Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar 19. júní 2025 07:02 Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Skoðun Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun