Íslensk framleiðsla á undanhaldi - hver græðir? Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar 21. febrúar 2025 09:01 Í nýlegri grein heldur Ólafur Stephensen, framkvæmdarstjóri Félags atvinnurekanda því fram að: innflutningur á pítsuosti með íblandaðri jurtaolíu muni hafa lítil áhrif á íslenska mjólkurframleiðslu og að innlendir grænmetisbændur hafi staðið sig vel í samkeppni við innfluttar vörur. Þessar fullyrðingar standast ekki nánari skoðun og gefa ranga mynd af stöðu íslenskrar matvælaframleiðslu. Innflutningur og áhrif á íslenska bændur Samkvæmt skýrslu Landbúnaðarháskóla Íslands árið 2021 jókst innflutningur á grænmeti um 57% á tímabilinu 2009-2019, úr 12.000 tonnum í 19.000 tonn. Á sama tíma hefur hlutfall innlendrar framleiðslu af markaðnum dregist saman, úr 56% í 43%. Þetta sýnir að innfluttar vörur taka sífellt meira pláss á markaðnum, sem hefur neikvæð áhrif á íslenska bændur og framleiðslu þeirra (stjornarradid.is). Þrátt fyrir að íslenskir grænmetisbændur hafi unnið hörðum höndum að vöruþróun og markaðssetningu, er staðreyndin sú að innflutningur hefur aukist verulega og innlend framleiðsla nær aðeins að mæta um 46% af eftirspurn (stjornarradid.is). Þetta er langt frá því að vera fullnægjandi og sýnir að innfluttar vörur hafa áhrif á markaðinn og stöðu innlendra bænda. Fæðuöryggi, byggðafesta og smáskrefakenningin Aukin áhersla á innflutning matvæla getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir fæðuöryggi landsins. Við erum háð innflutningi á mörgum sviðum, þar á meðal áburði, grænmeti, fóðri og eldsneyti, sem gerir okkur viðkvæm fyrir alþjóðlegum sveiflum og áföllum. Ef innlend framleiðsla minnkar enn frekar, eykst þessi viðkvæmni og sjálfbærni okkar minnkar. Þróunin sem við sjáum í dag minnir á smáskrefakenningu fræðimannsins Charles E. Lindblom, þar sem stefnumótunarferli breytist ekki með róttækum aðgerðum heldur með hægfara, stigvaxandi skrefum sem safnast saman yfir tíma. Smávægilegar breytingar í reglugerðum, aukin undanþága á innflutningstollum og markaðsöfl sem þrýsta á frekari innflutning leiða til þess að íslensk matvælaframleiðsla verður smátt og smátt veikari, án þess að stór ákvörðun sé tekin um að veikja hana til muna. Þetta skapar þá hættu að þegar fólk áttar sig á áhrifunum, þá er staðan orðin óafturkræf. Eru verndartollar bara á Íslandi? Það er algengt að þjóðir viðurkenni mikilvægi þess að verja sína innlendu matvælaframleiðslu gegn erlendri samkeppni, líkt og sést í mörgum ríkjum sem beita verndartollum og innflutningshömlum á landbúnaðarvörur til að tryggja fæðuöryggi og stöðugleika í greininni. Evrópusambandið leggur verndartolla á innfluttar mjólkurvörur til að vernda eigin framleiðslu (bbl.is) og Kanada rekur „supply management“ kerfi sem tryggir að innlend framleiðsla mæti eftirspurn og að bændur fái sanngjarnt verð fyrir vörur sínar (canada.ca). Þetta er ekkert nýtt né sérstakt fyrir Ísland – margar þjóðir verja sína matvælaframleiðslu vegna þess að þær skilja mikilvægi fæðuöryggis og þess að viðhalda innlendri framleiðslu. Sérhagsmunagæsla á kostnað almennings Þegar kemur að umræðu um íslenskan landbúnað er vert að spyrja: Hverjir hafa hag af því að veikja innlenda framleiðslu? Svarið er augljóst: Innflutningsaðilar sækjast eftir aukinni markaðshlutdeild og hagnaði, en það er hlutverk stjórnvalda að tryggja að fæðuöryggi og byggðafesta verði ekki sett til hliðar í þeirri vegferð. Þeirra markmið er ekki að styðja við neytendur, heldur að hámarka hagnað fyrirtækja sinna, óháð langtímaáhrifum á íslenska matvælaframleiðslu. Það er ekki hlutverk stjórnvalda að ganga erinda þeirra sem hagnast á veikingu innlendrar framleiðslu. Þvert á móti eiga þau að gæta hagsmuna þjóðarinnar í heild sinni, þar sem byggðafesta og fæðuöryggi skipta sköpum. Að fórna þessum grunnstoðum samfélagsins fyrir skammtímagróða örfárra innflutningsaðila og stórmarkaða er ekki stefna sem ætti að líðast. Þeir sem vilja afnema stuðning við íslenska framleiðslu ættu að hafa hugrekki til að viðurkenna að þeir eru ekki að tala fyrir hagsmunum neytenda – heldur hagsmunum þeirra sem vilja fylla markaðinn af innfluttum vörum án tillits til gæða, uppruna eða langtímaafleiðinga fyrir fæðuöryggi og sjálfstæði Íslands í matvælaframleiðslu. Sjálfbær framtíð Sem ungur einstaklingur sem styður við landsbyggðina, byggðafestu og fæðuöryggi, tel ég nauðsynlegt að standa vörð um íslenska matvælaframleiðslu. Við verðum að tryggja að innlendir bændur hafi sanngjörn samkeppnisskilyrði og að neytendur hafi aðgang að heilnæmum, innlendum vörum. Aukin áhersla á innflutning og rangfærslur um stöðu innlendrar framleiðslu þjóna ekki þessum markmiðum og geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir samfélag okkar í heild. Hagsmunagæsla stórfyrirtækja og innflutningsaðila á ekki að stýra stefnu stjórnvalda – það er hagur þjóðarinnar sem á að ráða för. Höfundur er ungur Framsóknarmaður með áhuga á fæðuöryggi, byggðafestu og sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landbúnaður Matvælaframleiðsla Skattar og tollar Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Í nýlegri grein heldur Ólafur Stephensen, framkvæmdarstjóri Félags atvinnurekanda því fram að: innflutningur á pítsuosti með íblandaðri jurtaolíu muni hafa lítil áhrif á íslenska mjólkurframleiðslu og að innlendir grænmetisbændur hafi staðið sig vel í samkeppni við innfluttar vörur. Þessar fullyrðingar standast ekki nánari skoðun og gefa ranga mynd af stöðu íslenskrar matvælaframleiðslu. Innflutningur og áhrif á íslenska bændur Samkvæmt skýrslu Landbúnaðarháskóla Íslands árið 2021 jókst innflutningur á grænmeti um 57% á tímabilinu 2009-2019, úr 12.000 tonnum í 19.000 tonn. Á sama tíma hefur hlutfall innlendrar framleiðslu af markaðnum dregist saman, úr 56% í 43%. Þetta sýnir að innfluttar vörur taka sífellt meira pláss á markaðnum, sem hefur neikvæð áhrif á íslenska bændur og framleiðslu þeirra (stjornarradid.is). Þrátt fyrir að íslenskir grænmetisbændur hafi unnið hörðum höndum að vöruþróun og markaðssetningu, er staðreyndin sú að innflutningur hefur aukist verulega og innlend framleiðsla nær aðeins að mæta um 46% af eftirspurn (stjornarradid.is). Þetta er langt frá því að vera fullnægjandi og sýnir að innfluttar vörur hafa áhrif á markaðinn og stöðu innlendra bænda. Fæðuöryggi, byggðafesta og smáskrefakenningin Aukin áhersla á innflutning matvæla getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir fæðuöryggi landsins. Við erum háð innflutningi á mörgum sviðum, þar á meðal áburði, grænmeti, fóðri og eldsneyti, sem gerir okkur viðkvæm fyrir alþjóðlegum sveiflum og áföllum. Ef innlend framleiðsla minnkar enn frekar, eykst þessi viðkvæmni og sjálfbærni okkar minnkar. Þróunin sem við sjáum í dag minnir á smáskrefakenningu fræðimannsins Charles E. Lindblom, þar sem stefnumótunarferli breytist ekki með róttækum aðgerðum heldur með hægfara, stigvaxandi skrefum sem safnast saman yfir tíma. Smávægilegar breytingar í reglugerðum, aukin undanþága á innflutningstollum og markaðsöfl sem þrýsta á frekari innflutning leiða til þess að íslensk matvælaframleiðsla verður smátt og smátt veikari, án þess að stór ákvörðun sé tekin um að veikja hana til muna. Þetta skapar þá hættu að þegar fólk áttar sig á áhrifunum, þá er staðan orðin óafturkræf. Eru verndartollar bara á Íslandi? Það er algengt að þjóðir viðurkenni mikilvægi þess að verja sína innlendu matvælaframleiðslu gegn erlendri samkeppni, líkt og sést í mörgum ríkjum sem beita verndartollum og innflutningshömlum á landbúnaðarvörur til að tryggja fæðuöryggi og stöðugleika í greininni. Evrópusambandið leggur verndartolla á innfluttar mjólkurvörur til að vernda eigin framleiðslu (bbl.is) og Kanada rekur „supply management“ kerfi sem tryggir að innlend framleiðsla mæti eftirspurn og að bændur fái sanngjarnt verð fyrir vörur sínar (canada.ca). Þetta er ekkert nýtt né sérstakt fyrir Ísland – margar þjóðir verja sína matvælaframleiðslu vegna þess að þær skilja mikilvægi fæðuöryggis og þess að viðhalda innlendri framleiðslu. Sérhagsmunagæsla á kostnað almennings Þegar kemur að umræðu um íslenskan landbúnað er vert að spyrja: Hverjir hafa hag af því að veikja innlenda framleiðslu? Svarið er augljóst: Innflutningsaðilar sækjast eftir aukinni markaðshlutdeild og hagnaði, en það er hlutverk stjórnvalda að tryggja að fæðuöryggi og byggðafesta verði ekki sett til hliðar í þeirri vegferð. Þeirra markmið er ekki að styðja við neytendur, heldur að hámarka hagnað fyrirtækja sinna, óháð langtímaáhrifum á íslenska matvælaframleiðslu. Það er ekki hlutverk stjórnvalda að ganga erinda þeirra sem hagnast á veikingu innlendrar framleiðslu. Þvert á móti eiga þau að gæta hagsmuna þjóðarinnar í heild sinni, þar sem byggðafesta og fæðuöryggi skipta sköpum. Að fórna þessum grunnstoðum samfélagsins fyrir skammtímagróða örfárra innflutningsaðila og stórmarkaða er ekki stefna sem ætti að líðast. Þeir sem vilja afnema stuðning við íslenska framleiðslu ættu að hafa hugrekki til að viðurkenna að þeir eru ekki að tala fyrir hagsmunum neytenda – heldur hagsmunum þeirra sem vilja fylla markaðinn af innfluttum vörum án tillits til gæða, uppruna eða langtímaafleiðinga fyrir fæðuöryggi og sjálfstæði Íslands í matvælaframleiðslu. Sjálfbær framtíð Sem ungur einstaklingur sem styður við landsbyggðina, byggðafestu og fæðuöryggi, tel ég nauðsynlegt að standa vörð um íslenska matvælaframleiðslu. Við verðum að tryggja að innlendir bændur hafi sanngjörn samkeppnisskilyrði og að neytendur hafi aðgang að heilnæmum, innlendum vörum. Aukin áhersla á innflutning og rangfærslur um stöðu innlendrar framleiðslu þjóna ekki þessum markmiðum og geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir samfélag okkar í heild. Hagsmunagæsla stórfyrirtækja og innflutningsaðila á ekki að stýra stefnu stjórnvalda – það er hagur þjóðarinnar sem á að ráða för. Höfundur er ungur Framsóknarmaður með áhuga á fæðuöryggi, byggðafestu og sjálfbærni.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun