Boltinn er enn hjá vinnumarkaðnum Halldór Benjamín Þorbergsson og Konráð S. Guðjónsson skrifa 21. nóvember 2022 09:30 Það kom mörgum á óvart þegar peningastefnunefnd Seðlabanks ákvað að hækka vexti um aðeins 0,25 prósentustig í október síðastliðnum. Vextir höfðu þá hækkað um 3,5 prósentustig á árinu og verðbólga 9,3% - langt yfir 2,5% verðbólgumarkmiðinu. Á sama tíma, sem kom kannski enn meira á óvart, gaf seðlabankastjóri í skyn að ekki myndi endilega koma til frekari vaxtahækkana. Á kynningarfundi vaxtaákvörðunarinnar sagði seðlabankastjóri: „… við erum búin að hækka vexti. Áhrifin eru komin fram. Ætla aðrir að taka við boltanum? Ætlar vinnumarkaðurinn, ríkisstjórnin og atvinnulífið að taka við boltanum af okkur?“ Hvað varðar vinnumarkaðinn getum við afdráttarlaust sagt: Vinnumarkaðurinn er með boltann og á eftir að senda hann – vonandi áfram á næsta mann eða í mark en ekki út af og upp í stúku. Vendipunktur í kjaraviðræðum? Nýlega hafa SGS, VR/LÍV og samflot iðnaðarmanna vísað kjaraviðræðum við SA til ríkissáttasemjara. Um er að ræða hópa sem semja fyrir meirihluta launafólks á almennum markaði og gefa því eðli máls samkvæmt tóninn í almennri launaþróun næstu misseri. Með því færist nýr taktur í kjaraviðræðurnar og ýmislegt getur gerst. Það sem skiptir mestu máli er að flestir samningsaðilar hafa talað fyrir því að ljúka tiltölulega stuttum kjarasamningum hratt og örugglega. Samtök atvinnulífsins hafa t.a.m. lagt mikla áherslu á að hækka laun og verja kaupmátt upp að því marki að það kalli ekki á vaxtahækkanir Seðlabankans. Fær vinnumarkaðurinn að taka við boltanum? Þetta ferli er í þessum skilningi rétt svo að hefjast. Til að halda áfram með myndmál seðlabankastjóra má jafnvel segja að vinnumarkaðurinn sé rétt svo að grípa boltann. Miklar vaxtahækkanir ofan í skilaboðin síðast og stöðuna nú mætti því túlka sem svo að Seðlabankinn hafi aldrei gefið boltann og að vinnumarkaðurinn hafi í raun ekki tækifæri á að spila með. Veruleikinn er sá að það er raunhæft markmið að ná niður verðbólgu án þess að það komi til frekari vaxtahækkana ef launahækkanir og fleiri þættir eru innan þess ramma sem samræmist því að verðbólgan taki að hjaðna. Til að það markmið verði að veruleika er æskilegt að peningastefnunefnd Seðlabankans sitji hjá að þessu sinni. Ekki aðkallandi að hækka vexti núna Óháð stöðunni á vinnumarkaði, sem er jú alls ekki það eina sem peningastefnunefnd þarf af horfa til, er hægt týna til ýmis rök fyrir að vextir Seðlabankans ættu að hækka. Má þar helst nefna minnkandi vaxtamun við útlönd, hækkun verðbólguálags á markaði, meiri verðbólgu í október en reiknað var með og að húsnæðisverðshækkanir hafa reynst þrálátari en flestir reiknuðu með. Án þess að fara í smáatriðin er margt sem bendir til þess að þessir þættir breyti ekki stóru myndinni, t.a.m. að horfur eru á minnkandi verðbólgu og áhrif mikilla vaxtahækkana á árinu á verðbólgu eru enn vart byrjuð að koma fram. Frá sjónarhóli Seðlabankans vitum við líka að raunvaxtastig á ólíka mælikvarða skiptir miklu máli. Á mælikvarða verðbólgu og fjögurra ólíkra mælikvarða á eins árs verðbólguvæntingar hefur það raunvaxtastig áfram þokast upp á við eftir síðustu vaxtaákvörðun – ólíkt því sem var þegar vextir fóru hratt hækkandi. Við lifum í heimi viðvarandi óvissu og því mögulegt að það muni koma til þess að vextir þurfi að hækka á næstunni. En eins og þróunin hefur verið liggur ekki á að hækka vexti á þessum tímapunkti. Lækkandi vextir eru sameiginlegt hagsmunamál Fái vinnumarkaðurinn tækifæri til að spila af ábyrgð úr kjarasamningagerð með Seðlabankann á hliðarlínu skapast tækifæri til að ná í senn niður verðbólgu og vöxtum. Þetta skiptir heimilin gríðarlega miklu máli því eins og þekkt er orðið eru það bæði hækkandi vextir og almennar verðhækkanir sem kroppa í kaupmátt fólks um þessar mundir. Með því að snúa þeirri þróun við má auka kaupmátt umtalsvert. Hvað varðar fyrirtækin eru áhrifin hliðstæð. Líklega er stærsta ástæðan fyrir almennt góðri afkomu íslensks atvinnulífs á síðasta ári lágt vaxtastig og hagstæð fjármögnunarskilyrði. Það gerði þeim kleift að vinna til baka öll störfin sem glötuðust í faraldrinum og kom vafalítið í veg fyrir að fjölmörg fyrirtæki legðu upp laupana. Núna hefur staðan snúist í 180 gráður og bara spurning um hversu mikið en ekki hvort verðbólga, vextir, og veiking krónunnar séu að klípa í afkomu fyrirtækja rétt eins og heimila. Fimmtungs lækkun hlutabréfaverðs frá áramótum gæti gefið einhverja vísbendingu. Aðalatriðið er einfalt: Minni verðbólga og lækkun vaxta er sameiginlegt hagsmunamál sem allir þurfa að vinna að og vinnumarkaðurinn þarf að fá tækifæra til að leysa. Óbreyttir vextir á miðvikudaginn yrðu gott innlegg í þá lausn. Halldór Benjamín Þorbergsson, framkvæmdastjóri SAKonráð S. Guðjónsson, efnahagsráðgjafi SA Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Benjamín Þorbergsson Konráð S. Guðjónsson Vinnumarkaður Kjaramál Kjaraviðræður 2022 Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Það kom mörgum á óvart þegar peningastefnunefnd Seðlabanks ákvað að hækka vexti um aðeins 0,25 prósentustig í október síðastliðnum. Vextir höfðu þá hækkað um 3,5 prósentustig á árinu og verðbólga 9,3% - langt yfir 2,5% verðbólgumarkmiðinu. Á sama tíma, sem kom kannski enn meira á óvart, gaf seðlabankastjóri í skyn að ekki myndi endilega koma til frekari vaxtahækkana. Á kynningarfundi vaxtaákvörðunarinnar sagði seðlabankastjóri: „… við erum búin að hækka vexti. Áhrifin eru komin fram. Ætla aðrir að taka við boltanum? Ætlar vinnumarkaðurinn, ríkisstjórnin og atvinnulífið að taka við boltanum af okkur?“ Hvað varðar vinnumarkaðinn getum við afdráttarlaust sagt: Vinnumarkaðurinn er með boltann og á eftir að senda hann – vonandi áfram á næsta mann eða í mark en ekki út af og upp í stúku. Vendipunktur í kjaraviðræðum? Nýlega hafa SGS, VR/LÍV og samflot iðnaðarmanna vísað kjaraviðræðum við SA til ríkissáttasemjara. Um er að ræða hópa sem semja fyrir meirihluta launafólks á almennum markaði og gefa því eðli máls samkvæmt tóninn í almennri launaþróun næstu misseri. Með því færist nýr taktur í kjaraviðræðurnar og ýmislegt getur gerst. Það sem skiptir mestu máli er að flestir samningsaðilar hafa talað fyrir því að ljúka tiltölulega stuttum kjarasamningum hratt og örugglega. Samtök atvinnulífsins hafa t.a.m. lagt mikla áherslu á að hækka laun og verja kaupmátt upp að því marki að það kalli ekki á vaxtahækkanir Seðlabankans. Fær vinnumarkaðurinn að taka við boltanum? Þetta ferli er í þessum skilningi rétt svo að hefjast. Til að halda áfram með myndmál seðlabankastjóra má jafnvel segja að vinnumarkaðurinn sé rétt svo að grípa boltann. Miklar vaxtahækkanir ofan í skilaboðin síðast og stöðuna nú mætti því túlka sem svo að Seðlabankinn hafi aldrei gefið boltann og að vinnumarkaðurinn hafi í raun ekki tækifæri á að spila með. Veruleikinn er sá að það er raunhæft markmið að ná niður verðbólgu án þess að það komi til frekari vaxtahækkana ef launahækkanir og fleiri þættir eru innan þess ramma sem samræmist því að verðbólgan taki að hjaðna. Til að það markmið verði að veruleika er æskilegt að peningastefnunefnd Seðlabankans sitji hjá að þessu sinni. Ekki aðkallandi að hækka vexti núna Óháð stöðunni á vinnumarkaði, sem er jú alls ekki það eina sem peningastefnunefnd þarf af horfa til, er hægt týna til ýmis rök fyrir að vextir Seðlabankans ættu að hækka. Má þar helst nefna minnkandi vaxtamun við útlönd, hækkun verðbólguálags á markaði, meiri verðbólgu í október en reiknað var með og að húsnæðisverðshækkanir hafa reynst þrálátari en flestir reiknuðu með. Án þess að fara í smáatriðin er margt sem bendir til þess að þessir þættir breyti ekki stóru myndinni, t.a.m. að horfur eru á minnkandi verðbólgu og áhrif mikilla vaxtahækkana á árinu á verðbólgu eru enn vart byrjuð að koma fram. Frá sjónarhóli Seðlabankans vitum við líka að raunvaxtastig á ólíka mælikvarða skiptir miklu máli. Á mælikvarða verðbólgu og fjögurra ólíkra mælikvarða á eins árs verðbólguvæntingar hefur það raunvaxtastig áfram þokast upp á við eftir síðustu vaxtaákvörðun – ólíkt því sem var þegar vextir fóru hratt hækkandi. Við lifum í heimi viðvarandi óvissu og því mögulegt að það muni koma til þess að vextir þurfi að hækka á næstunni. En eins og þróunin hefur verið liggur ekki á að hækka vexti á þessum tímapunkti. Lækkandi vextir eru sameiginlegt hagsmunamál Fái vinnumarkaðurinn tækifæri til að spila af ábyrgð úr kjarasamningagerð með Seðlabankann á hliðarlínu skapast tækifæri til að ná í senn niður verðbólgu og vöxtum. Þetta skiptir heimilin gríðarlega miklu máli því eins og þekkt er orðið eru það bæði hækkandi vextir og almennar verðhækkanir sem kroppa í kaupmátt fólks um þessar mundir. Með því að snúa þeirri þróun við má auka kaupmátt umtalsvert. Hvað varðar fyrirtækin eru áhrifin hliðstæð. Líklega er stærsta ástæðan fyrir almennt góðri afkomu íslensks atvinnulífs á síðasta ári lágt vaxtastig og hagstæð fjármögnunarskilyrði. Það gerði þeim kleift að vinna til baka öll störfin sem glötuðust í faraldrinum og kom vafalítið í veg fyrir að fjölmörg fyrirtæki legðu upp laupana. Núna hefur staðan snúist í 180 gráður og bara spurning um hversu mikið en ekki hvort verðbólga, vextir, og veiking krónunnar séu að klípa í afkomu fyrirtækja rétt eins og heimila. Fimmtungs lækkun hlutabréfaverðs frá áramótum gæti gefið einhverja vísbendingu. Aðalatriðið er einfalt: Minni verðbólga og lækkun vaxta er sameiginlegt hagsmunamál sem allir þurfa að vinna að og vinnumarkaðurinn þarf að fá tækifæra til að leysa. Óbreyttir vextir á miðvikudaginn yrðu gott innlegg í þá lausn. Halldór Benjamín Þorbergsson, framkvæmdastjóri SAKonráð S. Guðjónsson, efnahagsráðgjafi SA
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun