Tilgangslausar kvalafullar hvalveiðar Tómas Guðbjartsson skrifar 30. ágúst 2023 11:30 Þegar ég var strákur var oft hvalkjöt í matinn og í minningunni fannst mér það bara allt í lagi matur. Pabbi hafði ungur unnið í Hvalstöðinni og heima hjá okkur þóttu hvalveiðar sjálfsagðar. Meðfram læknanámi vann ég sem leiðsögumaður fyrir erlenda ferðamenn um hálendi Íslands, en um svipað leyti var sett á alþjóðlegt hvalveiðibann. Stuttu síðar man ég vel hversu hneykslaðir erlendu ferðamennirnir voru þegar við Íslendingar tókum upp svokallaðar vísindaveiðar á hvölum, þvert á alþjóða samþykktir. Sem verðandi vísindamaður hélt ég í einfeldni minni að slíkar veiðar hlytu að hafa göfugan tilgang þar sem leitað væri að staðreyndum og tilfinningar settar til hliðar. Ég átti því til að verja þessar veiðar gagnvart erlendum gestum mínum - þær væru jú stundaðar í okkar eigin lögsögu og engir segðu okkur fyrir verkum. Auk þess væru hvalirnir jú að éta upp fiskistofnana og sjálfsagt að nýta syndandi kjötið sem væri svo eftirsótt erlendis. Sannleikurinn um hvalveiðar átti hins vegar eftir að elta mig uppi í 12 ára sérnámi í Svíþjóð og Bandaríkjunum, þar sem ég náði að víkka sjóndeildarhring minn. Þar sá ég hvalveiðar frá hinni hliðinni og hversu mikilvæg samstaða þjóða er til að vernda náttúruna gegn ágangi mannsins og rányrkju. Ég flutti síðan heim fyrir tæpum tveimur áratugum en á þeim tíma hefur afstaða mín gegn hvalveiðum aðeins styrkts. Enda hrannast staðreyndirnar upp, margar studdar vísindalegum rökum á meðan aðrar höfða til mannúðar og ekki síst heilbrigðrar skynsemi. Fyrir mér eru helstu rökin gegn hvalveiðum þessi: Hvalir eru með tignarlegustu og stærstu skepnum jarðar. Þeir eru mikilvægur hluti af heilbrigðu vistkerfi hafsins þar sem þeir binda kolefni. Langflestar hvalategundir í heiminum eru í útrýmingarhættu og hlýnun jarðar af mannavöldum er ógn við tilvist þeirra. Í gegnum aldirnar hafa hvalir verið ofveiddir og Íslendingar hafa tekið drjúgan þátt í þeirri rányrkju. Það var ekki að ástæðulausu sem hvalveiðar voru bannaðar árið 1986 - en af óskiljanlegum ástæðum þráuðust Íslendingar, Norðmenn og Japanir við veiðar, í trássi við alþjóða samþykktir sem lönd um allan heim samþykktu. Þessi veiðar voru því á skjön við það samflot sem við Íslendingar höfum ávallt reynt að hafa að leiðarljósi í ýmsum mikilvægum málum, eins og mannréttindamálum, dýravelferð, mengunarmálum og tóbaksvörnum. Af hverju á annað að gilda um hvalveiðar? Veiðarnar geta varla talist sjálfbærar og dýrin drepin með kvalafullum aðferðum sem engan veginn standast skoðun í dag. Efnahagleg þýðing hvalveiða er algjörlega hverfandi fyrir Íslendinga. Á hinn bóginn er hvalaskoðun hratt vaxandi atvinnugrein, veitir fjölda starfa (ekki síst úti á landi), og veltir milljörðum. Augljóslega fara hvalveiðar illa saman við þjóðhagslega mikilvæga starfsemi hvalaskoðunarfyrirtækja Áhugi á hvalaafurðum er hverfandi og Japanir eina landið sem hefur keypt þær, með semingi reyndar. Þannig virðist þurfa styrki til að liðka fyrir sölunni og Hvalur hf. þurft að setja á fót eigið innflutningsfyrirtæki í Japan. Áhugi Japana á hvalkjöti fer ört dvínandi, ekki síst vegna andstöðu yngra fólks við hvalveiðar. Ljóst er að hluti afurðanna fer í japanskt dýrafóður og lýsi sem hægt er að afla með öðrum hætti. Íslensku hvalveiðibátarnir eru löngu úreltir og mengunarvaldar sem trauðla uppfylla nútíma öryggiskröfur. Sama á við Hvalstöðina í Hvalfirði sem varla stenst nútíma kröfur um hreinlæti við matvælaframleiðslu. Skammt frá heimili mínu í Ketildölum við Arnarfjörð halda hnúfubakar til stóran hluta ársins. Þetta er þriðju stærstu skepnur jarðar og gleðja augu allra sem þá berja augum. Á síðustu öld var gengið mjög nærri hnúfubakastofninum, ekki síst hér við land, en með friðun þeirra 1955 á heimsvísu hefur stofninn náð sér aftur á strik, Vestfirðingum og öllu mannkyni reyndar til mikillar gleði. TG Ég er yfirleitt stoltur af því að vera Íslendingur en þegar kemur að hvalveiðum hér við land skammast ég mín. Það var vissulega högg fyrir 120 starfsmenn Hvals hf. þegar hvalveiðar voru stöðvaðar tímabundið með nær engum fyrir fyrirvara fyrr í sumar. Starfsmennirnir hafa þó nær allir haldið launum sínum, í störfum sem í langflestum tilvikum eru tímabundin, eða fengið aðra vinnu. Tekjutapið er því óverulegt. Ekki má heldur gleymast að Hvalur hf. hefur áður blásið af hvalavertíð með næstum engum fyrirvara. Það yrði saga til næsta bæjar ef hvalveiðar næðu að verða orsök stjórnarslita, jafnvel þótt ákvörðun matvælaráðherra um tímabundna stöðvun veiða hafi verið umdeild. Til grundvallar ákvörðuninni lágu sterk rök um dýravelferð, sem rakin voru í eftirlitsskýrslu Matvælastofnunar sem barst ráðherra í vor og niðurstöðu fagráðs um velferð dýra sem barst í júní, stuttu áður en veiðar áttu að hefjast. Ráðherra gat því ekki annað en brugðist við, en þess má geta að Hvalur hf. vissi af þessu ferli öllu og hafði áður fengið að bregðast við niðurstöðum skýrslunnar. Stöðvunin átti því ekki að koma fyrirtækinu á óvart. Þrátt fyrir upphrópanir sumra þingmanna undanfarna daga og hótanir um vantrausttillögu, vona ég að ráðherra standi í lappirnar og beygi ekki af leið vegna þrýstings. Enda mikilvægt að hafa í huga að meirihluti þjóðarinnar styður ákvörðun hennar. Vafasamar hvalveiðar okkar Íslendinga snúast nefnilega í grunninn ekki um tekjur og störf, heldur miklu frekar um dýravelferð og verndun lífríkis hafsins. Veiðarnar eru bæði ósjálfbærar og tilgangslausar og stríða gegn heilbrigðri skynsemi – sem eru nægileg rök til þess að hætta þeim fyrir fullt og allt. Höfundur er læknir, prófessor og náttúruverndarsinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tómas Guðbjartsson Hvalveiðar Mest lesið Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég var strákur var oft hvalkjöt í matinn og í minningunni fannst mér það bara allt í lagi matur. Pabbi hafði ungur unnið í Hvalstöðinni og heima hjá okkur þóttu hvalveiðar sjálfsagðar. Meðfram læknanámi vann ég sem leiðsögumaður fyrir erlenda ferðamenn um hálendi Íslands, en um svipað leyti var sett á alþjóðlegt hvalveiðibann. Stuttu síðar man ég vel hversu hneykslaðir erlendu ferðamennirnir voru þegar við Íslendingar tókum upp svokallaðar vísindaveiðar á hvölum, þvert á alþjóða samþykktir. Sem verðandi vísindamaður hélt ég í einfeldni minni að slíkar veiðar hlytu að hafa göfugan tilgang þar sem leitað væri að staðreyndum og tilfinningar settar til hliðar. Ég átti því til að verja þessar veiðar gagnvart erlendum gestum mínum - þær væru jú stundaðar í okkar eigin lögsögu og engir segðu okkur fyrir verkum. Auk þess væru hvalirnir jú að éta upp fiskistofnana og sjálfsagt að nýta syndandi kjötið sem væri svo eftirsótt erlendis. Sannleikurinn um hvalveiðar átti hins vegar eftir að elta mig uppi í 12 ára sérnámi í Svíþjóð og Bandaríkjunum, þar sem ég náði að víkka sjóndeildarhring minn. Þar sá ég hvalveiðar frá hinni hliðinni og hversu mikilvæg samstaða þjóða er til að vernda náttúruna gegn ágangi mannsins og rányrkju. Ég flutti síðan heim fyrir tæpum tveimur áratugum en á þeim tíma hefur afstaða mín gegn hvalveiðum aðeins styrkts. Enda hrannast staðreyndirnar upp, margar studdar vísindalegum rökum á meðan aðrar höfða til mannúðar og ekki síst heilbrigðrar skynsemi. Fyrir mér eru helstu rökin gegn hvalveiðum þessi: Hvalir eru með tignarlegustu og stærstu skepnum jarðar. Þeir eru mikilvægur hluti af heilbrigðu vistkerfi hafsins þar sem þeir binda kolefni. Langflestar hvalategundir í heiminum eru í útrýmingarhættu og hlýnun jarðar af mannavöldum er ógn við tilvist þeirra. Í gegnum aldirnar hafa hvalir verið ofveiddir og Íslendingar hafa tekið drjúgan þátt í þeirri rányrkju. Það var ekki að ástæðulausu sem hvalveiðar voru bannaðar árið 1986 - en af óskiljanlegum ástæðum þráuðust Íslendingar, Norðmenn og Japanir við veiðar, í trássi við alþjóða samþykktir sem lönd um allan heim samþykktu. Þessi veiðar voru því á skjön við það samflot sem við Íslendingar höfum ávallt reynt að hafa að leiðarljósi í ýmsum mikilvægum málum, eins og mannréttindamálum, dýravelferð, mengunarmálum og tóbaksvörnum. Af hverju á annað að gilda um hvalveiðar? Veiðarnar geta varla talist sjálfbærar og dýrin drepin með kvalafullum aðferðum sem engan veginn standast skoðun í dag. Efnahagleg þýðing hvalveiða er algjörlega hverfandi fyrir Íslendinga. Á hinn bóginn er hvalaskoðun hratt vaxandi atvinnugrein, veitir fjölda starfa (ekki síst úti á landi), og veltir milljörðum. Augljóslega fara hvalveiðar illa saman við þjóðhagslega mikilvæga starfsemi hvalaskoðunarfyrirtækja Áhugi á hvalaafurðum er hverfandi og Japanir eina landið sem hefur keypt þær, með semingi reyndar. Þannig virðist þurfa styrki til að liðka fyrir sölunni og Hvalur hf. þurft að setja á fót eigið innflutningsfyrirtæki í Japan. Áhugi Japana á hvalkjöti fer ört dvínandi, ekki síst vegna andstöðu yngra fólks við hvalveiðar. Ljóst er að hluti afurðanna fer í japanskt dýrafóður og lýsi sem hægt er að afla með öðrum hætti. Íslensku hvalveiðibátarnir eru löngu úreltir og mengunarvaldar sem trauðla uppfylla nútíma öryggiskröfur. Sama á við Hvalstöðina í Hvalfirði sem varla stenst nútíma kröfur um hreinlæti við matvælaframleiðslu. Skammt frá heimili mínu í Ketildölum við Arnarfjörð halda hnúfubakar til stóran hluta ársins. Þetta er þriðju stærstu skepnur jarðar og gleðja augu allra sem þá berja augum. Á síðustu öld var gengið mjög nærri hnúfubakastofninum, ekki síst hér við land, en með friðun þeirra 1955 á heimsvísu hefur stofninn náð sér aftur á strik, Vestfirðingum og öllu mannkyni reyndar til mikillar gleði. TG Ég er yfirleitt stoltur af því að vera Íslendingur en þegar kemur að hvalveiðum hér við land skammast ég mín. Það var vissulega högg fyrir 120 starfsmenn Hvals hf. þegar hvalveiðar voru stöðvaðar tímabundið með nær engum fyrir fyrirvara fyrr í sumar. Starfsmennirnir hafa þó nær allir haldið launum sínum, í störfum sem í langflestum tilvikum eru tímabundin, eða fengið aðra vinnu. Tekjutapið er því óverulegt. Ekki má heldur gleymast að Hvalur hf. hefur áður blásið af hvalavertíð með næstum engum fyrirvara. Það yrði saga til næsta bæjar ef hvalveiðar næðu að verða orsök stjórnarslita, jafnvel þótt ákvörðun matvælaráðherra um tímabundna stöðvun veiða hafi verið umdeild. Til grundvallar ákvörðuninni lágu sterk rök um dýravelferð, sem rakin voru í eftirlitsskýrslu Matvælastofnunar sem barst ráðherra í vor og niðurstöðu fagráðs um velferð dýra sem barst í júní, stuttu áður en veiðar áttu að hefjast. Ráðherra gat því ekki annað en brugðist við, en þess má geta að Hvalur hf. vissi af þessu ferli öllu og hafði áður fengið að bregðast við niðurstöðum skýrslunnar. Stöðvunin átti því ekki að koma fyrirtækinu á óvart. Þrátt fyrir upphrópanir sumra þingmanna undanfarna daga og hótanir um vantrausttillögu, vona ég að ráðherra standi í lappirnar og beygi ekki af leið vegna þrýstings. Enda mikilvægt að hafa í huga að meirihluti þjóðarinnar styður ákvörðun hennar. Vafasamar hvalveiðar okkar Íslendinga snúast nefnilega í grunninn ekki um tekjur og störf, heldur miklu frekar um dýravelferð og verndun lífríkis hafsins. Veiðarnar eru bæði ósjálfbærar og tilgangslausar og stríða gegn heilbrigðri skynsemi – sem eru nægileg rök til þess að hætta þeim fyrir fullt og allt. Höfundur er læknir, prófessor og náttúruverndarsinni.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun