Gott samfélag þarf góðar almannatryggingar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 3. janúar 2022 13:30 Almannatryggingakerfið okkar stenst ekki þær kröfur sem við hljótum að gera í velferðarþjóðfélagi á 21. öld. Það heldur tekjulægsta fólkinu í fátækt frekar en að verja afkomuöryggi og mannlega reisn okkar allra. Við verðum að breyta því. Forgangsaðgerð ríkisstjórnarinnar í almannatryggingamálum, og eina haldfasta aðgerðin sem getið er um í stjórnarsáttmála flokkanna, kom til framkvæmda núna um áramótin og felur í sér að frítekjumark atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum tvöfaldast úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Með þessari breytingu er frítekjumark atvinnutekna orðið átta sinnum hærra heldur en almenna frítekjumarkið, það frítekjumark sem tekur til greiðslna úr lífeyrissjóðum og skiptir máli fyrir allan þorra eftirlaunafólks á Íslandi. Almenna frítekjumarkið verður áfram aðeins 25 þúsund krónur og allar lífeyrissjóðstekjur umfram þá fjárhæð koma til skerðingar á greiðslum Tryggingastofnunar. Miðgildi lífeyrissjóðstekna hjá eldri konum er um 150 þúsund krónur á mánuði. Af slíkum lífeyrissparnaði situr aðeins þriðjungur eftir sem auknar ráðstöfunartekjur en 100 þúsund krónur renna til ríkisins vegna skatta og skerðinga. Jaðarskattbyrðin er þannig 67 prósent. Eldra fólk sem getur ekki unnið lengur situr fast í þessu skerðingarkerfi sem er gjörólíkt því sem þekkist í velferðarríkjum sem við erum vön að bera okkur saman við. Þann 15. desember óskaði ég eftir því á fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis að tekið yrði saman minnisblað um hvernig ábatinn af tvöföldun frítekjumarks atvinnutekna dreifist eftir tekjutíundum og kyni og jafnframt hvernig ábatinn myndi dreifast ef almenna frítekjumarkið yrði hækkað. Niðurstaða félagsmálaráðuneytisins og Tryggingastofnunar er sú að einungis um 1.279 manns (3% aldraðra) hafa beinan ávinning af hækkun frítekjumarks atvinnutekna, þar af 67% karlar og 33% konur. Mesti ávinningurinn er hjá tekjuhæstu 10% eldra fólks en tekjulægri 70% finna varla fyrir breytingunni. Öll skref sem stigin væru til hækkunar hins almenna frítekjumarks myndu dreifast miklu jafnar eftir tekjum og kyni. Engu að síður var þetta niðurstaða stjórnarmeirihlutans: að nú væri brýnast að styðja sérstaklega við tekjuhærri hópana og karla fremur en konur. Um leið var enn einu sinni tekin pólitísk ákvörðun um áframhaldandi kjaragliðnun; að láta kjör tekjulægstu lífeyrisþega dragast aftur úr lágmarkskjörum á vinnumarkaði. Samkvæmt mælaborði Tryggingastofnunar þurfa um 14 þúsund lífeyrisþegar að draga fram lífið á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt. 80% öryrkja segjast eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt nýlegri skýrslu Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins, og mun hærra hlutfall eldri borgara á í erfiðleikum með að ná endum saman á Íslandi heldur en á hinum Norðurlöndunum samkvæmt gögnum Eurostat. Eins og rakið er í skýrslu Stefáns Ólafssonar og Stefáns Andra Stefánssonar um kjör lífeyrisþega finnst vart það land í heiminum þar sem tekjutengdar skerðingar eru eins miklar og á Íslandi. Þá er ójöfnuður meðal eldri borgara meiri á Íslandi en meðal almennings almennt, ólíkt því sem tíðkast í nágrannalöndum eins og Noregi, Danmörku og Finnlandi þar sem þessu er öfugt farið. Nærtækasta leiðin til að sporna gegn fátækt og ójöfnuði meðal lífeyrisþega er að hækka grunnbætur almannatrygginga og sjá til þess að skerðingar bíti ekki jafn neðarlega í tekjustiganum og raun ber vitni. Um þetta og fleira gátu fjórir ólíkir stjórnarandstöðuflokkar sameinast í fjárlagaumræðunni núna í desember með sameiginlegum breytingatillögum í fjárlaganefnd og sameiginlegu nefndaráliti í efnahags- og viðskiptanefnd. Samstaða og þrýstingur stjórnarandstöðuflokkanna átti stóran þátt í því að Alþingi samþykkti 53 þúsund króna eingreiðslu til öryrkja í desember og tók frá 250 milljónir króna til niðurgreiðslu almennrar sálfræðiþjónustu árið 2022. Hins vegar felldu þingmenn Vinstri grænna, Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins tillögur okkar um að stöðva kjaragliðnun milli launa og lífeyris og draga úr skerðingum vegna atvinnutekna öryrkja. Baráttan heldur áfram og eitt mikilvægasta verkefni nýs árs er að berja fram breytingar í átt að réttlátara almannatryggingakerfi sem við getum öll verið stolt af. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Félagsmál Alþingi Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Almannatryggingakerfið okkar stenst ekki þær kröfur sem við hljótum að gera í velferðarþjóðfélagi á 21. öld. Það heldur tekjulægsta fólkinu í fátækt frekar en að verja afkomuöryggi og mannlega reisn okkar allra. Við verðum að breyta því. Forgangsaðgerð ríkisstjórnarinnar í almannatryggingamálum, og eina haldfasta aðgerðin sem getið er um í stjórnarsáttmála flokkanna, kom til framkvæmda núna um áramótin og felur í sér að frítekjumark atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum tvöfaldast úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Með þessari breytingu er frítekjumark atvinnutekna orðið átta sinnum hærra heldur en almenna frítekjumarkið, það frítekjumark sem tekur til greiðslna úr lífeyrissjóðum og skiptir máli fyrir allan þorra eftirlaunafólks á Íslandi. Almenna frítekjumarkið verður áfram aðeins 25 þúsund krónur og allar lífeyrissjóðstekjur umfram þá fjárhæð koma til skerðingar á greiðslum Tryggingastofnunar. Miðgildi lífeyrissjóðstekna hjá eldri konum er um 150 þúsund krónur á mánuði. Af slíkum lífeyrissparnaði situr aðeins þriðjungur eftir sem auknar ráðstöfunartekjur en 100 þúsund krónur renna til ríkisins vegna skatta og skerðinga. Jaðarskattbyrðin er þannig 67 prósent. Eldra fólk sem getur ekki unnið lengur situr fast í þessu skerðingarkerfi sem er gjörólíkt því sem þekkist í velferðarríkjum sem við erum vön að bera okkur saman við. Þann 15. desember óskaði ég eftir því á fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis að tekið yrði saman minnisblað um hvernig ábatinn af tvöföldun frítekjumarks atvinnutekna dreifist eftir tekjutíundum og kyni og jafnframt hvernig ábatinn myndi dreifast ef almenna frítekjumarkið yrði hækkað. Niðurstaða félagsmálaráðuneytisins og Tryggingastofnunar er sú að einungis um 1.279 manns (3% aldraðra) hafa beinan ávinning af hækkun frítekjumarks atvinnutekna, þar af 67% karlar og 33% konur. Mesti ávinningurinn er hjá tekjuhæstu 10% eldra fólks en tekjulægri 70% finna varla fyrir breytingunni. Öll skref sem stigin væru til hækkunar hins almenna frítekjumarks myndu dreifast miklu jafnar eftir tekjum og kyni. Engu að síður var þetta niðurstaða stjórnarmeirihlutans: að nú væri brýnast að styðja sérstaklega við tekjuhærri hópana og karla fremur en konur. Um leið var enn einu sinni tekin pólitísk ákvörðun um áframhaldandi kjaragliðnun; að láta kjör tekjulægstu lífeyrisþega dragast aftur úr lágmarkskjörum á vinnumarkaði. Samkvæmt mælaborði Tryggingastofnunar þurfa um 14 þúsund lífeyrisþegar að draga fram lífið á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt. 80% öryrkja segjast eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt nýlegri skýrslu Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins, og mun hærra hlutfall eldri borgara á í erfiðleikum með að ná endum saman á Íslandi heldur en á hinum Norðurlöndunum samkvæmt gögnum Eurostat. Eins og rakið er í skýrslu Stefáns Ólafssonar og Stefáns Andra Stefánssonar um kjör lífeyrisþega finnst vart það land í heiminum þar sem tekjutengdar skerðingar eru eins miklar og á Íslandi. Þá er ójöfnuður meðal eldri borgara meiri á Íslandi en meðal almennings almennt, ólíkt því sem tíðkast í nágrannalöndum eins og Noregi, Danmörku og Finnlandi þar sem þessu er öfugt farið. Nærtækasta leiðin til að sporna gegn fátækt og ójöfnuði meðal lífeyrisþega er að hækka grunnbætur almannatrygginga og sjá til þess að skerðingar bíti ekki jafn neðarlega í tekjustiganum og raun ber vitni. Um þetta og fleira gátu fjórir ólíkir stjórnarandstöðuflokkar sameinast í fjárlagaumræðunni núna í desember með sameiginlegum breytingatillögum í fjárlaganefnd og sameiginlegu nefndaráliti í efnahags- og viðskiptanefnd. Samstaða og þrýstingur stjórnarandstöðuflokkanna átti stóran þátt í því að Alþingi samþykkti 53 þúsund króna eingreiðslu til öryrkja í desember og tók frá 250 milljónir króna til niðurgreiðslu almennrar sálfræðiþjónustu árið 2022. Hins vegar felldu þingmenn Vinstri grænna, Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins tillögur okkar um að stöðva kjaragliðnun milli launa og lífeyris og draga úr skerðingum vegna atvinnutekna öryrkja. Baráttan heldur áfram og eitt mikilvægasta verkefni nýs árs er að berja fram breytingar í átt að réttlátara almannatryggingakerfi sem við getum öll verið stolt af. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun