Betri tíð Árni Páll Árnason skrifar 9. ágúst 2012 06:00 Við höfum öll heyrt jákvæðar fréttir af stöðu efnahagsmála upp á síðkastið. Þessi mynd er mjög ólík þeirri sem blasti við fljótlega eftir hrun, þegar halli á ríkissjóði var á þriðja hundrað milljarða, hagkerfið dróst stöðugt saman, fjöldagjaldþrot fyrirtækja vofðu yfir og atvinnuleysi jókst frá mánuði til mánaðar. Hagvaxtarspá fyrir næsta og þarnæsta ár hljóðar upp á 2-3% hjá hinum ýmsu greiningaraðilum og aukið gjaldeyrisinnflæði styrkir gengi krónunnar þessa mánuði. Afgangur hefur verið á viðskiptum við útlönd frá hruni. Sérstakt ánægjuefni er að atvinnuleysi er að lækka hraðar en spár gerðu ráð fyrir og nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að dregið hafi umtalsvert úr langtímaatvinnuleysi. Vanskil fyrirtækja hafa minnkað hratt og gjaldþrotum fyrirtækja fækkar milli ára. Ríkissjóðshallinn, sem var í upphafi kjörtímabils yfir 200 milljarðar króna, stefnir nú í að verða minni en tveir tugir milljarða og að jöfnuður náist á árinu 2014. Sumir tortryggja tölur um hagvöxt og telja hann að of miklu leyti byggðan á einkaneyslu og að fjárfesting sé of lítil. Staðreyndin er þó sú að öll lönd telja það mikilvægasta verkefni efnahagsstjórnar að almenningur finni til slíkrar öryggistilfinningar að fólk treysti sér til að eyða peningunum sínum. Við þekkjum sjálf hvernig einkaneysla féll algerlega saman í kjölfar hrunsins þegar afkomuóttinn varð öllu öðru yfirsterkari. Það er því beinlínis fagnaðarefni að einkaneysla sé hér nú svo mikil að hún hafi jákvæð hagvaxtaráhrif, ekki síst í ljósi þess að þótt yfirdráttarskuldir séu að hækka bendir enn fátt til að þessi aukna einkaneysla sé drifin áfram af aukinni skuldsetningu heimila. Þvert á móti er skuldsetning heimila í heild að minnka. Tölur um fjárfestingu eru vissulega lágar, en hafa verður í huga að fjárfesting var með mesta móti hér í aðdraganda hrunsins og því er umtalsverð fjárfesting líklega vannýtt í hagkerfinu. Sú offjárfesting er væntanlega að nýtast nú og dregur úr fjárfestingarþörf í hagkerfinu. Það heyrast líka áhyggjur af því að minnkað atvinnuleysi endurspegli ekki aukin umsvif í hagkerfinu og fjölgun starfa, heldur stafi frekar af því að fækkað hafi á vinnumarkaði samfara því að fleiri hafi leitað í nám eða flutt af landi brott. Þetta eru réttmætar efasemdir, en minnkun atvinnuleysis samkvæmt nýjustu mælingum er samt mun meiri en svo að skýrst geti af brottflutningi eða brotthvarfi fólks af vinnumarkaði. Við óttuðumst í upphafi niðursveiflunnar að langtímaatvinnuleysi myndi valda þeim sem fyrir því yrðu miklum erfiðleikum og skerða starfshæfni þeirra til langframa. Reynslan af kreppu Finna í upphafi níunda áratugarins gaf til kynna að 90% langtímaatvinnulausra ættu ekki afturkvæmt á vinnumarkað. Þeirra biði líf án starfsgetu á örorkubótum. Ungt fólk án menntunar væri í sérstakri hættu. Allar okkar aðgerðir hafa því miðað að því að fjárfesta í fólki og draga úr líkunum á því að við myndum lenda í sömu stöðu. Sérstakt ánægjuefni er því fækkun í hópi langtímaatvinnulausra samkvæmt nýjustu tölum, sem er ekki hægt að skýra með því að þeir hafi horfið af vinnumarkaði í nám eða glatað starfshæfni. Allar þær aðgerðir sem við höfum staðið fyrir til að auka menntunarstig atvinnulauss fólks eru að skila tvíþættum árangri: Þær draga úr framboði á vinnumarkaði á tímum þegar offramboð er af vinnuafli án starfsmenntunar og skila betra samfélagi, virðismeiri störfum og ánægðari einstaklingum þegar upp er staðið. Allar þjóðir með skýra sýn um samkeppnishæfni sína freista þess að nýta erfiðleikatíma á vinnumarkaði til að bæta starfsmenntun þeirra sem missa vinnuna og leggja þannig grunn fyrir betri framtíð. Við höfum fjárfest í fólki og munum uppskera árangur af því. Með sama hætti má sjá árangurinn af áherslu stjórnvalda á lækkun skulda heimila og fyrirtækja í lækkandi skuldum heimilanna og því að kúfur í gjaldþrotahrinu fyrirtækja virðist að baki. Mikill fjöldi fyrirtækja fór í þrot, en það voru að stærstum hluta eignarhaldsfyrirtæki án eiginlegs rekstrar eða bólufyrirtæki með fallnar forsendur. Það var engin sérstök ástæða til að gráta að verslunarfyrirtæki með lúxusvörur, svo dæmi sé tekið, færu í þrot. Við því var einfaldlega ekkert að gera. Eftirspurnin var horfin. Hitt skipti meira máli að koma í veg fyrir að fyrirtæki með heilbrigðar rekstrarforsendur þyrftu að fara í þrot. Þess vegna réðumst við í stórátak til að lækka skuldir heimila og fyrirtækja, án þess að tugþúsundir einstaklinga og fyrirtækja þyrftu að fara hina hefðbundnu gjaldþrotaleið. Nú þegar eru þúsundir einstaklinga búnar að fá skuldir lækkaðar að greiðslugetu og enn bíður fjöldi úrlausnar hjá umboðsmanni skuldara. Þegar er búið að lækka skuldastöðu þúsunda rekstrarhæfra fyrirtækja og gera þeim þannig kleift að halda áfram rekstri. Ef þetta hefði ekki verið gert hefði afleiðingin orðið enn meira atvinnuleysi, enn dýpri kreppa, enn fleiri gjaldþrot og langvinnt samfélagstjón. Þessi árangur hefur ekki komið af sjálfu sér. Efnahagsstefna sú sem núverandi ríkisstjórn hefur fylgt og mótuð var í samvinnu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn strax eftir hrun, hefur verið forsenda þessa árangurs. Um þá stefnu og sérkenni hennar, fjalla ég betur í næstu grein. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Skoðun Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Að hengja prest fyrir biskup, að hengja manneskju fyrir stofnun Hödd Vilhjálmsdóttir Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Við höfum öll heyrt jákvæðar fréttir af stöðu efnahagsmála upp á síðkastið. Þessi mynd er mjög ólík þeirri sem blasti við fljótlega eftir hrun, þegar halli á ríkissjóði var á þriðja hundrað milljarða, hagkerfið dróst stöðugt saman, fjöldagjaldþrot fyrirtækja vofðu yfir og atvinnuleysi jókst frá mánuði til mánaðar. Hagvaxtarspá fyrir næsta og þarnæsta ár hljóðar upp á 2-3% hjá hinum ýmsu greiningaraðilum og aukið gjaldeyrisinnflæði styrkir gengi krónunnar þessa mánuði. Afgangur hefur verið á viðskiptum við útlönd frá hruni. Sérstakt ánægjuefni er að atvinnuleysi er að lækka hraðar en spár gerðu ráð fyrir og nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að dregið hafi umtalsvert úr langtímaatvinnuleysi. Vanskil fyrirtækja hafa minnkað hratt og gjaldþrotum fyrirtækja fækkar milli ára. Ríkissjóðshallinn, sem var í upphafi kjörtímabils yfir 200 milljarðar króna, stefnir nú í að verða minni en tveir tugir milljarða og að jöfnuður náist á árinu 2014. Sumir tortryggja tölur um hagvöxt og telja hann að of miklu leyti byggðan á einkaneyslu og að fjárfesting sé of lítil. Staðreyndin er þó sú að öll lönd telja það mikilvægasta verkefni efnahagsstjórnar að almenningur finni til slíkrar öryggistilfinningar að fólk treysti sér til að eyða peningunum sínum. Við þekkjum sjálf hvernig einkaneysla féll algerlega saman í kjölfar hrunsins þegar afkomuóttinn varð öllu öðru yfirsterkari. Það er því beinlínis fagnaðarefni að einkaneysla sé hér nú svo mikil að hún hafi jákvæð hagvaxtaráhrif, ekki síst í ljósi þess að þótt yfirdráttarskuldir séu að hækka bendir enn fátt til að þessi aukna einkaneysla sé drifin áfram af aukinni skuldsetningu heimila. Þvert á móti er skuldsetning heimila í heild að minnka. Tölur um fjárfestingu eru vissulega lágar, en hafa verður í huga að fjárfesting var með mesta móti hér í aðdraganda hrunsins og því er umtalsverð fjárfesting líklega vannýtt í hagkerfinu. Sú offjárfesting er væntanlega að nýtast nú og dregur úr fjárfestingarþörf í hagkerfinu. Það heyrast líka áhyggjur af því að minnkað atvinnuleysi endurspegli ekki aukin umsvif í hagkerfinu og fjölgun starfa, heldur stafi frekar af því að fækkað hafi á vinnumarkaði samfara því að fleiri hafi leitað í nám eða flutt af landi brott. Þetta eru réttmætar efasemdir, en minnkun atvinnuleysis samkvæmt nýjustu mælingum er samt mun meiri en svo að skýrst geti af brottflutningi eða brotthvarfi fólks af vinnumarkaði. Við óttuðumst í upphafi niðursveiflunnar að langtímaatvinnuleysi myndi valda þeim sem fyrir því yrðu miklum erfiðleikum og skerða starfshæfni þeirra til langframa. Reynslan af kreppu Finna í upphafi níunda áratugarins gaf til kynna að 90% langtímaatvinnulausra ættu ekki afturkvæmt á vinnumarkað. Þeirra biði líf án starfsgetu á örorkubótum. Ungt fólk án menntunar væri í sérstakri hættu. Allar okkar aðgerðir hafa því miðað að því að fjárfesta í fólki og draga úr líkunum á því að við myndum lenda í sömu stöðu. Sérstakt ánægjuefni er því fækkun í hópi langtímaatvinnulausra samkvæmt nýjustu tölum, sem er ekki hægt að skýra með því að þeir hafi horfið af vinnumarkaði í nám eða glatað starfshæfni. Allar þær aðgerðir sem við höfum staðið fyrir til að auka menntunarstig atvinnulauss fólks eru að skila tvíþættum árangri: Þær draga úr framboði á vinnumarkaði á tímum þegar offramboð er af vinnuafli án starfsmenntunar og skila betra samfélagi, virðismeiri störfum og ánægðari einstaklingum þegar upp er staðið. Allar þjóðir með skýra sýn um samkeppnishæfni sína freista þess að nýta erfiðleikatíma á vinnumarkaði til að bæta starfsmenntun þeirra sem missa vinnuna og leggja þannig grunn fyrir betri framtíð. Við höfum fjárfest í fólki og munum uppskera árangur af því. Með sama hætti má sjá árangurinn af áherslu stjórnvalda á lækkun skulda heimila og fyrirtækja í lækkandi skuldum heimilanna og því að kúfur í gjaldþrotahrinu fyrirtækja virðist að baki. Mikill fjöldi fyrirtækja fór í þrot, en það voru að stærstum hluta eignarhaldsfyrirtæki án eiginlegs rekstrar eða bólufyrirtæki með fallnar forsendur. Það var engin sérstök ástæða til að gráta að verslunarfyrirtæki með lúxusvörur, svo dæmi sé tekið, færu í þrot. Við því var einfaldlega ekkert að gera. Eftirspurnin var horfin. Hitt skipti meira máli að koma í veg fyrir að fyrirtæki með heilbrigðar rekstrarforsendur þyrftu að fara í þrot. Þess vegna réðumst við í stórátak til að lækka skuldir heimila og fyrirtækja, án þess að tugþúsundir einstaklinga og fyrirtækja þyrftu að fara hina hefðbundnu gjaldþrotaleið. Nú þegar eru þúsundir einstaklinga búnar að fá skuldir lækkaðar að greiðslugetu og enn bíður fjöldi úrlausnar hjá umboðsmanni skuldara. Þegar er búið að lækka skuldastöðu þúsunda rekstrarhæfra fyrirtækja og gera þeim þannig kleift að halda áfram rekstri. Ef þetta hefði ekki verið gert hefði afleiðingin orðið enn meira atvinnuleysi, enn dýpri kreppa, enn fleiri gjaldþrot og langvinnt samfélagstjón. Þessi árangur hefur ekki komið af sjálfu sér. Efnahagsstefna sú sem núverandi ríkisstjórn hefur fylgt og mótuð var í samvinnu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn strax eftir hrun, hefur verið forsenda þessa árangurs. Um þá stefnu og sérkenni hennar, fjalla ég betur í næstu grein.
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar