Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar 5. september 2025 20:30 „Frjáls, ég verð þó víst seint frjáls af sjálfum mér, hugsaði ég, frelsi er nokkuð sem ég öðlast aldrei, því allt er í sjálfs böndum, sömuleiðis ég. Ég hef líka frjálst val um fáa hluti; velji ég einn verð ég kannski aldrei framar frjáls af honum. Frelsi er kannski einkum fólgið í því að geta verið einn.“ Þessi orð angurværs heiðadraugs í skáldsögu Þorsteins frá Hamri, Möttull konungur eða Caterpillar (1974, bls. 60, Ritsafn bls 243) hafa sótt nokkuð á mig í umræðu undanfarið, um akademískt frelsi. Ófrjórri umræðu en upplýsandi. Eins og allar aðrar lífverur lifum við í umheimi, Umwelt,eins og eistneski líffræðingurinn Jakob von Uexküll kallaði það á fyrri hluta síðustu aldar. Hann benti á að allt í umheimi lífvera hafi merkingu fyrir þeim, þær þurfi stöðugt að ráða í þá merkingu til að komast af. Við mannfólkið erum þar ekki undanskilin en þó hefur lengi verið hneigð á Vesturlöndum til að líta svo á að við séum óháð þessum umheimi sem við getum þó ráðskast með að vild. Það er einfaldlega rangt en í þessari drottnunarhugmynd felst að hin nauðsynlega og stöðuga leit að merkingu sé að nokkru leyti aftengd. Mér sýnist að í rökum þeirra sem telja meinlaus en brýn mótmæli á fyrirlestri ísraelsks prófessors vera brot á akademísku frelsi, sé sú hugsun innbyggð að akademískt frelsi eigi sér engan umheim. Að það felist í því að fá að vera einn og út af fyrir sig með sín prinsipp, eins og heiðardraugurinn skilgreinir frelsið. Akademískt frelsi hefur eiginlega aldrei verið til öðruvísi en sem draumsýn, jafnvel frá dögum Sókratesar. Um það hafa verið skrifaðar lærðar bækur og snotrasta hugmyndin er sú að það sé einhvers konar griðastaður þar sem frelsi ríki til að rannsaka, leita sannleika og tjá þá leit og niðurstöður hennar. Þetta sé meginregla og þeim pakka fylgi málfrelsi. Það er gott og blessað, ágætis hugsjón svo langt sem hún nær. En hún nær skammt. Ef ekki er tekið mið af umheiminum verður hún að þægilegu skjóli fyrir þeim sama umheimi. Eins og hefur sýnt sig í fjaðrafokinu undanfarið sem nær allt frá siðareglnaflöggun (afbrigði dyggðaskreytingar) og rökfimleikum til illviljaðra krafna um refsingar og brottrekstur. Allt annað er boðað en að horfast í augu við þann grimma veruleika sem verið var að bregðast við með mótmælum. Mér hefur þó sýnst að mikilvægari skilgreiningn sé sú að akademíska frelsið felist fyrst og fremst í því að fá að stunda akademíska iðju í friði fyrir hverskyns valdhöfum, yfirmönnum stofnana og pólitískum pótintátum, og náttúrlega styrktaraðilum, sem menn horfa þó helst framhjá, hver slær á hendina sem fóðrar mann? Í þessu ljósi er ókurteis eða ósvífinn hávaði á fyrirlestri smáatriði sem óþarfi er að æsa sig yfir, nema fólk þurfi tilfinningalega á því að halda að hafa eitthvað til að æsa sig yfir. Kannski snertir þessi hávaði leyndar taugar einhverra, kannski snert af samvisku? Í öðru ljósi er hann stærri, og meira um það síðar. Nærtækustu dæmin um bjagandi kúgun valdhafa eru annars vegar leyndar og ljósar tilraunir ísraelskra stjórnvalda og þeirra sem bergmála þau áratugum saman til að stimpla það sem gyðingahatur ef framferði þeirra gagnvart Palestínufólki er gagnrýnt. Nú gengur það einmitt ljósum logum í Bandaríkjunum ásamt djöfulgangi gegn því sem kallað hefur verið vekni (woke), sem í grunninn er ekki annað en sjálfsagðar hugmyndir um mannúð og umburðarlyndi þó að þær fari stundum fulllangt framúr sjálfum sér. Draumurinn um akademíu sem kima hins sanna frelsis er að sönnu fallegur og taka má undir það viðhorf að þar leynist hin eina og sanna akademía – en hún er torfundin. Hitt er auðfundnara, að akademískt frelsi er óhjákvæmilega skilyrt og hefur verið það í gegnum alla söguna. Það er raunhæfara viðhorf og baráttumál að verja þær stofnanalegu, samfélagslegu, menningarlegu, fjárhagslegu og jafnvel pólitísku skorður sem akademísku frelsi eru settar. Bandaríski heimspekingurinn Judith Butler hefur rætt þetta einmitt í samhengi við kröfur um sniðgöngu ísraelskra háskóla, sem hafði verið deiluefni í áratugi áður en núverandi hörmungar hófust. Þeirrar sniðgöngu hefur verið krafist vegna langvarandi kúgunaraðgerða gegn palestínskum háskólum og háskólakennurum, löngu fyrir núverandi innrás og yfirgengilegt þjóðarmorð. Þjóðarmorðið er margslungið, meðal annars óhugnanlega markvisst menntamorð eins og Kristján Þór Sigurðsson hefur lýst í tveim sérlega upplýsandi greinum hér á Vísi. Ingólfur Gíslason og fleiri hafa í mörgum opnum Facebook póstum bent á óhugnanlega náin tengsl vesalings prófessorsins ísraelska og háskóla hans við notkun gervigreindar í því morðæði sem ríkir. Vörslumenn hins heilaga akademíska frelsis hafa einkum djöflast í Ingólfi en hann heldur ótrauður áfram góðu heilli. Menntamorð er ein alvarlegasta atlaga að akademísku frelsi sem hugsast getur, því menntun er vitaskuld forsenda þess. Akademíska ókurteisin, ósvífnin er dæmi um borgaralega óhlýðni, sem löngum hefur notið viðurkenningar. Borgaraleg óhlýðni felur í sér viðbrögð við ástandi, einmitt svar við umheiminum, ekki síst þegar krosstré bregðast. Og við hverju er verið að bregðast? Þjóðarmorði er stutta svarið, lengra svarið er viðbragðaleysi stjórnvalda af öllu tagi við gjörsamlega óbærilegu ástandi: Menntamorði og öllum hugsanlegum tegundum morða; barnamorðum, limlestingum, óendanlegum þjáningum. Ég gef orðið vinkonu minni á Gaza, menntakonu sem lá í tjaldi sínu í fyrrinótt og gat ekki sofið en sendi slitrótt skeyti í gegnum símann sinn: „Hvað er að gerast kæri vinur? Þetta er hryllingur úr víti.... Dagleg dauðarútína sem breytist ekki. Allskyns flugtæki stöðugt yfir höfðum okkar. Sprengjuárásir frá flugvélum, skriðdrekum, herskipum og drónum.... Guð minn góður, við erum óbreyttir borgarar troðið í tjaldbúðakös á ströndinni sem ekki væri boðleg dýrum. Vatn skortir, drykkjarvatn er mengað, himinhátt matarverð, engin menntun, engin heilbrigðisþjónusta, engir innviðir, tjöld úr segldúk, sólin brennir okkur, og það er sjóðheitt.... Heilbrigðiskerfi spítalanna hrunið, engar lausnir, ekki einu sinni verkjalyf. Faraldrar og sjúkdómar geisa í mannþröng tjaldbúðanna. Hlustaðu á þetta [hljóðupptaka af sprengjuflugvél].... Hvað get ég sagt þér vinur minn, sem hefur linað eitthvað af þjáningum mínum og barna minna? Ég get þetta ekki lengur. Tvö ár manndrápa, fjöldamorða og eyðingar. Líf okkar áður var öruggt, við áttum falleg heimili og vorum hamingjusöm. En nú erum við heimilislaus í tjöldum og skortir allt. Hver er sök okkar? Hvað gerðum við? Við erum í risastóru fangelsi á Gaza, fáum ekki að sofa í friði, fáum ekki nærandi mat, eða þokkalega íverustaði, ekkert. Við vöknum og sofnum til þess eins að horfa á kerfisbundin manndráp og fjöldamorð næst okkur, í kringum okkur og allsstaðar. Ég þoli það ekki. Ekkert rafmagn. Allur heimurinn í kringum okkur hefur rafmagn, vatn og allt. Nema hér á Gaza, við eru tvær milljónir, drepin hverja sekúndu.“ Önnur skrifaði í morgun í sársaukafullri örvæntingu: „Er þetta lífið sem við viljum? Hve lengi verður þetta svona? Get ég þolað einsemdina? Höfnunina? Flóttann og flutningana? Sársauka? Sprengjur? Hungur? Sjúkdóma? Skelfinguna? Vissirðu að ég græt í draumum mínum? Vissirðu að í draumum mínum um nætur bið ég um flugskeyti? Við reynum að rjúfa einsemdina. Ég finn fyrir eldinum, sprengingunum, þrýstingnum, óttanum. Jafnvel svefninn er á móti mér. Hvað er næst?“ Orð kvennanna spretta fram ósjálfrátt og lýsa kvölinni á Gaza. Við erum mörg sem tökum við slíkum neyðarópum daglega og oft á dag. Þetta er ástand á ábyrgð ísraelskra stjórnvalda, með fulltingi ísraelskra háskóla, ekki síst stofnunar gestsins virðulega sem ekki fékk að njóta hins akademíska frelsis í Háskóla Íslands. Það er þetta sem brugðist er við með fjölbreyttum mótmælum og borgaralegri óhlýðni, þetta er umheimurinn, grimmur veruleiki ósegjanlegs kvalalosta, sem gerir hjal um akademískt frelsi og tilvitnanir í siðareglur og meginreglur aumar og ámátlegar. Í því samhengi á frelsi heiðadraugsins við, þörf hins akademíska frelsis virðist fyrst og fremst vera að fá að vera eitt og út af fyrir sig í geldum formreglum og fullkomnu tómi eigin ágætis, tómarúmi sem afneitar umheiminum og stöðugri leit að merkingu en einnig samkennd með þeim sem þjást. Draumurinn um akademískt frelsi þarf að lifa en hann getur ekki orðið skjól, jafnvel skálkaskjól gagnvart umheimi sem stöðugt sækir á. Þá verður hann merkingarlaus. Nú er óhjákvæmilegt að horfast í augu við nístandi kvalalostann í Ísrael og einnig þau fasísku öfl sem vaða uppi um víða veröld, þvílík ósköp að hugsandi fólk stendur ráðþrota. Fái þau öfl að leika lausum hala mikið lengur verður þrengt mun meira að hverskyns frelsi en gert var með borgaralegri óhlýðni til að trufla fyrirlestur. Vera má að allar tilvistarforsendur þess samfélags og þeirrar menningar sem við þekkjum bresti, að Vesturlönd bíði siðferðlegt og hugmyndalegt skipbrot. Þá kemur fyrir lítið að hampa reglum um akademískt frelsi. Með því að ráða í merkingu umheimsins tökum við þátt og svörum honum. Í því felst siðferðileg ábyrgð sem er önnur en sú að skáka í skjóli rökleikni eða siðareglna. Fjölmargt fólk bregst við með beinum stuðningi við þjakað fólk á Gaza, til dæmis með stuðningi við hjálparsamtökin Vonarbrú, og vonandi enn fleiri með mótmælum um land allt á morgun, laugardaginn 6. september: Þjóð gegn þjóðarmorði. Hátt á annað hundrað félaga og samtaka taka þátt. Ég vænti þess að Félag háskólakennara sé þar á meðal og hvet auk þess öll sem vettlingi geta valdið til að mæta, til að þrýsta á íslensk stjórnvöld til aðgerða. (Stuðst hefur verið lauslega við bókina Who‘s Afraid of Academic Freedom? Ritstj. Akeel Bilgrami & Jonathan R. Cole,New York: Columbia University Press 2015, einkum greinar eftir Geoffrey R. Stone, Stanley Fish og Judith Butler) Höfundur er bókmenntafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Viðar Hreinsson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
„Frjáls, ég verð þó víst seint frjáls af sjálfum mér, hugsaði ég, frelsi er nokkuð sem ég öðlast aldrei, því allt er í sjálfs böndum, sömuleiðis ég. Ég hef líka frjálst val um fáa hluti; velji ég einn verð ég kannski aldrei framar frjáls af honum. Frelsi er kannski einkum fólgið í því að geta verið einn.“ Þessi orð angurværs heiðadraugs í skáldsögu Þorsteins frá Hamri, Möttull konungur eða Caterpillar (1974, bls. 60, Ritsafn bls 243) hafa sótt nokkuð á mig í umræðu undanfarið, um akademískt frelsi. Ófrjórri umræðu en upplýsandi. Eins og allar aðrar lífverur lifum við í umheimi, Umwelt,eins og eistneski líffræðingurinn Jakob von Uexküll kallaði það á fyrri hluta síðustu aldar. Hann benti á að allt í umheimi lífvera hafi merkingu fyrir þeim, þær þurfi stöðugt að ráða í þá merkingu til að komast af. Við mannfólkið erum þar ekki undanskilin en þó hefur lengi verið hneigð á Vesturlöndum til að líta svo á að við séum óháð þessum umheimi sem við getum þó ráðskast með að vild. Það er einfaldlega rangt en í þessari drottnunarhugmynd felst að hin nauðsynlega og stöðuga leit að merkingu sé að nokkru leyti aftengd. Mér sýnist að í rökum þeirra sem telja meinlaus en brýn mótmæli á fyrirlestri ísraelsks prófessors vera brot á akademísku frelsi, sé sú hugsun innbyggð að akademískt frelsi eigi sér engan umheim. Að það felist í því að fá að vera einn og út af fyrir sig með sín prinsipp, eins og heiðardraugurinn skilgreinir frelsið. Akademískt frelsi hefur eiginlega aldrei verið til öðruvísi en sem draumsýn, jafnvel frá dögum Sókratesar. Um það hafa verið skrifaðar lærðar bækur og snotrasta hugmyndin er sú að það sé einhvers konar griðastaður þar sem frelsi ríki til að rannsaka, leita sannleika og tjá þá leit og niðurstöður hennar. Þetta sé meginregla og þeim pakka fylgi málfrelsi. Það er gott og blessað, ágætis hugsjón svo langt sem hún nær. En hún nær skammt. Ef ekki er tekið mið af umheiminum verður hún að þægilegu skjóli fyrir þeim sama umheimi. Eins og hefur sýnt sig í fjaðrafokinu undanfarið sem nær allt frá siðareglnaflöggun (afbrigði dyggðaskreytingar) og rökfimleikum til illviljaðra krafna um refsingar og brottrekstur. Allt annað er boðað en að horfast í augu við þann grimma veruleika sem verið var að bregðast við með mótmælum. Mér hefur þó sýnst að mikilvægari skilgreiningn sé sú að akademíska frelsið felist fyrst og fremst í því að fá að stunda akademíska iðju í friði fyrir hverskyns valdhöfum, yfirmönnum stofnana og pólitískum pótintátum, og náttúrlega styrktaraðilum, sem menn horfa þó helst framhjá, hver slær á hendina sem fóðrar mann? Í þessu ljósi er ókurteis eða ósvífinn hávaði á fyrirlestri smáatriði sem óþarfi er að æsa sig yfir, nema fólk þurfi tilfinningalega á því að halda að hafa eitthvað til að æsa sig yfir. Kannski snertir þessi hávaði leyndar taugar einhverra, kannski snert af samvisku? Í öðru ljósi er hann stærri, og meira um það síðar. Nærtækustu dæmin um bjagandi kúgun valdhafa eru annars vegar leyndar og ljósar tilraunir ísraelskra stjórnvalda og þeirra sem bergmála þau áratugum saman til að stimpla það sem gyðingahatur ef framferði þeirra gagnvart Palestínufólki er gagnrýnt. Nú gengur það einmitt ljósum logum í Bandaríkjunum ásamt djöfulgangi gegn því sem kallað hefur verið vekni (woke), sem í grunninn er ekki annað en sjálfsagðar hugmyndir um mannúð og umburðarlyndi þó að þær fari stundum fulllangt framúr sjálfum sér. Draumurinn um akademíu sem kima hins sanna frelsis er að sönnu fallegur og taka má undir það viðhorf að þar leynist hin eina og sanna akademía – en hún er torfundin. Hitt er auðfundnara, að akademískt frelsi er óhjákvæmilega skilyrt og hefur verið það í gegnum alla söguna. Það er raunhæfara viðhorf og baráttumál að verja þær stofnanalegu, samfélagslegu, menningarlegu, fjárhagslegu og jafnvel pólitísku skorður sem akademísku frelsi eru settar. Bandaríski heimspekingurinn Judith Butler hefur rætt þetta einmitt í samhengi við kröfur um sniðgöngu ísraelskra háskóla, sem hafði verið deiluefni í áratugi áður en núverandi hörmungar hófust. Þeirrar sniðgöngu hefur verið krafist vegna langvarandi kúgunaraðgerða gegn palestínskum háskólum og háskólakennurum, löngu fyrir núverandi innrás og yfirgengilegt þjóðarmorð. Þjóðarmorðið er margslungið, meðal annars óhugnanlega markvisst menntamorð eins og Kristján Þór Sigurðsson hefur lýst í tveim sérlega upplýsandi greinum hér á Vísi. Ingólfur Gíslason og fleiri hafa í mörgum opnum Facebook póstum bent á óhugnanlega náin tengsl vesalings prófessorsins ísraelska og háskóla hans við notkun gervigreindar í því morðæði sem ríkir. Vörslumenn hins heilaga akademíska frelsis hafa einkum djöflast í Ingólfi en hann heldur ótrauður áfram góðu heilli. Menntamorð er ein alvarlegasta atlaga að akademísku frelsi sem hugsast getur, því menntun er vitaskuld forsenda þess. Akademíska ókurteisin, ósvífnin er dæmi um borgaralega óhlýðni, sem löngum hefur notið viðurkenningar. Borgaraleg óhlýðni felur í sér viðbrögð við ástandi, einmitt svar við umheiminum, ekki síst þegar krosstré bregðast. Og við hverju er verið að bregðast? Þjóðarmorði er stutta svarið, lengra svarið er viðbragðaleysi stjórnvalda af öllu tagi við gjörsamlega óbærilegu ástandi: Menntamorði og öllum hugsanlegum tegundum morða; barnamorðum, limlestingum, óendanlegum þjáningum. Ég gef orðið vinkonu minni á Gaza, menntakonu sem lá í tjaldi sínu í fyrrinótt og gat ekki sofið en sendi slitrótt skeyti í gegnum símann sinn: „Hvað er að gerast kæri vinur? Þetta er hryllingur úr víti.... Dagleg dauðarútína sem breytist ekki. Allskyns flugtæki stöðugt yfir höfðum okkar. Sprengjuárásir frá flugvélum, skriðdrekum, herskipum og drónum.... Guð minn góður, við erum óbreyttir borgarar troðið í tjaldbúðakös á ströndinni sem ekki væri boðleg dýrum. Vatn skortir, drykkjarvatn er mengað, himinhátt matarverð, engin menntun, engin heilbrigðisþjónusta, engir innviðir, tjöld úr segldúk, sólin brennir okkur, og það er sjóðheitt.... Heilbrigðiskerfi spítalanna hrunið, engar lausnir, ekki einu sinni verkjalyf. Faraldrar og sjúkdómar geisa í mannþröng tjaldbúðanna. Hlustaðu á þetta [hljóðupptaka af sprengjuflugvél].... Hvað get ég sagt þér vinur minn, sem hefur linað eitthvað af þjáningum mínum og barna minna? Ég get þetta ekki lengur. Tvö ár manndrápa, fjöldamorða og eyðingar. Líf okkar áður var öruggt, við áttum falleg heimili og vorum hamingjusöm. En nú erum við heimilislaus í tjöldum og skortir allt. Hver er sök okkar? Hvað gerðum við? Við erum í risastóru fangelsi á Gaza, fáum ekki að sofa í friði, fáum ekki nærandi mat, eða þokkalega íverustaði, ekkert. Við vöknum og sofnum til þess eins að horfa á kerfisbundin manndráp og fjöldamorð næst okkur, í kringum okkur og allsstaðar. Ég þoli það ekki. Ekkert rafmagn. Allur heimurinn í kringum okkur hefur rafmagn, vatn og allt. Nema hér á Gaza, við eru tvær milljónir, drepin hverja sekúndu.“ Önnur skrifaði í morgun í sársaukafullri örvæntingu: „Er þetta lífið sem við viljum? Hve lengi verður þetta svona? Get ég þolað einsemdina? Höfnunina? Flóttann og flutningana? Sársauka? Sprengjur? Hungur? Sjúkdóma? Skelfinguna? Vissirðu að ég græt í draumum mínum? Vissirðu að í draumum mínum um nætur bið ég um flugskeyti? Við reynum að rjúfa einsemdina. Ég finn fyrir eldinum, sprengingunum, þrýstingnum, óttanum. Jafnvel svefninn er á móti mér. Hvað er næst?“ Orð kvennanna spretta fram ósjálfrátt og lýsa kvölinni á Gaza. Við erum mörg sem tökum við slíkum neyðarópum daglega og oft á dag. Þetta er ástand á ábyrgð ísraelskra stjórnvalda, með fulltingi ísraelskra háskóla, ekki síst stofnunar gestsins virðulega sem ekki fékk að njóta hins akademíska frelsis í Háskóla Íslands. Það er þetta sem brugðist er við með fjölbreyttum mótmælum og borgaralegri óhlýðni, þetta er umheimurinn, grimmur veruleiki ósegjanlegs kvalalosta, sem gerir hjal um akademískt frelsi og tilvitnanir í siðareglur og meginreglur aumar og ámátlegar. Í því samhengi á frelsi heiðadraugsins við, þörf hins akademíska frelsis virðist fyrst og fremst vera að fá að vera eitt og út af fyrir sig í geldum formreglum og fullkomnu tómi eigin ágætis, tómarúmi sem afneitar umheiminum og stöðugri leit að merkingu en einnig samkennd með þeim sem þjást. Draumurinn um akademískt frelsi þarf að lifa en hann getur ekki orðið skjól, jafnvel skálkaskjól gagnvart umheimi sem stöðugt sækir á. Þá verður hann merkingarlaus. Nú er óhjákvæmilegt að horfast í augu við nístandi kvalalostann í Ísrael og einnig þau fasísku öfl sem vaða uppi um víða veröld, þvílík ósköp að hugsandi fólk stendur ráðþrota. Fái þau öfl að leika lausum hala mikið lengur verður þrengt mun meira að hverskyns frelsi en gert var með borgaralegri óhlýðni til að trufla fyrirlestur. Vera má að allar tilvistarforsendur þess samfélags og þeirrar menningar sem við þekkjum bresti, að Vesturlönd bíði siðferðlegt og hugmyndalegt skipbrot. Þá kemur fyrir lítið að hampa reglum um akademískt frelsi. Með því að ráða í merkingu umheimsins tökum við þátt og svörum honum. Í því felst siðferðileg ábyrgð sem er önnur en sú að skáka í skjóli rökleikni eða siðareglna. Fjölmargt fólk bregst við með beinum stuðningi við þjakað fólk á Gaza, til dæmis með stuðningi við hjálparsamtökin Vonarbrú, og vonandi enn fleiri með mótmælum um land allt á morgun, laugardaginn 6. september: Þjóð gegn þjóðarmorði. Hátt á annað hundrað félaga og samtaka taka þátt. Ég vænti þess að Félag háskólakennara sé þar á meðal og hvet auk þess öll sem vettlingi geta valdið til að mæta, til að þrýsta á íslensk stjórnvöld til aðgerða. (Stuðst hefur verið lauslega við bókina Who‘s Afraid of Academic Freedom? Ritstj. Akeel Bilgrami & Jonathan R. Cole,New York: Columbia University Press 2015, einkum greinar eftir Geoffrey R. Stone, Stanley Fish og Judith Butler) Höfundur er bókmenntafræðingur.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun