Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar 31. ágúst 2025 22:30 Nokkur umræða hefur farið fram í kjölfar þess að ákæra koma fram vegna netverslunar með áfengi. Sölulaðilar og fulltrúar þeirra beirra bera sig illa og segja aðför gerða að sér og að hún sé til komin vegna óeðlilegs þrýstingas. Þannig er haft eftir Heiðari Ásberg Atlasyni lögmanni Smáríkisins, eins þeirra fyrirtækja sem stundað hafa ólöglega verslun með áfengi um nokkurra ára skeið og nú fengið á sig ákæru, að lögregla og ákæruvald hafi verið undir gríðarlegum þrýstingi að leggja fram ákæruna. Réttarríkið liðið undir lok? Ár og dagar hafa hins vegar liðið frá því kærur fóru að berast lögreglu um ólöglegar auglýsingar og ólöglega smásölu áfengis eftir að hún kom til sögunnar. Fram hefur komið að í rúm fimm ár hafi þessi mál verið í rannsókn og hefur aðgerðarleysi ákæruvaldsins orðið þess valdandi að margir hafa verið farnir að velta því fyrir sér hvort réttarríkið væri fyrir bí. Bréf Sigurðar Inga Hvað varðar þrýsting á lögreglu rifjar lögmaður Smáríkisins það upp í samtali við Ríkisútvarpið hinn 22. ágúst að Sigurður Ingi Jóhannsson hafi sem fjármála- og efnahagsráðherra skrifað lögreglu og hvatt til þess að málarekstri yrði hraðað. Þetta túlkaði lögmaðurinn sem óeðlilegan pólitískan þrýsting! Ráðherra gerði rétt Varla getur þetta verið almennt viðhorf í lögmannastéttinni; að það geti talist vera eðlilegt að beiðni frá hinum almenna borgara, fyrirtæki eða stofnun um rannsókn á meintu lögbroti sé óafgreidd í hálfan áratug, en að það þyki aftur á móti í hæsta máta óeðlilegt að ráðherrar málaflokksins stígi fram og mælist til þess að þar til bær yfirvöld fái fyrir sitt leyti botn í slíkt mál. Auðvitað er eðlilegt að ráðherrar hafi skoðun á málum sem undir þá heyra og að þeir geri grein fyrir þeirri skoðun opinberlega og komi á framfæri öllum þeim gögnum sem málið varða. Það stangast engan veginn á við að virða sjálfstæði dómsvaldsins. Í mínum huga var ráðherrann að gera nákvæmlega það sem honum bar að gera; stuðla að því að kærur fengju eðlilega málsmeðferð og niðurstöðu, ekki tiltekna niðurstöðu heldur niðurstöðu yfirleitt. Hitt er svo rétt að værukært dómsvald, værukært Alþingi og værukærar ríkisstjórnir hefðu fyrr mátt átta sig á því að þær eru raunverulega undir gríðarlegum þrýstingi í þessum málaflokki almennt! Sá þrýstingur er að vísu annars eðlis en sá sem lögmaður Smáríkisins skilgreinir sem slíkan. Hagnaðardrifinn þrýstingur Eins og málið blasir við er þrýstingurinn tvenns konar. Annars vegar frá þeim sem vilja óáreittir fá að hagnast á því þvert á lög að selja áfengi framhjá þeirri verslun sem hefur lögbundinn einkarétt til þessa og er í almannaeign. Í Viðskiptablaðinu og á vef RÚV er haft eftir Arnari Sigurðssyni, eiganda Santé, hinn 20. ágúst, að hann telji « löngu tímabært að löggjafinn „gyrði sig í brók“ og viðurkenni orðinn hlut með því að lögleiða smásölu áfengis.» Lögleiða smásöluna? Þetta er sami maður og hefur árum saman haldið því fram að hann hafi hvergi brotið lög. Úr þessari átt hefur ekki aðeins komið þrýstingur heldur hafa þessir aðilar beinlínis tekið lögin í sínar hendur. Lýðheilsudrifinn þrýstingur Á hinn bóginn er svo um að ræða mikinn og vaxandi þrýsting frá heilbrigðisstéttum og forvarnar- og foreldrasamtökum sem hafa ályktað og efnt til ráðstefnuhalds og funda um mikilvægi þess að halda aftur af markaðsöflunum í dreifingu á áfengi til almennrar neyslu. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur tekið undir þennan málflutning og lofsamað lýðheilsustefnu íslenskra stjórnvalda. Lítill skilningur á «miklum skoðunum» Úr þessum tveimur áttum kemur þrýstingur á stjórnvöld og sá þrýstingur er mjög raunverulegur, annars vegar þrýstingur þeirra sem vilja hagnast á breyttu fyrirkomulagi í eigin þágu og hins vegar þeirra sem horfa til lýðheilsu og almannahagsmuna. Svo langt sem það nær virðist lögmaður Smáríkisins vera meðvitaður um áherslur forvarnarsamtaka og heilbrigðisstétta en gefur slíkum sjónarmiðum ekki háa einkunn eins og fram kemur í áður ívitnaðri frétt á vef Ríkisútvarpsins: «Pólitíkusar hafa haft miklar skoðanir á þessu og alls konar lýðheilsufræðingar hafa miklar skoðanir á þessu.» Fordæmi Íslands þótti til eftirbreytni Ég hef fylgst vel með þessari umræðu í áranna rás svo og tilraunum heilbrigðisyfirvalda, löggæslu og foreldra- og forvarnarsamtaka til að takmarka markaðságengni með það fyrir augum að takmarka áfengisneyslu, ekki síst hjá unglingum og börnum. Svo vel þótti takast til hjá Íslendingum í átaki sem gert var undir og upp úr síðustu aldamótum að eftir var tekið í þessum geira víða um lönd. Hjá Evrópuráðinu voru Íslendingar fengnir til þess að útskýra frábæran árangur. Vaxandi unglingadrykkja Nú má heyra í fréttum að unglingadrykkja sé á hraðri uppleið. Þeim sem tengdir eru inn á samfélagsmiðlana kemur það ekki á óvart eins mikill og áróðurinn fyrir áfengisdrykkju hefur verið þar. Á undanförnum mánuðum hefur verið boðið upp á afhendingu áfengis á smásölustað eða á heimsendingu til að auðvelda mönnum aðgengið. Á Íslandi eru áfengisauglýsingar bannaðar. Áfengissölunum kemur það ekkert við. Bara úrelt lög, segja þeir og hundsa þau. En hvers vegna auglýsa þeir þennan varning sinn svo ákaft, leggja augljóslega í talsverðan kostnað? Það er vegna þess að þeir vita að með stöðugri hvatningu í auglýsingum má örva söluna og þar með auka drykkjuna. Þetta liggur í augum uppi. Þess vegna var sett bann við auglýsingum. Samhengið Í framhaldinu væri þá eðlilegt að spyrja hvort ekki sé líklegt að samhengi sé á milli ólöglegu áfengissölunnar annars vegar og aukinnar unglingadrykkju hins vegar? Ef svo er hlýtur það að vera einboðið að vínbraskarar og lögmenn þeirra verði ekki látnir taka völdin í landinu og stýra okkur lengra út í þær ógöngur sem þeir hafa átt þátt í að skapa. Gæti þetta verið nokkuð sem fjölmiðlarnir og allir áhrifavaldarnir mættu hugleiða? Höfundur er fyrrverandi ráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ögmundur Jónasson Netverslun með áfengi Áfengi Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Nokkur umræða hefur farið fram í kjölfar þess að ákæra koma fram vegna netverslunar með áfengi. Sölulaðilar og fulltrúar þeirra beirra bera sig illa og segja aðför gerða að sér og að hún sé til komin vegna óeðlilegs þrýstingas. Þannig er haft eftir Heiðari Ásberg Atlasyni lögmanni Smáríkisins, eins þeirra fyrirtækja sem stundað hafa ólöglega verslun með áfengi um nokkurra ára skeið og nú fengið á sig ákæru, að lögregla og ákæruvald hafi verið undir gríðarlegum þrýstingi að leggja fram ákæruna. Réttarríkið liðið undir lok? Ár og dagar hafa hins vegar liðið frá því kærur fóru að berast lögreglu um ólöglegar auglýsingar og ólöglega smásölu áfengis eftir að hún kom til sögunnar. Fram hefur komið að í rúm fimm ár hafi þessi mál verið í rannsókn og hefur aðgerðarleysi ákæruvaldsins orðið þess valdandi að margir hafa verið farnir að velta því fyrir sér hvort réttarríkið væri fyrir bí. Bréf Sigurðar Inga Hvað varðar þrýsting á lögreglu rifjar lögmaður Smáríkisins það upp í samtali við Ríkisútvarpið hinn 22. ágúst að Sigurður Ingi Jóhannsson hafi sem fjármála- og efnahagsráðherra skrifað lögreglu og hvatt til þess að málarekstri yrði hraðað. Þetta túlkaði lögmaðurinn sem óeðlilegan pólitískan þrýsting! Ráðherra gerði rétt Varla getur þetta verið almennt viðhorf í lögmannastéttinni; að það geti talist vera eðlilegt að beiðni frá hinum almenna borgara, fyrirtæki eða stofnun um rannsókn á meintu lögbroti sé óafgreidd í hálfan áratug, en að það þyki aftur á móti í hæsta máta óeðlilegt að ráðherrar málaflokksins stígi fram og mælist til þess að þar til bær yfirvöld fái fyrir sitt leyti botn í slíkt mál. Auðvitað er eðlilegt að ráðherrar hafi skoðun á málum sem undir þá heyra og að þeir geri grein fyrir þeirri skoðun opinberlega og komi á framfæri öllum þeim gögnum sem málið varða. Það stangast engan veginn á við að virða sjálfstæði dómsvaldsins. Í mínum huga var ráðherrann að gera nákvæmlega það sem honum bar að gera; stuðla að því að kærur fengju eðlilega málsmeðferð og niðurstöðu, ekki tiltekna niðurstöðu heldur niðurstöðu yfirleitt. Hitt er svo rétt að værukært dómsvald, værukært Alþingi og værukærar ríkisstjórnir hefðu fyrr mátt átta sig á því að þær eru raunverulega undir gríðarlegum þrýstingi í þessum málaflokki almennt! Sá þrýstingur er að vísu annars eðlis en sá sem lögmaður Smáríkisins skilgreinir sem slíkan. Hagnaðardrifinn þrýstingur Eins og málið blasir við er þrýstingurinn tvenns konar. Annars vegar frá þeim sem vilja óáreittir fá að hagnast á því þvert á lög að selja áfengi framhjá þeirri verslun sem hefur lögbundinn einkarétt til þessa og er í almannaeign. Í Viðskiptablaðinu og á vef RÚV er haft eftir Arnari Sigurðssyni, eiganda Santé, hinn 20. ágúst, að hann telji « löngu tímabært að löggjafinn „gyrði sig í brók“ og viðurkenni orðinn hlut með því að lögleiða smásölu áfengis.» Lögleiða smásöluna? Þetta er sami maður og hefur árum saman haldið því fram að hann hafi hvergi brotið lög. Úr þessari átt hefur ekki aðeins komið þrýstingur heldur hafa þessir aðilar beinlínis tekið lögin í sínar hendur. Lýðheilsudrifinn þrýstingur Á hinn bóginn er svo um að ræða mikinn og vaxandi þrýsting frá heilbrigðisstéttum og forvarnar- og foreldrasamtökum sem hafa ályktað og efnt til ráðstefnuhalds og funda um mikilvægi þess að halda aftur af markaðsöflunum í dreifingu á áfengi til almennrar neyslu. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur tekið undir þennan málflutning og lofsamað lýðheilsustefnu íslenskra stjórnvalda. Lítill skilningur á «miklum skoðunum» Úr þessum tveimur áttum kemur þrýstingur á stjórnvöld og sá þrýstingur er mjög raunverulegur, annars vegar þrýstingur þeirra sem vilja hagnast á breyttu fyrirkomulagi í eigin þágu og hins vegar þeirra sem horfa til lýðheilsu og almannahagsmuna. Svo langt sem það nær virðist lögmaður Smáríkisins vera meðvitaður um áherslur forvarnarsamtaka og heilbrigðisstétta en gefur slíkum sjónarmiðum ekki háa einkunn eins og fram kemur í áður ívitnaðri frétt á vef Ríkisútvarpsins: «Pólitíkusar hafa haft miklar skoðanir á þessu og alls konar lýðheilsufræðingar hafa miklar skoðanir á þessu.» Fordæmi Íslands þótti til eftirbreytni Ég hef fylgst vel með þessari umræðu í áranna rás svo og tilraunum heilbrigðisyfirvalda, löggæslu og foreldra- og forvarnarsamtaka til að takmarka markaðságengni með það fyrir augum að takmarka áfengisneyslu, ekki síst hjá unglingum og börnum. Svo vel þótti takast til hjá Íslendingum í átaki sem gert var undir og upp úr síðustu aldamótum að eftir var tekið í þessum geira víða um lönd. Hjá Evrópuráðinu voru Íslendingar fengnir til þess að útskýra frábæran árangur. Vaxandi unglingadrykkja Nú má heyra í fréttum að unglingadrykkja sé á hraðri uppleið. Þeim sem tengdir eru inn á samfélagsmiðlana kemur það ekki á óvart eins mikill og áróðurinn fyrir áfengisdrykkju hefur verið þar. Á undanförnum mánuðum hefur verið boðið upp á afhendingu áfengis á smásölustað eða á heimsendingu til að auðvelda mönnum aðgengið. Á Íslandi eru áfengisauglýsingar bannaðar. Áfengissölunum kemur það ekkert við. Bara úrelt lög, segja þeir og hundsa þau. En hvers vegna auglýsa þeir þennan varning sinn svo ákaft, leggja augljóslega í talsverðan kostnað? Það er vegna þess að þeir vita að með stöðugri hvatningu í auglýsingum má örva söluna og þar með auka drykkjuna. Þetta liggur í augum uppi. Þess vegna var sett bann við auglýsingum. Samhengið Í framhaldinu væri þá eðlilegt að spyrja hvort ekki sé líklegt að samhengi sé á milli ólöglegu áfengissölunnar annars vegar og aukinnar unglingadrykkju hins vegar? Ef svo er hlýtur það að vera einboðið að vínbraskarar og lögmenn þeirra verði ekki látnir taka völdin í landinu og stýra okkur lengra út í þær ógöngur sem þeir hafa átt þátt í að skapa. Gæti þetta verið nokkuð sem fjölmiðlarnir og allir áhrifavaldarnir mættu hugleiða? Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun