Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson, Sigurveig H. Sigurðardóttir og Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifa 19. maí 2025 14:30 Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Heilbrigðismál Hjúkrunarheimili Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Skoðun Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Sjá meira
Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ.
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun