Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar 5. september 2025 11:02 Nú hafa ýmsir aðilar beint spjótum sínum að Snorra Mássyni vegna skoðana hans í Kastljósinu á mánudaginn. Málflutningur hans er meðal annars bendlaður við hatur, útilokun og ofbeldi. Þetta horfir töluvert öðruvísi við mér. Við erum kannski á öndverðum meiði, lesandi góður, en skoðanir og spurningar Snorra eru eðlilegar að mínu mati. Draga má þá ályktun að það hljóti að vera af annarlegum ástæðum sem feli meðal annars í sér óbeit eða óvild. Einfaldari skýring kann að vera sú að lífi okkar virðist vera settar ákveðnar skorður af náttúrunnar hendi og að ekki megi líta framhjá því. Eftirfarandi eru vangaveltur í þeim dúr. Við erum líkamlegar verur. Sá veruleiki setur okkur greinilegar skorður og hefur gífurlega mikið að segja um það hver við erum. Þrátt fyrir að vera ólíks eðlis hanga sál og líkami saman með nánum hætti. Það er eðlilega snúnara að henda reiður á ósýnilegri sálinni en líkamanum. Hver við erum er sannarlega leyndardómsfullt. Það er þó alltaf í gegnum líkamann sem sálin birtist. Næmni og ákveðni fólks, svo dæmi megi taka, skynjum við meðal annars gegnum göngulag þess, augnaráð og beitingu raddar. Við minnumst ástvina gegnum ljósmyndir. Við rifjum upp hvernig þeir brostu og hvað þeir höfðu að segja. Kynni okkar af því hvaða mann þeir höfðu að geyma (sál þeirra) eru því ávallt bundin við gjörðir og fas, og þar með líkamann. Þrátt fyrir skýrt tal gegn hatri og ofbeldi í Kastljósinu er Snorri ásakaður um að hafa gefið hvoru tveggja undir fótinn með sínu máli, meðal annars fyrir tal um að kynin séu í grunninn tvö. Snorri hefur einnig verið sakaður um afturhald og að vera gamaldags. Kannski er trúin á að kynin séu tvö gamaldags í besta skilningi þess orðs. Eiginleg íhaldssemi snýst til dæmis ekki um einskæran mótþróa gagnvart nýjum straumum, heldur varðveitingu þess sem staðist hefur tímans tönn og gefist vel. Það er ljóst að sumum þykir kynjatvíhyggjan (heiti sem oft er notað kaldhæðnislega) úr sér gengin og forneskjuleg. Aðrir, svo sem undirritaður, sjá hana frekar sem sígilda og alls ekki útilokandi gagnvart þeim sem ekki fella sig við sitt kyn. Í þessu samhengi má vísa í viðtal Debbie Hayton hjá Triggernometry frá árinu 2021 (https://www.youtube.com/watch?v=q0DT1aBHheI). Debbie er trans kona sem segist engu að síður vera karlmaður þar sem veruleiki líkamans er óhjákvæmilegur. Er Debbie þar með að afneita tilvist eða tilverurétti sínum? Er margbreytni meðal fólks kveðin niður í þessu tilfelli? Að trúa því að kynin séu tvö felur í sér að gefa mikilvægi líkamans sinn gaum (hér er auðvitað ekki verið að líta framhjá u.þ.b. 1% tilfella þar sem fólk fæðist með ódæmigerð kyneinkenni). Er hatursfullt að telja líkamann órjúfanlegan lið þegar kyn einstaklings er ákvarðað? Er fordómafullt að telja slíkar takmarkanir óumflýjanlegar? Getur sjálfsmynd okkar ein og sér að skorið úr um það hver við erum? Hver við erum er vissulega eitthvað sem við finnum hjá okkur sjálfum en ekki einvörðungu. Það er vel skiljanlegt að kynvitund fólks, eða hvernig fólk upplifir sjálft sig, geti verið mis kvenleg, mis karlmannleg og þar fram eftir götunum. Það er því auðskilið að kynvitund fólks rími stundum illa við kyn þess, en að kynvitund sé höfð að leiðarljósi þegar kyn fólks er ákvarðað er aftur á móti verulega á skjön við sannfæringu margs fólks, án þess að hatur komi þar við sögu. Ef kynvitundin ein ræður förinni, til að mynda, er kona sá einstaklingur sem upplifir og skilgreinir sig sem slíka. Auðvelt er að finna til með því og virða að upplifunin sé með þessum hætti. Að því sögðu, þá er það að styðjast við kynvitund eina og sér í ákvörðun um kyn fólks engu að síður greinileg kollvörpun á því hvað við meinum þegar við segjum að einhver sé karl eða kona, og byggir jú á ákveðinni hugmyndafræði eða heimssýn. Það er ekki þar með sagt að líf trans fólks sé lítillækkað og smættað niður í einbera hugmyndafræði. Reynslan sem liggur þar að baki er vitanlega merkingarbær, en um það hvernig ber að skilja þessa reynslu ríkir augljóslega hugmyndafræðilegur ágreiningur. Vegna ólíkra heimsmynda er ljóst að hluti umræðunnar felur í sér að fólk tali framhjá hvoru öðru. Einstaklingar sem hafna fyrrnefndri kynjatvíhyggju tala iðulega um kyn á grundvelli kynvitundar, eða upplifunar hvers og eins. Þeir sem telja kynin í grunninn tvö telja líkamann og þær takmarkanir sem honum fylgja ómissandi (án þess að manneskjan sé þar með smættuð niður í litninga, kynfrumur o.s.frv.). Hver og einn verður að gera upp við sig hvort það sé hættulegt og útilokandi að telja kyn líkamlega ígrundað. Um er að ræða spurningar sem varða hvers konar verur við erum. Að fólki greini á um viðfangsefnið er eðlilegt og er það bæði sjálfsagt og mikilvægt að mönnum gefist færi á að ræða sín sjónarmið fyrir opnum tjöldum líkt og Snorri gerði. Höfundur er sálfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Málefni trans fólks Hinsegin Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Nú hafa ýmsir aðilar beint spjótum sínum að Snorra Mássyni vegna skoðana hans í Kastljósinu á mánudaginn. Málflutningur hans er meðal annars bendlaður við hatur, útilokun og ofbeldi. Þetta horfir töluvert öðruvísi við mér. Við erum kannski á öndverðum meiði, lesandi góður, en skoðanir og spurningar Snorra eru eðlilegar að mínu mati. Draga má þá ályktun að það hljóti að vera af annarlegum ástæðum sem feli meðal annars í sér óbeit eða óvild. Einfaldari skýring kann að vera sú að lífi okkar virðist vera settar ákveðnar skorður af náttúrunnar hendi og að ekki megi líta framhjá því. Eftirfarandi eru vangaveltur í þeim dúr. Við erum líkamlegar verur. Sá veruleiki setur okkur greinilegar skorður og hefur gífurlega mikið að segja um það hver við erum. Þrátt fyrir að vera ólíks eðlis hanga sál og líkami saman með nánum hætti. Það er eðlilega snúnara að henda reiður á ósýnilegri sálinni en líkamanum. Hver við erum er sannarlega leyndardómsfullt. Það er þó alltaf í gegnum líkamann sem sálin birtist. Næmni og ákveðni fólks, svo dæmi megi taka, skynjum við meðal annars gegnum göngulag þess, augnaráð og beitingu raddar. Við minnumst ástvina gegnum ljósmyndir. Við rifjum upp hvernig þeir brostu og hvað þeir höfðu að segja. Kynni okkar af því hvaða mann þeir höfðu að geyma (sál þeirra) eru því ávallt bundin við gjörðir og fas, og þar með líkamann. Þrátt fyrir skýrt tal gegn hatri og ofbeldi í Kastljósinu er Snorri ásakaður um að hafa gefið hvoru tveggja undir fótinn með sínu máli, meðal annars fyrir tal um að kynin séu í grunninn tvö. Snorri hefur einnig verið sakaður um afturhald og að vera gamaldags. Kannski er trúin á að kynin séu tvö gamaldags í besta skilningi þess orðs. Eiginleg íhaldssemi snýst til dæmis ekki um einskæran mótþróa gagnvart nýjum straumum, heldur varðveitingu þess sem staðist hefur tímans tönn og gefist vel. Það er ljóst að sumum þykir kynjatvíhyggjan (heiti sem oft er notað kaldhæðnislega) úr sér gengin og forneskjuleg. Aðrir, svo sem undirritaður, sjá hana frekar sem sígilda og alls ekki útilokandi gagnvart þeim sem ekki fella sig við sitt kyn. Í þessu samhengi má vísa í viðtal Debbie Hayton hjá Triggernometry frá árinu 2021 (https://www.youtube.com/watch?v=q0DT1aBHheI). Debbie er trans kona sem segist engu að síður vera karlmaður þar sem veruleiki líkamans er óhjákvæmilegur. Er Debbie þar með að afneita tilvist eða tilverurétti sínum? Er margbreytni meðal fólks kveðin niður í þessu tilfelli? Að trúa því að kynin séu tvö felur í sér að gefa mikilvægi líkamans sinn gaum (hér er auðvitað ekki verið að líta framhjá u.þ.b. 1% tilfella þar sem fólk fæðist með ódæmigerð kyneinkenni). Er hatursfullt að telja líkamann órjúfanlegan lið þegar kyn einstaklings er ákvarðað? Er fordómafullt að telja slíkar takmarkanir óumflýjanlegar? Getur sjálfsmynd okkar ein og sér að skorið úr um það hver við erum? Hver við erum er vissulega eitthvað sem við finnum hjá okkur sjálfum en ekki einvörðungu. Það er vel skiljanlegt að kynvitund fólks, eða hvernig fólk upplifir sjálft sig, geti verið mis kvenleg, mis karlmannleg og þar fram eftir götunum. Það er því auðskilið að kynvitund fólks rími stundum illa við kyn þess, en að kynvitund sé höfð að leiðarljósi þegar kyn fólks er ákvarðað er aftur á móti verulega á skjön við sannfæringu margs fólks, án þess að hatur komi þar við sögu. Ef kynvitundin ein ræður förinni, til að mynda, er kona sá einstaklingur sem upplifir og skilgreinir sig sem slíka. Auðvelt er að finna til með því og virða að upplifunin sé með þessum hætti. Að því sögðu, þá er það að styðjast við kynvitund eina og sér í ákvörðun um kyn fólks engu að síður greinileg kollvörpun á því hvað við meinum þegar við segjum að einhver sé karl eða kona, og byggir jú á ákveðinni hugmyndafræði eða heimssýn. Það er ekki þar með sagt að líf trans fólks sé lítillækkað og smættað niður í einbera hugmyndafræði. Reynslan sem liggur þar að baki er vitanlega merkingarbær, en um það hvernig ber að skilja þessa reynslu ríkir augljóslega hugmyndafræðilegur ágreiningur. Vegna ólíkra heimsmynda er ljóst að hluti umræðunnar felur í sér að fólk tali framhjá hvoru öðru. Einstaklingar sem hafna fyrrnefndri kynjatvíhyggju tala iðulega um kyn á grundvelli kynvitundar, eða upplifunar hvers og eins. Þeir sem telja kynin í grunninn tvö telja líkamann og þær takmarkanir sem honum fylgja ómissandi (án þess að manneskjan sé þar með smættuð niður í litninga, kynfrumur o.s.frv.). Hver og einn verður að gera upp við sig hvort það sé hættulegt og útilokandi að telja kyn líkamlega ígrundað. Um er að ræða spurningar sem varða hvers konar verur við erum. Að fólki greini á um viðfangsefnið er eðlilegt og er það bæði sjálfsagt og mikilvægt að mönnum gefist færi á að ræða sín sjónarmið fyrir opnum tjöldum líkt og Snorri gerði. Höfundur er sálfræðingur.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun