Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar 11. mars 2025 16:30 Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Sjá meira
Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun