Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar 10. janúar 2025 09:00 Það spyr hvernig okkur gangi að jafna kjör fólks á Íslandi og borga svipuð laun fyrir sambærileg störf eða menntun. Lítil fimm ára stúlka leiddi móður sína sem ýtti á undan sér regnhlífakerru, með rúmlega eins árs systur stúlkunnar í, niður Bankastrætið á leið þeirra niður á Lækjartorg. Þetta var einn föstudag í október fyrir um fimmtíu árum síðan. Þessi litla stúlka furðaði sig á því hversu margar konur væru til á Íslandi því að hún hafði aldrei séð jafn margar konur saman komnar. Þegar litla stúlkan spurði móður sína hvað konurnar væru að gera þarna niðri í bæ þá fékk hún það svar að þær væru að biðja um sömu laun og karlar fyrir sambærileg störf. Litlu stúlkunni fannst það sjálfsagt og trúði því í einlægni að auðvitað yrði hlustað á konurnar. Jú af því að það er sjálfsagt að borga sömu laun fyrir sambærileg störf. Þessi litla stúlka er orðin fullorðin kona sem valdi að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt því hún trúði því að launakjör yrðu leiðrétt. Hún trúði því að ef hún legði á sig að fá háskólagráðu þá yrði henni umbunað fyrir það eins og öðru háskólamenntuðu fólki með hærri launum. Henni var innrætt í æsku að menntun væri máttur sem skilaði sér jafnframt í bættum kjörum. Öll þau tæplega sextíu ár sem þessi litla stúlka hefur dregið andann þá hafa konur beðið um að kjör þeirra verði leiðrétt og að hinum svokölluðu kvennastéttum verði útrýmt. Því hugtakið kvennastétt hefur fengið á sig neikvæða merkingu og þýðir að þú færð yfirleitt lægri laun en meðallaun eru í landinu og getur festst í fátækragildru ef þú velur þér ævistarf á þeim vettvangi. Hvað veldur því að okkur gengur svona erfiðlega að leiðrétta kjör kvennastétta ? Rökin eru jafn mörg og þeir sem svara spurningunni en það sem margir neita að horfast í augu við er að í dag erum við stödd á ákveðnum tímamótum. Það er núna eða aldrei. Ætlum við að samþykkja láglaunastefnu þegjandi og hljóðalaust eða ætlum við að sýna kjark og þor og takast á við ranglætið með réttlæti. Rannsóknir sýna að ef við jöfnum ekki kjör karla og kvenna þá erum við að gera upp á milli aðila sem stíga inn á vinnumarkaðinn. Rannsóknir sýna jafnframt að það er nauðsynlegt að jafna kjörin áður en við stígum það skref að lengja fæðingarorlof enn frekar. Á meðan konur eru hafðar skör lægra en karlar á vinnumarkaði þá mun halla á þær þegar ákveðið er að stofna fjölskyldu. Ég vil taka fram að ég ákveð að tala um konur og karla því þannig birtast niðurstöður rannsókna okkur. Ég er alls ekki að útiloka fjölbreytileika samfélagsins. Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 málefnum kvenna. Í október það ár lögðu um 90% kvenna á Íslandi niður störf og komu saman til að sýna fram á mikilvægi kvenna á vinnumarkaði og til að krefjast sömu réttinda og launakjara og karlar höfðu á vinnumarkaði. Þessi samtakamáttur vakti athygli um allan heim. Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir verkalýðsfrömuður sagði í eldræðu sinni í tilefni Kvennafrídagsins 24. október 1975:”Konan er að vakna. Hún veit að karlmenn hafa ráðið í heiminum frá því sögur hófust. Og hvernig hefur sá heimur verið ? Hann hefur löðrað í blóði og logað af kvöl. Ég trúi að þessi heimur breytist þegar konur fara að stjórna til jafns við karla. Ég vil og ég trúi því að þið viljið það allar að heimurinn afvopnist. Allt annað eru stjórnmálaklækir og hræsni. Við viljum leysa ágreiningsmálin án vopna.” Ég er sammála Aðalheiði að heiminum hefur verið stjórnar allt of lengi af karllægum gildum. Það á að ríkja jafnvægi í kvenlegum og karllægum gildum í stjórnun heimsins. Ég er líka sammála henni að stjórnmálaklækir og hræsni viðhalda ólíðandi ástandi. Það var rétt hjá Aðalheiði að konur vöknuðu til vitundar um mikilvægi sitt og virði en hvenær á að hlusta á það sem þær eru að segja og leiðrétta skekkjuna? Sem kona sem ákvað að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt þá hef ég verulegar áhyggjur af stöðunni. Mín sýn er að ef ekki verður tekið á þeim alvarlega vanda sem hefur skapast í menntageiranum á Íslandi þá er voðinn vís. Unga fólkið lætur ekki bjóða sér hvað sem er og margir af þeim eldri sem starfa í skólum eru tilbúnir með uppsagnarbréf ef ekki verður samið þannig að sátt náist og staðið við gefin loforð. Ég ákvað að svara spurningu ársins 1975 þannig að við erum enn í djúpum skít og næstu vikur skera úr um það hvert við stefnum í framtíðinni. Kennarastéttin er stór stétt og hún flokkast sem kvennastétt. Lög og reglugerðir, samningar og stjórnvaldsákvarðanir eru mannanna verk. Það er í okkar höndum að slá taktinn fyrir komandi kynslóðir. Það er ekkert sem réttlætir það að hinar svokölluðu kvennastéttir eigi að vera láglaunastéttir. Það er heldur ekkert sem réttlætir það að þeir fagmenntuðu kennarar sem ákveða að starfa í menntageiranum eigi að halda uppi því faglega starfi sem lög kveða á um og fylla skörð þess fagfólks sem vantar inn í skólanna. Ef það vantar í áhöfn og þá sérþekkingu sem þarf til að stýra skútu þá eru meiri líkur á að hún sökkvi. Boltinn er hjá stjórnvöldum. Þau bera ábyrgð á afleiðum ójafnréttis og svikinna loforða. Höfundur er kennari í stjórn Kennarafélags Reykjavíkur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rakel Linda Kristjánsdóttir Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun Skoðun Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Sjá meira
Það spyr hvernig okkur gangi að jafna kjör fólks á Íslandi og borga svipuð laun fyrir sambærileg störf eða menntun. Lítil fimm ára stúlka leiddi móður sína sem ýtti á undan sér regnhlífakerru, með rúmlega eins árs systur stúlkunnar í, niður Bankastrætið á leið þeirra niður á Lækjartorg. Þetta var einn föstudag í október fyrir um fimmtíu árum síðan. Þessi litla stúlka furðaði sig á því hversu margar konur væru til á Íslandi því að hún hafði aldrei séð jafn margar konur saman komnar. Þegar litla stúlkan spurði móður sína hvað konurnar væru að gera þarna niðri í bæ þá fékk hún það svar að þær væru að biðja um sömu laun og karlar fyrir sambærileg störf. Litlu stúlkunni fannst það sjálfsagt og trúði því í einlægni að auðvitað yrði hlustað á konurnar. Jú af því að það er sjálfsagt að borga sömu laun fyrir sambærileg störf. Þessi litla stúlka er orðin fullorðin kona sem valdi að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt því hún trúði því að launakjör yrðu leiðrétt. Hún trúði því að ef hún legði á sig að fá háskólagráðu þá yrði henni umbunað fyrir það eins og öðru háskólamenntuðu fólki með hærri launum. Henni var innrætt í æsku að menntun væri máttur sem skilaði sér jafnframt í bættum kjörum. Öll þau tæplega sextíu ár sem þessi litla stúlka hefur dregið andann þá hafa konur beðið um að kjör þeirra verði leiðrétt og að hinum svokölluðu kvennastéttum verði útrýmt. Því hugtakið kvennastétt hefur fengið á sig neikvæða merkingu og þýðir að þú færð yfirleitt lægri laun en meðallaun eru í landinu og getur festst í fátækragildru ef þú velur þér ævistarf á þeim vettvangi. Hvað veldur því að okkur gengur svona erfiðlega að leiðrétta kjör kvennastétta ? Rökin eru jafn mörg og þeir sem svara spurningunni en það sem margir neita að horfast í augu við er að í dag erum við stödd á ákveðnum tímamótum. Það er núna eða aldrei. Ætlum við að samþykkja láglaunastefnu þegjandi og hljóðalaust eða ætlum við að sýna kjark og þor og takast á við ranglætið með réttlæti. Rannsóknir sýna að ef við jöfnum ekki kjör karla og kvenna þá erum við að gera upp á milli aðila sem stíga inn á vinnumarkaðinn. Rannsóknir sýna jafnframt að það er nauðsynlegt að jafna kjörin áður en við stígum það skref að lengja fæðingarorlof enn frekar. Á meðan konur eru hafðar skör lægra en karlar á vinnumarkaði þá mun halla á þær þegar ákveðið er að stofna fjölskyldu. Ég vil taka fram að ég ákveð að tala um konur og karla því þannig birtast niðurstöður rannsókna okkur. Ég er alls ekki að útiloka fjölbreytileika samfélagsins. Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 málefnum kvenna. Í október það ár lögðu um 90% kvenna á Íslandi niður störf og komu saman til að sýna fram á mikilvægi kvenna á vinnumarkaði og til að krefjast sömu réttinda og launakjara og karlar höfðu á vinnumarkaði. Þessi samtakamáttur vakti athygli um allan heim. Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir verkalýðsfrömuður sagði í eldræðu sinni í tilefni Kvennafrídagsins 24. október 1975:”Konan er að vakna. Hún veit að karlmenn hafa ráðið í heiminum frá því sögur hófust. Og hvernig hefur sá heimur verið ? Hann hefur löðrað í blóði og logað af kvöl. Ég trúi að þessi heimur breytist þegar konur fara að stjórna til jafns við karla. Ég vil og ég trúi því að þið viljið það allar að heimurinn afvopnist. Allt annað eru stjórnmálaklækir og hræsni. Við viljum leysa ágreiningsmálin án vopna.” Ég er sammála Aðalheiði að heiminum hefur verið stjórnar allt of lengi af karllægum gildum. Það á að ríkja jafnvægi í kvenlegum og karllægum gildum í stjórnun heimsins. Ég er líka sammála henni að stjórnmálaklækir og hræsni viðhalda ólíðandi ástandi. Það var rétt hjá Aðalheiði að konur vöknuðu til vitundar um mikilvægi sitt og virði en hvenær á að hlusta á það sem þær eru að segja og leiðrétta skekkjuna? Sem kona sem ákvað að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt þá hef ég verulegar áhyggjur af stöðunni. Mín sýn er að ef ekki verður tekið á þeim alvarlega vanda sem hefur skapast í menntageiranum á Íslandi þá er voðinn vís. Unga fólkið lætur ekki bjóða sér hvað sem er og margir af þeim eldri sem starfa í skólum eru tilbúnir með uppsagnarbréf ef ekki verður samið þannig að sátt náist og staðið við gefin loforð. Ég ákvað að svara spurningu ársins 1975 þannig að við erum enn í djúpum skít og næstu vikur skera úr um það hvert við stefnum í framtíðinni. Kennarastéttin er stór stétt og hún flokkast sem kvennastétt. Lög og reglugerðir, samningar og stjórnvaldsákvarðanir eru mannanna verk. Það er í okkar höndum að slá taktinn fyrir komandi kynslóðir. Það er ekkert sem réttlætir það að hinar svokölluðu kvennastéttir eigi að vera láglaunastéttir. Það er heldur ekkert sem réttlætir það að þeir fagmenntuðu kennarar sem ákveða að starfa í menntageiranum eigi að halda uppi því faglega starfi sem lög kveða á um og fylla skörð þess fagfólks sem vantar inn í skólanna. Ef það vantar í áhöfn og þá sérþekkingu sem þarf til að stýra skútu þá eru meiri líkur á að hún sökkvi. Boltinn er hjá stjórnvöldum. Þau bera ábyrgð á afleiðum ójafnréttis og svikinna loforða. Höfundur er kennari í stjórn Kennarafélags Reykjavíkur.
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun