Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:01 Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Embætti landlæknis Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun