„Í fréttum lítur þetta allt saman nokkuð vel út, en...“

„Jafnréttisparadís, og allt það,“ nefnir Hrefna sem dæmi um orðanotkun okkar Íslendinga; talandi um okkar eigið ágæti!

Umræðuefnið er staða kvenna í forystustörfum á vinnumarkaði en Creditinfo er eitt þeirra fyrirtækja sem tekur þátt í Jafnvægisvog FKA; verkefni sem ætlað er að stuðla að 40:60 hlutfalli kvenna og karla í æðstu stjórnendastörfum.

„Vissulega höfum við náð gríðarlega miklum árangri víða. Það á sérstaklega við á þeim stöðum sem eru áberandi í fréttum; stjórnendastörf sem eru mjög sýnileg.“

Hrefna nefnir þar sérstaklega Alþingi, ríkisstjórnina og jafnvel kirkjuna.

„Í fréttum lítur þetta allt saman nokkuð vel út, en þegar betur er að gáð, kemur í ljós að mikið vantar upp á enn. Því hvernig er samfélaginu í raun stjórnað? Það liggur mikið vald í fjármagninu; í því hvert fjármagninu er beint og þar sem peningarnir eru, hallar verulega á konurnar.“

Í Atvinnulífinu í dag og á morgun, verður fjallað um stöðu kynja á vinnustöðum, með Jafnvægisvog FKA í huga.

Peningarnir og valdið

Haustið 2017 skrifuðu FKA og stjórnvöld undir samning um nýtt mælitæki fyrir atvinnulífið: Jafnvægisvog FKA. Verkefninu var ætlað að auka á jafnvægi kynja í efsta lagi stjórnunar fyrirtækja, stofnana og sveitarfélaga á Íslandi.

Til liðs við verkefnið gengu Deloitte, Creditinfo, Sjóvá, Pipar/TBWA og nú RÚV og Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi einnig. Verkefnið er enn unnið í samstarfi við stjórnvöld, þar sem dómsmálaráðuneytið fer fyrir samstarfinu við FKA, sem leiðir verkefnið.

Alls hafa 253 vinnustaðir skrifað undir viljayfirlýsingu Jafnvægisvogar FKA um að ætla að stuðla að 40:60 hlutfallinu innanborðs hjá sér. Hins vegar sýna tölur Jafnvægisvogarinnar að það sem upphaflega átti að vera markmið fyrir árið 2027, mun ekki verða að veruleika fyrr en í fyrsta lagi árið 2048.

„Þetta gengur afar hægt,“ segir Hrefna um þá staðreynd.

Í tölum Jafnvægisvogar FKA má sjá að hlutfall nýráðinna kvenna í æðstu stjórnendastöður er um 25%. Karlmenn eru ráðnir í 75% tilvika.

„Þetta þýðir að kynjakvótalögin sem tóku gildi 2013 hafa ekki virkað eins og vonir stóðu til um; áhrifin hafa ekki hríslast niður í skipulaginu þótt konur séu 40% hlutfall stjórnarmanna,“ segir Hrefna en bætir líka við.

„Frá árinu 2010 hef ég samt fylgst sérstaklega með því hvernig hlutföll kynjanna hefur verið þegar kemur að fjármagninu sjálfu. Því þá var ég orðin framkvæmdastjóri eignastýringar og miðlunar hjá Landsbankanum,“ segir Hrefna og bætir við:

Á þeim tíma var hlutfall kvenna sem stýrðu stofnanafé um 7–8%. Í dag er þetta hlutfall um 15% þannig að konur eru í alltof litlum mæli að stýra fjármagninu. 

Sem þó er það sem hefur mest að segja. Því í raun er samfélaginu stjórnað með peningum.“

Fyrirmyndir: Hverjir standa sig vel?

Fædd árið 1969 er Hrefna af þeirri kynslóð sem hóf sinn fullorðinsferil í atvinnulífinu án þess að nokkuð væri talað um jafnrétti kynja. Hvað þá í stjórnendastörfum!

„En ég var samt heppin því ég byrjaði fljótlega eftir viðskiptafræðina í háskólanum hjá verðbréfafyrirtæki og fékk þar mörg góð tækifæri,“ segir Hrefna og rifjar þar með upp þegar hún hóf störf hjá verðbréfafyrirtækinu Skandia sem síðar varð Fjárvangur og enn síðar rann inn í Kaupþing.

Þegar Hrefna rifjar upp starfstækifærin sem hún fékk um og upp úr 1994, þá ung kona nýbúin úr viðskiptafræði í Háskóla Íslands, er ljóst að tölurnar sem Creditinfo staðfestir í dag eiga fyrir alvöru alltaf við: að konur gefa öðrum konum frekar tækifæri.

„Jafn óalgengt og það var á þessum tíma, var ég þó að vinna hjá verðbréfafyrirtæki sem var stýrt af konu,“ segir Hrefna og vísar þar til yfirmanns síns, Brynhildar Sverrisdóttur, sem hún segir jafnframt hafa verið sína fyrstu fyrirmynd í vinnu.

„Talandi um fyrirmyndir má líka velta fyrir sér: hverjar eru helstu fyrirmyndir fyrirtækja í atvinnulífinu? 

Það eru oft skráðu félögin því þetta eru fyrirtækin sem eru oftar í fréttum, fá meiri athygli. 

En þar er staðan ekki nógu góð. Fáar konur eru forstjórar og í sumum þessara félaga eru framkvæmdastjórnirnar einsleitar; eingöngu með karlmönnum.“

Hrefna gagnrýnir lífeyrissjóðina en hrósar þó framtaki Gildis á dögunum.

„Hérna finnst mér lífeyrissjóðirnir geta gengið miklu harðar fram. Því þeir eru svo stórir hluthafar í skráðu félögunum en hafa alls ekki verið að beita sér. Fyrir utan Gildi, sem beitir sér markvisst fyrir málefninu samkvæmt nýrri hluthafastefnu sem sjóðurinn kynnti á dögunum.“

Annað sem Hrefna segir mega deila á, er hversu langt á eftir stjórnvöld eiga það til að vera með eftirfylgni með þeim lögum sem sett eru.

„Þótt kynjakvótalögin hafi tekið gildi 2013, eru engin viðurlög gegn því að brjóta lögin,“ segir Hrefna en bætir við:

„Úr þessu ætlum við reyndar að bæta sjálf. Því nýverið tilkynnti Creditinfo þeim fyrirtækjum sem eru á lista yfir framúrskarandi fyrirtækja á Íslandi að frá og með árinu 2026 verður þeirri breytu bætt við í síuna að fyrirtæki sem eru ekki að fylgja eftir þessum lögum, detta sjálfkrafa af listanum yfir framúrskarandi fyrirtæki. Fyrirtækin hafa því heilt ár til að gera þær breytingar sem þarf til að uppfylla skilyrði þessara laga.“

Bakslag: Öldrunarmálin dæmi um áhrif

Það er ákveðin þreyta og jafnvel bakslag í baráttunni um jafnrétti. Hrefna segist því hafa nokkrar áhyggjur af stöðunni því það sem hefur áunnist hefur allt verið með baráttu sem tók langan tíma.

„Þróunin er svakalega hæg. Sem dæmi má nefna að engin kona stýrir hlutabréfasjóði, engin kona stýrir verðbréfafyrirtæki og hjá 22 lífeyrissjóðum eru aðeins tvær konur framkvæmdastjórar. Þetta er bakslag því þarna eru dæmi um forystustörf þar sem konum hefur fækkað.“

Þá má benda á að í dag er hlutfall kvenna í nýráðningum stjórnenda 27%; karlar eru ráðnir í 73% tilvika.

En er þetta kannski bara úrelt: er ekki verið að tala um meiri fjölbreytileika nú, ekki bara konur og karla heldur líka innflytjendur, fleiri kyn og svo framvegis?

„Nei þvert á móti finnst mér jafnrétti enn mikilvægari nú!“ svarar Hrefna þá og bætir við:

„Jafnrétti hefur aldrei verið meira áríðandi en einmitt nú. Þar sem við þurfum að læra að jafnrétti snýst þá um öll kyn, allan aldur, alla hópa og svo framvegis. Jafnrétti snýst um mannréttindi og engir hópar undanskildir þeim.“

Hrefna segir ekki aðeins dagvistun barna vera málaflokk sem hefur bein áhrif á jafnrétti og tækifæri kvenna til stjórnunarstarfa.

„Ég vil nefna öldrunarmálin líka. Því eitt af því sem ég upplifi svolítið í kringum mig er að eftir því sem foreldrar eldast og þurfa mögulega meiri umönnun, því algengara er það að konur dragi sig meira í hlé því þær taka frekar þetta hlutverk að sér en karlar.“

Þá segir Hrefna að enn eigi konur langt í land með að selja sig á sama hátt og karlmenn.

Það sem þrjátíu ára stjórnunarferill hefur kennt mér er að í atvinnuviðtölum við konur og launaviðtölum við konur, þarf maður að stíga miklu meira inn í samtalið og passa upp á að konur segi allt sem þær geti sagt um sjálfan sig eða stígi fastar í fætur með launakröfur.“

Í þessum efnum sé reynsla Hrefnu sú að himinn og haf geti verið á milli kvenna og karla.

Hrefna segir heimilin líka mega horfa sér nær. Sjálf komi hún úr mjög femínskum bakgrunni. Sé alin upp af jafnréttissinnum og heima hjá henni hafi alltaf ríkt mikið jafnrétti.

„Ég held að þetta hafi gefið mér það að ég var hugrakkari en ella að fara inn í mjög karlægan geira sem verðbréfageirinn var á sínum tíma. Og þótt ég hafi svo sem byrjað á því að falla í þær gryfjur að reyna að vera eins og kallarnir; tala eins og þeir, hegða mér eins og þeir og svo framvegis, held ég að uppeldið hafi tryggt mér það að gefa aldrei afslátt af gildunum mínum.“

Það hafi nýst henni vel á farsælum starfsferli.

Hrefna hvetur vinnustaði til að taka þátt í Jafnvægisvog FKA en gera það af heilum hug.

„Eitt af því sem Jafnvægisvog FKA hefur skilað er að við erum orðin mun betri í því að safna gögnum um þessi mál en áður. Og eitt af því sem við erum að bæta við í gagnaöflunina núna eru upplýsingar um stjórnendastörf sem eru næst á eftir æðstu stöðunum. 

Þessi gögn eru enn í vinnslu en ég get alveg sagt frá því strax að það sem er að koma út úr þeirri vinnu er alls ekki nógu gott.“