Að breyta leiknum Hera Grímsdóttir og Eiríkur Hjálmarsson skrifa 18. júní 2025 14:00 Það gerðist fyrir nokkrum árum að Svíar tóku fram úr Íslendingum í beinni nýtingu jarðhita. Bein nýting er hún kölluð þegar ylurinn í jarðskorpunni er nýttur sem hiti– svipað og í hitaveitunum sem verma níu af hverjum tíu húsum í landinu – en Svíar hafa náð mjög góðum tökum á að nýta mjög lágan jarðhita í varmadælur til að draga úr þörfinni fyrir aðra orkugjafa í sínum hitaveitum, stórum og smáum. Óbein notkun er það þegar jarðhitanum er umbreytt í aðra orku, oftast raforku, sem er hægt að nota í hvaðeina eins og við vitum. Það hafa orðið ýmsar framfarir í nýtingu jarðhitans hér á landi undanfarna áratugi en frá því fyrsta háhitavirkjunin reis í Bjarnarflagi við Mývatn árið 1969 hafa engin stór umskipti orðið. Miklu fleiri njóta nú hefðbundinna hitaveitna og raforka frá jarðgufuvirkjunum, sem í grunninn er tækni frá því snemma á 20. öld, skiptir orðið verulegu máli í orkubúskap landsins. Við höfum samt ekki náð að stíga viðlíka skref í nýsköpun og Svíar hafa gert í sinni lághitanýtingu. Þekkjum við eldfjöllin? Þrátt fyrir mikla og skipulega þekkingarleit um íslenska eldvirkni eru býsna stórar gloppur í því sem við vitum um gosbeltið sem liggur þvert yfir Ísland. Hættan sem fólki og samfélögum þess stafar af eldgosum og jarðskjálftum fær eðlilega mikla athygli vísindafólks og viðbragðsaðila. Við mættum alveg veita eldvirkninni meiri áhuga sem uppsprettu orku til að næra samfélögin, grunni verðmæta og áframhaldandi aukningar lífsgæða. Stærð þessarar fágætu auðlindar okkar er nánast óendanleg takist okkur að beisla hana með ábyrgum og skynsamlegum hætti. Til að það sé hægt þarf meiri þekkingu sem ekki verður aflað nema með því að gægjast djúpt ofan í jarðskorpuna, talsvert dýpra en við sækjum gufu í virkjanirnar okkar núna. Það er dýrt og áskoranirnar margar en hugsanlegur ábati er líka verulegur, rétt eins og þegar við vorum að stíga fyrstu skrefin í uppbyggingu hitaveitna í landinu. Hinar stóru orkuspár Á síðustu misserum hafa verið gefnar út opinberar orkuspár sem kalla á meiri öflun nýrrar raforku en við höfum nokkurn tíma séð. Þær byggja á því að hér sé áfram öflug stóriðja en einkum að við náum árangri í að skipta jarðefnaeldsneyti út fyrir grænni kosti. Eins og með aðrar spár er óvissa. Eftir stendur þó að við munum þurfa talsverða orku til að knýja athafnir okkar og umsvif um leið og við segjum skilið við mengandi og gjaldeyrisétandi olíuna. Þar kemur nýting djúpa jarðhitans svo sannarlega til greina. Þrjár hugmyndir um nýtingu Hugmyndir okkar um nýtingu djúpa, ofurheita jarðhitans hefur síðustu áratugi einkum beinst að því að bora dýpra og ná í ennþá heitari jarðvarma sem en við nýtum nú þannig að hver hola og hvert jarðhitasvæði skili meiri orku. Þessar hugmyndir hafa þroskast og þróast með aukinni þekkingu. Hér eru þrjár hugmyndir sem til umræðu eru og er betur lýst með þessum myndum en í mörgum orðum. Fyrsta myndin sýnir beina vinnslu úr djúpri holu (3-5 km. í stað 1-2 km. eins og oftast nú) sem boruð er í lekt berg, eins og lýst er að ofan. Myndin í miðjunni sýnir hugmynd um djúpa niðurdælingu á köldu vatni á svæðum sem þegar eru virkjuð og skilar varma með skilvirkum hætti upp í núverandi holur. Það spornar við því að orkuvinnslan dali með tímanum eins og hún gerir víðast hvar. Þriðja myndin sýnir líka þá hugmynd að dæla köldu vatni djúpt niður í yfirheit en þurr jarðlög og vera samhliða með djúpa nýtingarholu sem nýtir vökvann sem hefur þá yfirhitnað með því að renna um djúpt og brennheitt bergið. Að breyta leiknum Við Orkuveitufólk höfum átt í prýðilegu samstarfi í um aldarfjórðung við starfssystkini hjá Landsvirkjun og HS Orku um að þróa djúpa jarðhitanýtingu, einkum í því formi sem sést á fyrstu myndinni að ofan. Íslenska djúpborunarverkefnið hefur getið af sér tvær djúpar holur – við Kröflu og á Reykjanesi. Það framtak hefur getið af sér gríðarmikla þekkingu, nýjar uppfinningar og líka aragrúa nýrra spurninga. Svörin við þeim munu meðal annars hjálpa okkur að gera upp á milli kostanna sem hér eru tíundaðir eða að minnsta kosti að forgangsraða þeim. Svörin munu líka kosta peninga, talsverða peninga. Á þeim áratugum sem liðnir eru frá því rannsóknir á djúpu jarðhitanýtingu hófust hefur árað með ýmsu móti hjá orkufyrirtækjunum og mismikið afl verið í verkefninu. Þetta er jú áhættuverkefni líktog jarðhitanýtingin er alltaf. Það er ekki á vísan að róa, ekki síst út af gloppum í þekkingunni. Alla tíð hefur markmið orkufyrirtækjanna þriggja, sem eru ýmist í ríkiseigu, sveitarfélaga eða einkaaðila, verið að breyta leiknum, að freista þess að ná í mikla græna orku úr iðrunum með minni tilkostnaði og minna raski á yfirborðinu en hingað til. Sú sýn er kristalskýr. Metnaður og markmið stjórnvalda um græn orkuskipti liggja fyrir og þeim er meðal annars fylgt eftir með átaki í leit að heitu vatni á „köldum svæðum.“ Í háhitamálum er líka dauðafæri fyrir stjórnvöld að efla öflun þekkingar og tækniþróun í orkuöflun af gosvirka beltinu. Við eigum fyrirmyndir um slíkt í hitaveituvæðingu landsins sem breytti húshitunarleiknum hér á landi. Tökum áhættuna saman og grípum tækifærin. Hera Grímsdóttir framkvæmdastýra rannsókna og nýsköpunar hjá Orkuveitunni Eiríkur Hjálmarsson sjálfbærnistjóri Orkuveitunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eiríkur Hjálmarsson Jarðhiti Orkumál Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Sjá meira
Það gerðist fyrir nokkrum árum að Svíar tóku fram úr Íslendingum í beinni nýtingu jarðhita. Bein nýting er hún kölluð þegar ylurinn í jarðskorpunni er nýttur sem hiti– svipað og í hitaveitunum sem verma níu af hverjum tíu húsum í landinu – en Svíar hafa náð mjög góðum tökum á að nýta mjög lágan jarðhita í varmadælur til að draga úr þörfinni fyrir aðra orkugjafa í sínum hitaveitum, stórum og smáum. Óbein notkun er það þegar jarðhitanum er umbreytt í aðra orku, oftast raforku, sem er hægt að nota í hvaðeina eins og við vitum. Það hafa orðið ýmsar framfarir í nýtingu jarðhitans hér á landi undanfarna áratugi en frá því fyrsta háhitavirkjunin reis í Bjarnarflagi við Mývatn árið 1969 hafa engin stór umskipti orðið. Miklu fleiri njóta nú hefðbundinna hitaveitna og raforka frá jarðgufuvirkjunum, sem í grunninn er tækni frá því snemma á 20. öld, skiptir orðið verulegu máli í orkubúskap landsins. Við höfum samt ekki náð að stíga viðlíka skref í nýsköpun og Svíar hafa gert í sinni lághitanýtingu. Þekkjum við eldfjöllin? Þrátt fyrir mikla og skipulega þekkingarleit um íslenska eldvirkni eru býsna stórar gloppur í því sem við vitum um gosbeltið sem liggur þvert yfir Ísland. Hættan sem fólki og samfélögum þess stafar af eldgosum og jarðskjálftum fær eðlilega mikla athygli vísindafólks og viðbragðsaðila. Við mættum alveg veita eldvirkninni meiri áhuga sem uppsprettu orku til að næra samfélögin, grunni verðmæta og áframhaldandi aukningar lífsgæða. Stærð þessarar fágætu auðlindar okkar er nánast óendanleg takist okkur að beisla hana með ábyrgum og skynsamlegum hætti. Til að það sé hægt þarf meiri þekkingu sem ekki verður aflað nema með því að gægjast djúpt ofan í jarðskorpuna, talsvert dýpra en við sækjum gufu í virkjanirnar okkar núna. Það er dýrt og áskoranirnar margar en hugsanlegur ábati er líka verulegur, rétt eins og þegar við vorum að stíga fyrstu skrefin í uppbyggingu hitaveitna í landinu. Hinar stóru orkuspár Á síðustu misserum hafa verið gefnar út opinberar orkuspár sem kalla á meiri öflun nýrrar raforku en við höfum nokkurn tíma séð. Þær byggja á því að hér sé áfram öflug stóriðja en einkum að við náum árangri í að skipta jarðefnaeldsneyti út fyrir grænni kosti. Eins og með aðrar spár er óvissa. Eftir stendur þó að við munum þurfa talsverða orku til að knýja athafnir okkar og umsvif um leið og við segjum skilið við mengandi og gjaldeyrisétandi olíuna. Þar kemur nýting djúpa jarðhitans svo sannarlega til greina. Þrjár hugmyndir um nýtingu Hugmyndir okkar um nýtingu djúpa, ofurheita jarðhitans hefur síðustu áratugi einkum beinst að því að bora dýpra og ná í ennþá heitari jarðvarma sem en við nýtum nú þannig að hver hola og hvert jarðhitasvæði skili meiri orku. Þessar hugmyndir hafa þroskast og þróast með aukinni þekkingu. Hér eru þrjár hugmyndir sem til umræðu eru og er betur lýst með þessum myndum en í mörgum orðum. Fyrsta myndin sýnir beina vinnslu úr djúpri holu (3-5 km. í stað 1-2 km. eins og oftast nú) sem boruð er í lekt berg, eins og lýst er að ofan. Myndin í miðjunni sýnir hugmynd um djúpa niðurdælingu á köldu vatni á svæðum sem þegar eru virkjuð og skilar varma með skilvirkum hætti upp í núverandi holur. Það spornar við því að orkuvinnslan dali með tímanum eins og hún gerir víðast hvar. Þriðja myndin sýnir líka þá hugmynd að dæla köldu vatni djúpt niður í yfirheit en þurr jarðlög og vera samhliða með djúpa nýtingarholu sem nýtir vökvann sem hefur þá yfirhitnað með því að renna um djúpt og brennheitt bergið. Að breyta leiknum Við Orkuveitufólk höfum átt í prýðilegu samstarfi í um aldarfjórðung við starfssystkini hjá Landsvirkjun og HS Orku um að þróa djúpa jarðhitanýtingu, einkum í því formi sem sést á fyrstu myndinni að ofan. Íslenska djúpborunarverkefnið hefur getið af sér tvær djúpar holur – við Kröflu og á Reykjanesi. Það framtak hefur getið af sér gríðarmikla þekkingu, nýjar uppfinningar og líka aragrúa nýrra spurninga. Svörin við þeim munu meðal annars hjálpa okkur að gera upp á milli kostanna sem hér eru tíundaðir eða að minnsta kosti að forgangsraða þeim. Svörin munu líka kosta peninga, talsverða peninga. Á þeim áratugum sem liðnir eru frá því rannsóknir á djúpu jarðhitanýtingu hófust hefur árað með ýmsu móti hjá orkufyrirtækjunum og mismikið afl verið í verkefninu. Þetta er jú áhættuverkefni líktog jarðhitanýtingin er alltaf. Það er ekki á vísan að róa, ekki síst út af gloppum í þekkingunni. Alla tíð hefur markmið orkufyrirtækjanna þriggja, sem eru ýmist í ríkiseigu, sveitarfélaga eða einkaaðila, verið að breyta leiknum, að freista þess að ná í mikla græna orku úr iðrunum með minni tilkostnaði og minna raski á yfirborðinu en hingað til. Sú sýn er kristalskýr. Metnaður og markmið stjórnvalda um græn orkuskipti liggja fyrir og þeim er meðal annars fylgt eftir með átaki í leit að heitu vatni á „köldum svæðum.“ Í háhitamálum er líka dauðafæri fyrir stjórnvöld að efla öflun þekkingar og tækniþróun í orkuöflun af gosvirka beltinu. Við eigum fyrirmyndir um slíkt í hitaveituvæðingu landsins sem breytti húshitunarleiknum hér á landi. Tökum áhættuna saman og grípum tækifærin. Hera Grímsdóttir framkvæmdastýra rannsókna og nýsköpunar hjá Orkuveitunni Eiríkur Hjálmarsson sjálfbærnistjóri Orkuveitunnar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar