Nýsköpun á brauðfótum Erna Magnúsdóttir og Eiríkur Steingrímsson skrifa 27. október 2023 07:02 Undanfarin misseri hafa stjórnvöld lagt mikla áherslu á nýsköpun á Íslandi. Þetta sést á auknu fjármagni til samkeppnissjóða nýsköpunar í gegnum Tækniþróunarsjóð, með endurgreiðslum á rannsókna- og þróunarkostnaði, með skattaívilnunum fyrir sérhæft erlent starfsfólk og endurgreiðslum á VSK. Árið 2022 fengu nýsköpunarfyrirtæki um 11 milljarða í styrk beint úr ríkissjóði, og hækkaði sú tala í 13 milljarða á síðasta ári og stefnir í 15 milljarða árið 2024 auk þess sem gert er ráð fyrir áframhaldandi hækkun árið 2026. Þetta sýnir að nægt fjármagn er til í kerfinu til að styðja við þetta mikilvæga starf. Þessi aukna áhersla á nýsköpun hefur skilað sér í mikilli grósku og auknum fjölda allskyns nýsköpunarfyrirtækja. Um leið og þessi gróska hefur átt sér stað í nýsköpunargeiranum hefur fjármögnun grunnvísinda við háskóla og stofnanir staðið í stað og lækkað að raunvirði. Háskólar og vísindastofnanir greiða auk þess fullan VSK af rannsóknavörum og fá hann ekki endurgreiddan. Nýsköpun þarf í grunninn þrennt til að þrífast: frumkvöðla með hugmyndir, fjármagn og vel þjálfað starfsfólk. Þetta síðastnefnda er einmitt grunnstarfsemi háskóla. Þeir kenna nemum í grunnnámi og þjálfa framhaldsnema í vísindarannsóknum þar sem meistara- og doktornemar vinna að grunnrannsóknum á viðkomandi sviði og læra fagleg vinnubrögð, greiningu heimilda og gagna og kynningu niðurstaðna í ræðum og riti. Mikilvægast fyrir nýsköpunarfyrirtækin er kannski þjálfunin sem nemendur fá í sjálfstæðum vinnubrögðum og verkefna- og tímastjórnun. Háskólar koma oft einnig með nýjar aðferðir og hugmyndir áður en þær verða að viðskiptatækifærum. Gott dæmi um þetta hlutverk háskóla er líftæknin. Líftækni á Íslandi hófst við Háskóla Íslands árið 1978 þegar Guðmundur Eggertsson flutti inn DNA klónunar-tæknina frá San Francisco og kenndi sínum nemum sem aftur kenndu sínum nemum þannig að til varð heilt samfélag sameindalíffræðinga sem kunnu til verka þegar hugmyndir að fyrirtækjum urðu til. Grunnrannsóknir háskóla og stofnana eru því afar mikilvæg undirstaða fyrir atvinnulífið. Það skýtur því skökku við að um leið og stjórnvöld leggja mikla áherslu á nýsköpun og nýsköpunarfyrirtækjum fer hratt fjölgandi á landinu þá er stefnt að niðurskurði á samkeppnissjóðum Vísinda- og tækniráðs. Það er hvorki að sjá neinar áætlanir um eflingu undirstöðunnar né um eitthvað annað sem gæti tekið við af háskólunum í slíkri þjálfun. Stjórnvöld stefna því að eflingu nýsköpunar án þess að huga að mönnun hennar. Þegar tölurnar um samkeppnissjóðina eru skoðaðar hefur lítið breyst síðustu 10 árin. Úthlutanir til nýrra styrkja Rannsóknasjóðs Vísinda og tækniráðs hafa aukist um 5% milli 2014 og 2023 ef miðað er við launavísitölu, á sama tíma og umsvif nýsköpunarfyrirtækja og styrkir til þeirra hafa margfaldast. Ef verður af niðurskurði til sjóðanna á fjárlögum 2024 mun úthlutun til nýrra styrkja verða samsvarandi því sem hún var árið 2005, fyrir tæpum tuttugu árum síðan, þegar umsvif nýsköpunar og hugvits voru mun minni í íslensku atvinnulífi og umsóknir í sjóðinn voru um helmingi færri en þær voru á síðasta ári. Aðrir sjóðir svo sem Rannsóknasjóður Háskóla Íslands og Vísindasjóður Landspítalans hafa staðið í stað síðustu 10 árin. Úthlutanir úr þessum tveimur sjóðum hafa varla breyst í krónutölu sem þýðir að kaupmáttur þeirra hefur hríðlækkað á síðustu 10 árum. Ef við tökum okkar grein, lífvísindin, sem dæmi þá blasir við áhugavert landslag. Líftæknin er að verða fjórða stoðin í íslensku atvinnulífi en í þeim iðnaði starfa nú um 1500 manns. Stærsta fyrirtækið í þeim geira, Alvotech, telur nú um 1100 starfsmenn. Það fyrirtæki hefur áætlað að það muni afla 20% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar árið 2027. Ef miðað er við höfðatölu starfa fjórum sinnum fleiri við líftækni á Íslandi en í Bandaríkjunum, þar sem líftæknin varð til. Ef Alvotech er tekið út fyrir sviga er Ísland á pari við Bandaríkin. Til að viðhalda þessari grósku í líftækni ber stjórnvöldum hreinlega skylda til að bregðast við og efla möguleika til grunnrannsókna með eflingu sjóðanna. Heilbrigðis- og lífvísindi hlutu 338 milljónir í styrki úr Rannsóknasjóði árið 2021, og ef af niðurskurði á fjárlögum 2024 verður mun sú upphæð lækka í 261 milljónir. Á sama tíma veitti National Institutes of Health í Bandaríkjunum 38 milljörðum bandaríkjadala í líf- og heilbrigðisrannsóknir þar i landi. Ef einungis er miðað við höfðatölu þá ætti Rannsóknasjóður að veita 5.1 milljörðum króna í líf- og heilbrigðisrannsóknir hér á landi til að vera sambærileg Bandaríkjunum. Til að halda í við líftækniiðnaðinn sem hér blómstrar þyrfti sennilega að fjórfalda þá tölu. Ef stjórnvöld vilja halda áfram að efla nýsköpun í landinu er nauðsynlegt að efla samkeppnissjóði vísinda um leið. Annars stranda nýju fyrirtækin vegna skorts á starfsfólki. Höfundar sitja í stjórn og ráðgjafaráði Lífvísindaseturs Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nýsköpun Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hafa stjórnvöld lagt mikla áherslu á nýsköpun á Íslandi. Þetta sést á auknu fjármagni til samkeppnissjóða nýsköpunar í gegnum Tækniþróunarsjóð, með endurgreiðslum á rannsókna- og þróunarkostnaði, með skattaívilnunum fyrir sérhæft erlent starfsfólk og endurgreiðslum á VSK. Árið 2022 fengu nýsköpunarfyrirtæki um 11 milljarða í styrk beint úr ríkissjóði, og hækkaði sú tala í 13 milljarða á síðasta ári og stefnir í 15 milljarða árið 2024 auk þess sem gert er ráð fyrir áframhaldandi hækkun árið 2026. Þetta sýnir að nægt fjármagn er til í kerfinu til að styðja við þetta mikilvæga starf. Þessi aukna áhersla á nýsköpun hefur skilað sér í mikilli grósku og auknum fjölda allskyns nýsköpunarfyrirtækja. Um leið og þessi gróska hefur átt sér stað í nýsköpunargeiranum hefur fjármögnun grunnvísinda við háskóla og stofnanir staðið í stað og lækkað að raunvirði. Háskólar og vísindastofnanir greiða auk þess fullan VSK af rannsóknavörum og fá hann ekki endurgreiddan. Nýsköpun þarf í grunninn þrennt til að þrífast: frumkvöðla með hugmyndir, fjármagn og vel þjálfað starfsfólk. Þetta síðastnefnda er einmitt grunnstarfsemi háskóla. Þeir kenna nemum í grunnnámi og þjálfa framhaldsnema í vísindarannsóknum þar sem meistara- og doktornemar vinna að grunnrannsóknum á viðkomandi sviði og læra fagleg vinnubrögð, greiningu heimilda og gagna og kynningu niðurstaðna í ræðum og riti. Mikilvægast fyrir nýsköpunarfyrirtækin er kannski þjálfunin sem nemendur fá í sjálfstæðum vinnubrögðum og verkefna- og tímastjórnun. Háskólar koma oft einnig með nýjar aðferðir og hugmyndir áður en þær verða að viðskiptatækifærum. Gott dæmi um þetta hlutverk háskóla er líftæknin. Líftækni á Íslandi hófst við Háskóla Íslands árið 1978 þegar Guðmundur Eggertsson flutti inn DNA klónunar-tæknina frá San Francisco og kenndi sínum nemum sem aftur kenndu sínum nemum þannig að til varð heilt samfélag sameindalíffræðinga sem kunnu til verka þegar hugmyndir að fyrirtækjum urðu til. Grunnrannsóknir háskóla og stofnana eru því afar mikilvæg undirstaða fyrir atvinnulífið. Það skýtur því skökku við að um leið og stjórnvöld leggja mikla áherslu á nýsköpun og nýsköpunarfyrirtækjum fer hratt fjölgandi á landinu þá er stefnt að niðurskurði á samkeppnissjóðum Vísinda- og tækniráðs. Það er hvorki að sjá neinar áætlanir um eflingu undirstöðunnar né um eitthvað annað sem gæti tekið við af háskólunum í slíkri þjálfun. Stjórnvöld stefna því að eflingu nýsköpunar án þess að huga að mönnun hennar. Þegar tölurnar um samkeppnissjóðina eru skoðaðar hefur lítið breyst síðustu 10 árin. Úthlutanir til nýrra styrkja Rannsóknasjóðs Vísinda og tækniráðs hafa aukist um 5% milli 2014 og 2023 ef miðað er við launavísitölu, á sama tíma og umsvif nýsköpunarfyrirtækja og styrkir til þeirra hafa margfaldast. Ef verður af niðurskurði til sjóðanna á fjárlögum 2024 mun úthlutun til nýrra styrkja verða samsvarandi því sem hún var árið 2005, fyrir tæpum tuttugu árum síðan, þegar umsvif nýsköpunar og hugvits voru mun minni í íslensku atvinnulífi og umsóknir í sjóðinn voru um helmingi færri en þær voru á síðasta ári. Aðrir sjóðir svo sem Rannsóknasjóður Háskóla Íslands og Vísindasjóður Landspítalans hafa staðið í stað síðustu 10 árin. Úthlutanir úr þessum tveimur sjóðum hafa varla breyst í krónutölu sem þýðir að kaupmáttur þeirra hefur hríðlækkað á síðustu 10 árum. Ef við tökum okkar grein, lífvísindin, sem dæmi þá blasir við áhugavert landslag. Líftæknin er að verða fjórða stoðin í íslensku atvinnulífi en í þeim iðnaði starfa nú um 1500 manns. Stærsta fyrirtækið í þeim geira, Alvotech, telur nú um 1100 starfsmenn. Það fyrirtæki hefur áætlað að það muni afla 20% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar árið 2027. Ef miðað er við höfðatölu starfa fjórum sinnum fleiri við líftækni á Íslandi en í Bandaríkjunum, þar sem líftæknin varð til. Ef Alvotech er tekið út fyrir sviga er Ísland á pari við Bandaríkin. Til að viðhalda þessari grósku í líftækni ber stjórnvöldum hreinlega skylda til að bregðast við og efla möguleika til grunnrannsókna með eflingu sjóðanna. Heilbrigðis- og lífvísindi hlutu 338 milljónir í styrki úr Rannsóknasjóði árið 2021, og ef af niðurskurði á fjárlögum 2024 verður mun sú upphæð lækka í 261 milljónir. Á sama tíma veitti National Institutes of Health í Bandaríkjunum 38 milljörðum bandaríkjadala í líf- og heilbrigðisrannsóknir þar i landi. Ef einungis er miðað við höfðatölu þá ætti Rannsóknasjóður að veita 5.1 milljörðum króna í líf- og heilbrigðisrannsóknir hér á landi til að vera sambærileg Bandaríkjunum. Til að halda í við líftækniiðnaðinn sem hér blómstrar þyrfti sennilega að fjórfalda þá tölu. Ef stjórnvöld vilja halda áfram að efla nýsköpun í landinu er nauðsynlegt að efla samkeppnissjóði vísinda um leið. Annars stranda nýju fyrirtækin vegna skorts á starfsfólki. Höfundar sitja í stjórn og ráðgjafaráði Lífvísindaseturs Háskóla Íslands.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun