Svartur listi gegn mansali og launaþjófnaði Gabríel Benjamin skrifar 8. mars 2024 12:31 Í fréttum þessarar viku hefur verið kafað djúpt ofan í grunað vinnumansal tengt fyrirtækjum Davíðs Viðarssonar. Átta manns hafa verið handtekin í tengslum við málið og talið er að þolendur séu allt 40 talsins. Fyrir hinn meðal borgara koma fréttir sem þessar mjög á óvart, en fyrir þau okkar innan verkalýðshreyfingarinnar sem láta sig brotastarfsemi á vinnumarkaði varða koma hinir meintu glæpir ekki mjög á óvart. En viðbrögð lögreglu eru þó ákveðin nýlunda og jákvæð. Þekking á brotum á vinnumarkaði er mikil innan verkalýðshreyfingarinnar og síðustu ár hefur þar miklu skipt markviss efling vinnustaðaeftirlits Alþýðusambands Íslands, En ljóst er að það vantar miklu fleiri úrræði til þess að hjálpa þolendum og refsa gerendum í málum sem tengjast brotum á vinnumarkaði. Í mínum fyrri störfum sem blaðamaður hjá Stundinni og Reykjavík Grapevine og kjaramálafulltrúi hjá Eflingu hef ég séð fjöldann allan af málum sem hefði átt að rannsaka sem mansalsmál. En eins og kom fram í Kastljósi í vikunni þá enda tiltölulega fá mál hjá ákæruvaldinu, og fyrir því eru margar ástæður. Þolendur eru oft hræddir við yfirvöld eða hræðast hefndaraðgerðir gegn sér og fjölskyldum sínum. Rannsókn nær ekki nógu langt, eða kemst ekki í réttar hendur. Eða lykilvitni gefast upp á því að bíða og yfirgefa landið. Þessar aðstæður og skortur á úrræðum gera vinnumansal og önnur vinnumarkaðsbrot enn hagkvæmara fyrir þá sem stunda það. Lýsingar þolenda í Kveik þætti gærkvöldsins um langa vinnudaga, lítil sem engin laun og að búa í ótta við atvinnurekendur eru ekki einsdæmi. Samkvæmt skýrslu ILO frá 2021 eru um 27,6 milljón manns þolendur vinnumansals á hverjum eina og einasta degi. Hagnaður af þessari nútíma þrælkun í Evrópu er talinn vera um 46,9 milljarða Bandaríkjadala á hverju ári. Ljóst er að þessi vandi er ekki nýr af nálinni og mun ekki hverfa af sjálfu sér, en ein af helstu ráðleggingum skýrsluhöfunda er að efla verkalýðsfélög hvers lands. Refsileysi gegn þolendum Eins og staðan er í dag þá er refsivert fyrir starfsfólk að stela af atvinnurekendum en ekki fyrir atvinnurekendur að stela af starfsfólki svo lengi sem þjófnaðurinn á sér aðeins stað á launaseðlinum. Enginn eðlismunur er á því hvort um sé að ræða 50 krónur eða 500.000 og úrræðin sem starfsfólk hefur eru fá. Þau geta leitað til síns stéttarfélags sem getur gert kröfu fyrir þeirra hönd. En jafnvel þótt gögnin séu nógu skýr til að hægt sé að krefjast greiðslu vangoldinna launa þá ber atvinnurekendur engan skaða af athæfinu. Engin refsing er til staðar, og því enginn kerfislegur hvati til að láta af slíkri hegðun. Ekki skiptir máli þótt starfsfólk geti sýnt fram á einbeittan brotavilja, eða atvinnurekandi eigi langa sögu um slík brot gegn öðru starfsfólki. Það skiptir ekki einu sinni máli þótt rökstuddur grunur sé til staðar um vinnumansal, atvinnurekandi þarf aldrei að greiða neitt umfram vangoldin laun. Ekkert sektarákvæði eða févíti er til staðar í kjarasamningum eða landslögum. Um nokkra hríð hef ég unnið að útfærslu á hugmynd um svartan lista atvinnurekanda sem brjóta sannarlega gegn starfsfólki sínu. Undanfarið ár hef ég verið varamaður í stjórn VR og formaður jafnréttisnefndar og hef beitt mér fyrir þessu verkefni af fullum þunga. Þetta er ekki einfalt verkefni, en felur í stuttu máli í sér að þeir atvinnurekendur sem gerast uppvísir um skipulögð kjarasamningsbrot gegn starfsfólki sínu eða launaþjófnað séu settir á svartan lista sem er aðgengilegur almenningi. Slíkur listi væri til bóta fyrir þolendur og myndi líka auðvelda neytendum að sniðganga fyrirtæki sem standa að vinnumarkaðsbrotum. Ljóst er að við þurfum að gera betur. Og á meðan að beðið er eftir því að Samtök atvinnulífsins fallist á févítisákvæði fyrir launaþjófnað eða að Alþingi hafi vit fyrir þeim og taki sjálfstæða ákvörðun tel ég að við verðum að nýta öll þau úrræði sem standa okkur til boða til þess að sporna gegn vinnumarkaðsbrotum og mæta atvinnurekendum sem fara á svig við lög og siðferði samfélagsins. Svartur listi væri stórt skref í þá átt.0 Höfundur er frambjóðandi til stjórnar VR. Stjórnarkjöri lýkur 13. mars næstkomandi kl. 12. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mansal Stéttarfélög Kjaramál Vinnumarkaður Mál Davíðs Viðarssonar Mest lesið Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Skoðun Jöfn vernd fyrir öll börn í veröldinni Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hverju hef ég stjórn á? Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Metnaður eða metnaðarleysi? Sumarrós Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar Skoðun Iðnaðarstefna – stökkpallur inn í næsta hagvaxtarskeið Sigurður Hannesson skrifar Skoðun Hættum að bregðast íslensku hryssunni Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Börnin bíða meðan lausnin stendur auð Álfhildur Leifsdóttir skrifar Sjá meira
Í fréttum þessarar viku hefur verið kafað djúpt ofan í grunað vinnumansal tengt fyrirtækjum Davíðs Viðarssonar. Átta manns hafa verið handtekin í tengslum við málið og talið er að þolendur séu allt 40 talsins. Fyrir hinn meðal borgara koma fréttir sem þessar mjög á óvart, en fyrir þau okkar innan verkalýðshreyfingarinnar sem láta sig brotastarfsemi á vinnumarkaði varða koma hinir meintu glæpir ekki mjög á óvart. En viðbrögð lögreglu eru þó ákveðin nýlunda og jákvæð. Þekking á brotum á vinnumarkaði er mikil innan verkalýðshreyfingarinnar og síðustu ár hefur þar miklu skipt markviss efling vinnustaðaeftirlits Alþýðusambands Íslands, En ljóst er að það vantar miklu fleiri úrræði til þess að hjálpa þolendum og refsa gerendum í málum sem tengjast brotum á vinnumarkaði. Í mínum fyrri störfum sem blaðamaður hjá Stundinni og Reykjavík Grapevine og kjaramálafulltrúi hjá Eflingu hef ég séð fjöldann allan af málum sem hefði átt að rannsaka sem mansalsmál. En eins og kom fram í Kastljósi í vikunni þá enda tiltölulega fá mál hjá ákæruvaldinu, og fyrir því eru margar ástæður. Þolendur eru oft hræddir við yfirvöld eða hræðast hefndaraðgerðir gegn sér og fjölskyldum sínum. Rannsókn nær ekki nógu langt, eða kemst ekki í réttar hendur. Eða lykilvitni gefast upp á því að bíða og yfirgefa landið. Þessar aðstæður og skortur á úrræðum gera vinnumansal og önnur vinnumarkaðsbrot enn hagkvæmara fyrir þá sem stunda það. Lýsingar þolenda í Kveik þætti gærkvöldsins um langa vinnudaga, lítil sem engin laun og að búa í ótta við atvinnurekendur eru ekki einsdæmi. Samkvæmt skýrslu ILO frá 2021 eru um 27,6 milljón manns þolendur vinnumansals á hverjum eina og einasta degi. Hagnaður af þessari nútíma þrælkun í Evrópu er talinn vera um 46,9 milljarða Bandaríkjadala á hverju ári. Ljóst er að þessi vandi er ekki nýr af nálinni og mun ekki hverfa af sjálfu sér, en ein af helstu ráðleggingum skýrsluhöfunda er að efla verkalýðsfélög hvers lands. Refsileysi gegn þolendum Eins og staðan er í dag þá er refsivert fyrir starfsfólk að stela af atvinnurekendum en ekki fyrir atvinnurekendur að stela af starfsfólki svo lengi sem þjófnaðurinn á sér aðeins stað á launaseðlinum. Enginn eðlismunur er á því hvort um sé að ræða 50 krónur eða 500.000 og úrræðin sem starfsfólk hefur eru fá. Þau geta leitað til síns stéttarfélags sem getur gert kröfu fyrir þeirra hönd. En jafnvel þótt gögnin séu nógu skýr til að hægt sé að krefjast greiðslu vangoldinna launa þá ber atvinnurekendur engan skaða af athæfinu. Engin refsing er til staðar, og því enginn kerfislegur hvati til að láta af slíkri hegðun. Ekki skiptir máli þótt starfsfólk geti sýnt fram á einbeittan brotavilja, eða atvinnurekandi eigi langa sögu um slík brot gegn öðru starfsfólki. Það skiptir ekki einu sinni máli þótt rökstuddur grunur sé til staðar um vinnumansal, atvinnurekandi þarf aldrei að greiða neitt umfram vangoldin laun. Ekkert sektarákvæði eða févíti er til staðar í kjarasamningum eða landslögum. Um nokkra hríð hef ég unnið að útfærslu á hugmynd um svartan lista atvinnurekanda sem brjóta sannarlega gegn starfsfólki sínu. Undanfarið ár hef ég verið varamaður í stjórn VR og formaður jafnréttisnefndar og hef beitt mér fyrir þessu verkefni af fullum þunga. Þetta er ekki einfalt verkefni, en felur í stuttu máli í sér að þeir atvinnurekendur sem gerast uppvísir um skipulögð kjarasamningsbrot gegn starfsfólki sínu eða launaþjófnað séu settir á svartan lista sem er aðgengilegur almenningi. Slíkur listi væri til bóta fyrir þolendur og myndi líka auðvelda neytendum að sniðganga fyrirtæki sem standa að vinnumarkaðsbrotum. Ljóst er að við þurfum að gera betur. Og á meðan að beðið er eftir því að Samtök atvinnulífsins fallist á févítisákvæði fyrir launaþjófnað eða að Alþingi hafi vit fyrir þeim og taki sjálfstæða ákvörðun tel ég að við verðum að nýta öll þau úrræði sem standa okkur til boða til þess að sporna gegn vinnumarkaðsbrotum og mæta atvinnurekendum sem fara á svig við lög og siðferði samfélagsins. Svartur listi væri stórt skref í þá átt.0 Höfundur er frambjóðandi til stjórnar VR. Stjórnarkjöri lýkur 13. mars næstkomandi kl. 12.
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun