Flosi og Nóbelsverðlaunin í hagfræði Halldór Benjamín Þorbergsson skrifar 27. október 2021 13:01 Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Benjamín Þorbergsson Vinnumarkaður Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Sjá meira
Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun