Mín kynslóð Guðmundur Steingrímsson skrifar 16. september 2019 07:00 Að undanförnu hefur í sívaxandi mæli runnið upp fyrir mér ákveðið ljós. Ég hef áttað mig á því, og orðið töluvert uppnuminn af þeirri greiningu minni í fámennum hópum, að mín kynslóð — fólk sem er fætt circa nítjánhundruð og sjötíu, áttatíu — hefur mátt búa við það alla sína hunds- og kattartíð að hafa hangandi yfir sér hinar ægilegustu heimsendaspár. Mannkynið hefur alltaf verið við það að deyja í heild sinni — fyrir utan Bruce Willis — hinum skelfilegasta dauðdaga. Þegar kjarnorkusprengja myndi springa á Miðnesheiði, var mér tjáð tíu ára, myndi maður líklega missa húðina á hlaupum, hægt og sígandi, undan sprengjubylgjunni og deyja þannig að maður svona nokkurn veginn bráðnaði ofan í malbikið. Þetta var manni sagt á yfirvegaðan hátt af eldra fólki í sömu andrá og það var áréttað fyrir manni að lesa blaðsíðurnar í símaskránni þar sem útlistað var hvernig ætti að bregðast við ef sveppurinn sæist yfir Keflavík. Ég átti mér stað í gluggalausri kompu niðri í kjallara. Þar ætlaði ég að hnipra mig inni í skáp á bak við gamla vöggu. Án framtíðar Svona var bernskan. Litlir opineygðir krakkar í náttfötunum spáðu í viðbrögð við atómbombum. Ég vil meina að þessar kringumstæður hafi markað mína kynslóð mun meira og dýpra en viðurkennt er. Upp óx kaldhæðið lið. Sumir segja lítið afgerandi jafnvel. En svona var veganestið: Framtíðin varð lúxus. Ekki var víst að hún yrði yfir höfuð nokkur. Hvers vegna að æsa sig? Upp óx kynslóð án framtíðar. Nú þegar þessi kynslóð er orðin ráðandi á miðjum aldri leggur hún enda á það höfuðáherslu í sínum aðgerðum — og skal engan undra — að vera sem mest í núinu. Lífið er núna. Njótum. Á morgun gætirðu allt eins verið dáinn. Auðvitað er það alltaf svo, að ef maður hugsar eitthvað merkilegt og finnst jafnvel eins og maður hafi fattað eitthvað alveg sjálfur, að þá er bókað að einhver annar er fyrir löngu búinn að koma orðum að þessu mun betur. Þurfti ekki sjálfur forseti lýðveldisins einmitt að ræða nákvæmlega þessar pælingar í ávarpi sínu við þingsetningu um daginn. Gat nú skeð. Þar vitnaði forsetinn í skáldkonuna Ingibjörgu Haraldsdóttur sem orðaði þennan heimsendaveruleika á snilldarhátt í sínum skrifum. Það var ekki bara kjarnorkuváin. Það var alnæmi, fuglaflensa, ebóla, vatnsskortur, eiturlyf, hryðjuverk, glæpir. Allt skyldi tortíma mannkyni. Ég man sterkt eftir því þegar sú umræða skapaðist að líklega yrði leiknum lokið um leið og Kínverjar byrjuðu að nota skeinipappír. Ég veit ekki hvernig það mál endaði, en hitt er annað: Endalokin hafa alltaf vomað yfir. Ég man varla eftir nokkru tímaskeiði á minni ævi þar sem ekki hafa farið fram alvörugefnar umræður um það hvað granda myndi mannkyni. Meira að segja ánægjuleg tímamót einsog aldamótin urðu uppspretta heimsendakenninga. Þegar tímatalið færi úr 1999 í 2000 áttu allar flugvélar að hrapa út af kerfisvillu og tölvur að klikkast. En það gerðist ekki. Næsta kynslóð Kem ég þá að því sem ég vildi sagt hafa. Ég boða ekki ábyrgðarleysi. Ég boða ekki að engar heimsendaspár skuli taka alvarlega. Ég segi ekki að allt muni reddast. Ég boða ekki kæruleysi. Frekar vil ég sagt hafa, að einmitt það sem þó hefur komið í ljós í skugga heimsendanna er það, að þrátt fyrir allan háskann, hörmungarnar og illskuna, virðist vera til kraftur í veröldinni sem er eiginlega ekki hægt að kalla neitt annað en „hið góða“. Ég held að þetta sé lærdómur tímans. Hið góða myndast þegar nógu margir hafa áhyggjur. Þegar nógu margir sjá að háskinn er handan við hornið verður til einhvers konar djúpkraftur, bylgja ótal misstórra aðgerða sem saman koma í veg fyrir að háskinn verði að hörmungum. Þetta hefur maður séð gerast hvað eftir annað. Kannski hefur heimsendakynslóðin þróað með sér einhvers konar hæfni til að verja mannkynið gegn vám á ómeðvitaðan og þokukenndan máta, eins og líffræðileg samhæfni til að lifa af hafi orðið til í skugga kjarnorkusprengjunnar. Það er til vitnis um þetta sama í mínum huga — um þessa seigu lífslöngun — að nú vex ný kynslóð úr grasi sterkari og ákveðnari en nokkurt fólk hefur áður verið í heimssögunni í því að verjast aðsteðjandi hörmungum. Ógnin er risastór. Kannski sú stærsta. Hamfarahlýnunin er brostin á og ógnar öllu mannkyni. Viðbrögð minnar vanmetnu kynslóðar hafa þá kannski verið þessi. Í hógværa núinu sínu og blíðri von um að háskanum verði ætíð bægt frá höfum við alið upp með hægð fólk sem mun berjast af fullum krafti fyrir því sem við höfum af veikum mætti reynt að verja: Framtíðinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson Skoðun Misskilin mannúð í hælisleitendamálum Nanna Margrét Gunnlaugsdóttir Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt Skoðun 11 ástæður fyrir því að kjósa Pírata Baldur Karl Magnússon Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun „Útlendingar“ og „þetta fólk“ Jasmina Vajzović Crnac Skoðun Skoðun Skoðun 11 ástæður fyrir því að kjósa Pírata Baldur Karl Magnússon skrifar Skoðun Misskilin mannúð í hælisleitendamálum Nanna Margrét Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar Skoðun „Útlendingar“ og „þetta fólk“ Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Erum við ekki betri en Talibanar? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar Skoðun Lyftistöng fyrir samfélagið Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Stöndum með ungu fólki og fjölskyldum Ragna Sigurðardóttir,Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrælakistur samtímans? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar vímuefnavandinn? Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hægri menn vega að heilbrigðiskerfinu Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Kvikmyndagerð á Íslandi: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Að undanförnu hefur í sívaxandi mæli runnið upp fyrir mér ákveðið ljós. Ég hef áttað mig á því, og orðið töluvert uppnuminn af þeirri greiningu minni í fámennum hópum, að mín kynslóð — fólk sem er fætt circa nítjánhundruð og sjötíu, áttatíu — hefur mátt búa við það alla sína hunds- og kattartíð að hafa hangandi yfir sér hinar ægilegustu heimsendaspár. Mannkynið hefur alltaf verið við það að deyja í heild sinni — fyrir utan Bruce Willis — hinum skelfilegasta dauðdaga. Þegar kjarnorkusprengja myndi springa á Miðnesheiði, var mér tjáð tíu ára, myndi maður líklega missa húðina á hlaupum, hægt og sígandi, undan sprengjubylgjunni og deyja þannig að maður svona nokkurn veginn bráðnaði ofan í malbikið. Þetta var manni sagt á yfirvegaðan hátt af eldra fólki í sömu andrá og það var áréttað fyrir manni að lesa blaðsíðurnar í símaskránni þar sem útlistað var hvernig ætti að bregðast við ef sveppurinn sæist yfir Keflavík. Ég átti mér stað í gluggalausri kompu niðri í kjallara. Þar ætlaði ég að hnipra mig inni í skáp á bak við gamla vöggu. Án framtíðar Svona var bernskan. Litlir opineygðir krakkar í náttfötunum spáðu í viðbrögð við atómbombum. Ég vil meina að þessar kringumstæður hafi markað mína kynslóð mun meira og dýpra en viðurkennt er. Upp óx kaldhæðið lið. Sumir segja lítið afgerandi jafnvel. En svona var veganestið: Framtíðin varð lúxus. Ekki var víst að hún yrði yfir höfuð nokkur. Hvers vegna að æsa sig? Upp óx kynslóð án framtíðar. Nú þegar þessi kynslóð er orðin ráðandi á miðjum aldri leggur hún enda á það höfuðáherslu í sínum aðgerðum — og skal engan undra — að vera sem mest í núinu. Lífið er núna. Njótum. Á morgun gætirðu allt eins verið dáinn. Auðvitað er það alltaf svo, að ef maður hugsar eitthvað merkilegt og finnst jafnvel eins og maður hafi fattað eitthvað alveg sjálfur, að þá er bókað að einhver annar er fyrir löngu búinn að koma orðum að þessu mun betur. Þurfti ekki sjálfur forseti lýðveldisins einmitt að ræða nákvæmlega þessar pælingar í ávarpi sínu við þingsetningu um daginn. Gat nú skeð. Þar vitnaði forsetinn í skáldkonuna Ingibjörgu Haraldsdóttur sem orðaði þennan heimsendaveruleika á snilldarhátt í sínum skrifum. Það var ekki bara kjarnorkuváin. Það var alnæmi, fuglaflensa, ebóla, vatnsskortur, eiturlyf, hryðjuverk, glæpir. Allt skyldi tortíma mannkyni. Ég man sterkt eftir því þegar sú umræða skapaðist að líklega yrði leiknum lokið um leið og Kínverjar byrjuðu að nota skeinipappír. Ég veit ekki hvernig það mál endaði, en hitt er annað: Endalokin hafa alltaf vomað yfir. Ég man varla eftir nokkru tímaskeiði á minni ævi þar sem ekki hafa farið fram alvörugefnar umræður um það hvað granda myndi mannkyni. Meira að segja ánægjuleg tímamót einsog aldamótin urðu uppspretta heimsendakenninga. Þegar tímatalið færi úr 1999 í 2000 áttu allar flugvélar að hrapa út af kerfisvillu og tölvur að klikkast. En það gerðist ekki. Næsta kynslóð Kem ég þá að því sem ég vildi sagt hafa. Ég boða ekki ábyrgðarleysi. Ég boða ekki að engar heimsendaspár skuli taka alvarlega. Ég segi ekki að allt muni reddast. Ég boða ekki kæruleysi. Frekar vil ég sagt hafa, að einmitt það sem þó hefur komið í ljós í skugga heimsendanna er það, að þrátt fyrir allan háskann, hörmungarnar og illskuna, virðist vera til kraftur í veröldinni sem er eiginlega ekki hægt að kalla neitt annað en „hið góða“. Ég held að þetta sé lærdómur tímans. Hið góða myndast þegar nógu margir hafa áhyggjur. Þegar nógu margir sjá að háskinn er handan við hornið verður til einhvers konar djúpkraftur, bylgja ótal misstórra aðgerða sem saman koma í veg fyrir að háskinn verði að hörmungum. Þetta hefur maður séð gerast hvað eftir annað. Kannski hefur heimsendakynslóðin þróað með sér einhvers konar hæfni til að verja mannkynið gegn vám á ómeðvitaðan og þokukenndan máta, eins og líffræðileg samhæfni til að lifa af hafi orðið til í skugga kjarnorkusprengjunnar. Það er til vitnis um þetta sama í mínum huga — um þessa seigu lífslöngun — að nú vex ný kynslóð úr grasi sterkari og ákveðnari en nokkurt fólk hefur áður verið í heimssögunni í því að verjast aðsteðjandi hörmungum. Ógnin er risastór. Kannski sú stærsta. Hamfarahlýnunin er brostin á og ógnar öllu mannkyni. Viðbrögð minnar vanmetnu kynslóðar hafa þá kannski verið þessi. Í hógværa núinu sínu og blíðri von um að háskanum verði ætíð bægt frá höfum við alið upp með hægð fólk sem mun berjast af fullum krafti fyrir því sem við höfum af veikum mætti reynt að verja: Framtíðinni.
Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar
Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun