla til þess að undirbyggja öryggi herlauss Íslands enn frekar. Mögulega verður einhver umræða um Evrópusambandsaðild í aðdraganda kosninga og einhverjar álhúfur munu ræða samsæriskenningar sínar um bókun 35 og þvíumlíkt, en það er jafnframt mikilvægt að spyrja frambjóðendur hvort að ESB aðild sé valkostur sem skoða þurfi til þess að efla öryggi Íslands. Höfundur er hernaðarsagnfræðingur og fyrrverandi starfsmaður íslensku utanríkisþjónustunnar.
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun