Munum við upplifa enn eitt „mikla stökkið framávið“? Jason Steinþórsson skrifar 1. febrúar 2025 09:30 Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun