Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar 31. maí 2025 21:01 Í maí hefur Gigtarfélagið verið með vitundarvakningarmánuð til að vekja athygli á gigt og gigtarsjúkdómum og þeim víðtæku áhrifum sem hún hefur á sjúklinginn og þá sem næst honum standa. Gigt hefur ekki aðeins áhrif á líkamlega líðan og lífsgæði heldur hefur hún áhrif á alla þætti lífsins, þar með talið getuna til atvinnuþátttöku. Gigt er samheiti yfir fjölbreyttan hóp bólgusjúkdóma sem hafa áhrif á liði, sinar og stoðkerfi líkamans. Gigtarsjúkdómar er ósýnilegir að miklu leyti, en geta haft djúpstæð áhrif á daglegt líf einstaklinga. Þó einkennin séu aðallega líkamleg, eins og verkir, stirðleiki og lamandi þreyta, þá hefur gigt einnig áhrif á sálarlíf, sjálfsmynd og starfsgetu fólks. Gigtarsjúkdómar eru algengir á Íslandi og er talið að 1 af hverjum fjórum til fimm fái gigtarsjúkdóm á lífsleiðinni. Sjúkdómarnir geta verið misalvarlegir, allt frá því að vera væg óþægindi sem hafa smávægileg áhrif á lífsgæði upp í alvarlega, lífshættulega fjölkerfasjúkdóma. En er það endilega nauðsynlegt að fólk þurfi að hætta að vinna vegna sjúkdóma af þessu tagi? Ef sveigjanleiki í samfélaginu og á vinnustöðum væri meiri væri það ekki endilega nauðsynlegt. Viðeigandi aðlögun og tillitssemi á vinnustað Fólk með gigt mætir oft líkamlegum áskorunum sem krefjast þess að vinnuumhverfi sé aðlagað að þeirra þörfum. Þetta getur falið í sér sveigjanlegan vinnutíma, möguleika á fjarvinnu, eða breytingar á vinnustöðvum og búnaði eins og hækkanlegt borð eða sérstaka stóla, breytta lýsingu og skilning yfirmanna og samstarfsfólks. Slík aðlögun er ekki aðeins lagaleg skylda vinnuveitenda heldur einnig siðferðileg skylda sem eykur líkurnar á virkni og ánægju starfsfólks. Tillitsemi á vinnustöðum – bæði frá yfirmönnum og samstarfsfólki skiptir líka sköpum. Tillitsemi felst ekki aðeins í aðgerðum heldur einnig í viðhorfi – að gera ekki lítið úr veikindum sem er ekki sýnileg og að skilja að góð og slæm tímabil eru eðlilegur hluti sjúkdómsins. Aðgengi að skilningi og stuðningi getur dregið úr streitu og aukið sjálfstraust fólks með langvinna sjúkdóma. Ný almannatryggingalög og hvatning til þátttöku Ný almannatryggingalög hafa áhrif á stöðu fólks með gigt. Með áherslu á starfsgetumat fremur en örorkumat, og með aukinni áherslu á virkni og endurhæfingu, skapast tækifæri til að aðstoða fólk við að snúa aftur til vinnu á eigin forsendum. Lögin leggja nú meira upp úr einstaklingsmiðaðri þjónustu og stuðningi við þá sem geta unnið að hluta eða með aðlögun. Markmiðið er að hvetja til virkni eftir getu, með áherslu á starfsendurhæfingu, hlutastörf og sveigjanleika. Þetta getur haft jákvæð áhrif á lífsgæði fólks með gigt sem áður hefur verið útilokað frá vinnumarkaði vegna stífra skilyrða og takmarkaðra úrræða. Fjölgun hlutastarfa og sveigjanleiki Fjölgun hlutastarfa og aukin áhersla á sveigjanleika í störfum gefur einstaklingum með gigt raunverulegan möguleika til að vera virkir þátttakendur á vinnumarkaði, án þess að ganga of nærri heilsu sinni. Hlutastarf getur einnig verið brú yfir í fulla atvinnuþátttöku ef líðan batnar. Samfélagið græðir á þessari þróun – bæði fjárhagslega og félagslega – því virkni stuðlar að sjálfstæði, lægri kostnaði félagslega kerfisins og betri líðan. Sjálfsmyndin tengd vinnu Fyrir marga er vinnan mikilvægur hluti af sjálfsmynd. Að hafa starf veitir tilgang, félagsskap og þá tilfinningu að einstaklingurinn sé að leggja sitt af mörkum til þjóðfélagsins. Þegar einstaklingur missir vinnu vegna langvinnra veikinda getur það haft áhrif á sjálfsálit, sjálfstraust og mat á eigin verðleikum. Að missa hlutverk sitt í atvinnulífinu getur því haft djúpstæð áhrif á sjálfsmynd og tengsl við samfélagið. Langvarandi fjarvera frá vinnu getur haft neikvæð áhrif á sálarlífið. Fólk glímir við einmanaleika, vanlíðan og jafnvel þunglyndi. Það getur verið erfitt að sjá tilgang og finna jafnvægi í daglegu lífi án reglulegrar rútínu og félagslegra tengsla sem fylgja vinnu. Stuðningur fagfólks, fjölskyldu og félagslegs kerfis er því lykilatriði í endurkomu á vinnumarkaðinn. Af hverju getur sumt fólk snúið aftur á vinnumarkaðinn? Margir sem greinast með gigt, sem hafa þurft að taka sér hlé frá störfum, ná að snúa aftur til vinnu, þrátt fyrir áskoranir. Ástæðurnar eru margar: Áhrifarík meðferð, snemmtæk greining, skilningur og stuðningur frá vinnuveitanda, aðlögun vinnuumhverfis og jákvætt viðhorf einstaklinga sjálfra. Einnig skiptir máli að fá rétta þjónustu frá heilbrigðiskerfinu og félagsþjónustu, ásamt því að hafa tækifæri til starfsendurhæfingar ásamt sveigjanleika á vinnustað, sem eru meðal lykilþátta sem gera endurkomu á vinnumarkaðinn mögulega. Orkusparnaður og jafnvægi Fólk með gigt þarf oft að stýra orku sinni af nákvæmni. Það þýðir að dagleg verkefni, hvort sem þau tengjast vinnu eða einkalífi, þurfa að vera skipulögð með tilliti til orkuþols. Orkusparnaður felst ekki aðeins í hvíld, heldur einnig í því að forgangsraða, nýta hjálpartæki og skipuleggja vinnudaginn þannig að sem mest náist fram með sem minnstu líkamlegu álagi. Með því að forgangsraða verkefnum, skipuleggja daginn og taka regluleg hlé, er hægt að nýta takmarkaða orku á skynsamlegan hátt. Þetta hjálpar til við að halda jafnvægi milli vinnu og einkalífs – og dregur úr hættu á yfirálagi. Þekking á eigin líkama og mörkun eigin takmarkana er lykill að bættri heilsu og virkni. Niðurlag Fólk með gigt stendur frammi fyrir margvíslegum áskorunum, en með réttum stuðningi, aðlögun og skilningi samfélagsins er hægt að byggja upp aðstæður sem gera þátttöku á vinnumarkaði mögulega og árangursríka. Ný lög, fjölgun hlutastarfa og aukin meðvitund um mikilvægi sveigjanleika eru jákvæð skref í átt að mannúðlegra og réttlátara samfélagi fyrir alla – óháð líkamlegu ástandi. Höfundur formaður Gigtarfélags Íslands og formaður atvinnu og menntamálahóps ÖBÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Vinnumarkaður Mest lesið Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir skrifar Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson skrifar Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson skrifar Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Í maí hefur Gigtarfélagið verið með vitundarvakningarmánuð til að vekja athygli á gigt og gigtarsjúkdómum og þeim víðtæku áhrifum sem hún hefur á sjúklinginn og þá sem næst honum standa. Gigt hefur ekki aðeins áhrif á líkamlega líðan og lífsgæði heldur hefur hún áhrif á alla þætti lífsins, þar með talið getuna til atvinnuþátttöku. Gigt er samheiti yfir fjölbreyttan hóp bólgusjúkdóma sem hafa áhrif á liði, sinar og stoðkerfi líkamans. Gigtarsjúkdómar er ósýnilegir að miklu leyti, en geta haft djúpstæð áhrif á daglegt líf einstaklinga. Þó einkennin séu aðallega líkamleg, eins og verkir, stirðleiki og lamandi þreyta, þá hefur gigt einnig áhrif á sálarlíf, sjálfsmynd og starfsgetu fólks. Gigtarsjúkdómar eru algengir á Íslandi og er talið að 1 af hverjum fjórum til fimm fái gigtarsjúkdóm á lífsleiðinni. Sjúkdómarnir geta verið misalvarlegir, allt frá því að vera væg óþægindi sem hafa smávægileg áhrif á lífsgæði upp í alvarlega, lífshættulega fjölkerfasjúkdóma. En er það endilega nauðsynlegt að fólk þurfi að hætta að vinna vegna sjúkdóma af þessu tagi? Ef sveigjanleiki í samfélaginu og á vinnustöðum væri meiri væri það ekki endilega nauðsynlegt. Viðeigandi aðlögun og tillitssemi á vinnustað Fólk með gigt mætir oft líkamlegum áskorunum sem krefjast þess að vinnuumhverfi sé aðlagað að þeirra þörfum. Þetta getur falið í sér sveigjanlegan vinnutíma, möguleika á fjarvinnu, eða breytingar á vinnustöðvum og búnaði eins og hækkanlegt borð eða sérstaka stóla, breytta lýsingu og skilning yfirmanna og samstarfsfólks. Slík aðlögun er ekki aðeins lagaleg skylda vinnuveitenda heldur einnig siðferðileg skylda sem eykur líkurnar á virkni og ánægju starfsfólks. Tillitsemi á vinnustöðum – bæði frá yfirmönnum og samstarfsfólki skiptir líka sköpum. Tillitsemi felst ekki aðeins í aðgerðum heldur einnig í viðhorfi – að gera ekki lítið úr veikindum sem er ekki sýnileg og að skilja að góð og slæm tímabil eru eðlilegur hluti sjúkdómsins. Aðgengi að skilningi og stuðningi getur dregið úr streitu og aukið sjálfstraust fólks með langvinna sjúkdóma. Ný almannatryggingalög og hvatning til þátttöku Ný almannatryggingalög hafa áhrif á stöðu fólks með gigt. Með áherslu á starfsgetumat fremur en örorkumat, og með aukinni áherslu á virkni og endurhæfingu, skapast tækifæri til að aðstoða fólk við að snúa aftur til vinnu á eigin forsendum. Lögin leggja nú meira upp úr einstaklingsmiðaðri þjónustu og stuðningi við þá sem geta unnið að hluta eða með aðlögun. Markmiðið er að hvetja til virkni eftir getu, með áherslu á starfsendurhæfingu, hlutastörf og sveigjanleika. Þetta getur haft jákvæð áhrif á lífsgæði fólks með gigt sem áður hefur verið útilokað frá vinnumarkaði vegna stífra skilyrða og takmarkaðra úrræða. Fjölgun hlutastarfa og sveigjanleiki Fjölgun hlutastarfa og aukin áhersla á sveigjanleika í störfum gefur einstaklingum með gigt raunverulegan möguleika til að vera virkir þátttakendur á vinnumarkaði, án þess að ganga of nærri heilsu sinni. Hlutastarf getur einnig verið brú yfir í fulla atvinnuþátttöku ef líðan batnar. Samfélagið græðir á þessari þróun – bæði fjárhagslega og félagslega – því virkni stuðlar að sjálfstæði, lægri kostnaði félagslega kerfisins og betri líðan. Sjálfsmyndin tengd vinnu Fyrir marga er vinnan mikilvægur hluti af sjálfsmynd. Að hafa starf veitir tilgang, félagsskap og þá tilfinningu að einstaklingurinn sé að leggja sitt af mörkum til þjóðfélagsins. Þegar einstaklingur missir vinnu vegna langvinnra veikinda getur það haft áhrif á sjálfsálit, sjálfstraust og mat á eigin verðleikum. Að missa hlutverk sitt í atvinnulífinu getur því haft djúpstæð áhrif á sjálfsmynd og tengsl við samfélagið. Langvarandi fjarvera frá vinnu getur haft neikvæð áhrif á sálarlífið. Fólk glímir við einmanaleika, vanlíðan og jafnvel þunglyndi. Það getur verið erfitt að sjá tilgang og finna jafnvægi í daglegu lífi án reglulegrar rútínu og félagslegra tengsla sem fylgja vinnu. Stuðningur fagfólks, fjölskyldu og félagslegs kerfis er því lykilatriði í endurkomu á vinnumarkaðinn. Af hverju getur sumt fólk snúið aftur á vinnumarkaðinn? Margir sem greinast með gigt, sem hafa þurft að taka sér hlé frá störfum, ná að snúa aftur til vinnu, þrátt fyrir áskoranir. Ástæðurnar eru margar: Áhrifarík meðferð, snemmtæk greining, skilningur og stuðningur frá vinnuveitanda, aðlögun vinnuumhverfis og jákvætt viðhorf einstaklinga sjálfra. Einnig skiptir máli að fá rétta þjónustu frá heilbrigðiskerfinu og félagsþjónustu, ásamt því að hafa tækifæri til starfsendurhæfingar ásamt sveigjanleika á vinnustað, sem eru meðal lykilþátta sem gera endurkomu á vinnumarkaðinn mögulega. Orkusparnaður og jafnvægi Fólk með gigt þarf oft að stýra orku sinni af nákvæmni. Það þýðir að dagleg verkefni, hvort sem þau tengjast vinnu eða einkalífi, þurfa að vera skipulögð með tilliti til orkuþols. Orkusparnaður felst ekki aðeins í hvíld, heldur einnig í því að forgangsraða, nýta hjálpartæki og skipuleggja vinnudaginn þannig að sem mest náist fram með sem minnstu líkamlegu álagi. Með því að forgangsraða verkefnum, skipuleggja daginn og taka regluleg hlé, er hægt að nýta takmarkaða orku á skynsamlegan hátt. Þetta hjálpar til við að halda jafnvægi milli vinnu og einkalífs – og dregur úr hættu á yfirálagi. Þekking á eigin líkama og mörkun eigin takmarkana er lykill að bættri heilsu og virkni. Niðurlag Fólk með gigt stendur frammi fyrir margvíslegum áskorunum, en með réttum stuðningi, aðlögun og skilningi samfélagsins er hægt að byggja upp aðstæður sem gera þátttöku á vinnumarkaði mögulega og árangursríka. Ný lög, fjölgun hlutastarfa og aukin meðvitund um mikilvægi sveigjanleika eru jákvæð skref í átt að mannúðlegra og réttlátara samfélagi fyrir alla – óháð líkamlegu ástandi. Höfundur formaður Gigtarfélags Íslands og formaður atvinnu og menntamálahóps ÖBÍ
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar
Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun