Um eflingu rannsóknainnviða ferðaþjónustunnar Gunnar Þór Jóhannesson, Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, Magnús Haukur Ásgeirsson og Edward H. Huijbens skrifa 4. janúar 2025 10:01 Fyrir um það bil 15 árum, vorið 2010, vakti birting á tölum um rannsóknarfé ferðaþjónustunnar nokkra athygli. Í ljós kom að ferðaþjónusta fékk 0,5% af heildarfjármagni sem ríkið varði til rannsóknarstarfs helstu atvinnuvega á árinu 2007. Ljóst var að rannsóknarþörf sjávarútvegs og landbúnaðar, iðnaðar og orkugeirans var viðurkennd en framlag til rannsókna í þessum greinum var um 12,6 milljarðar árið 2007 sem eru tæpir 30 milljarðar á núvirði. Sama ár voru lagðar tæpar 70 milljónir til rannsókna í ferðaþjónustu sem samsvara um 165 milljónum í dag. Síðan 2010 hefur ferðaþjónusta sprungið út og koma nú um ferfalt fleiri ferðamenn til landsins en þá. Ferðaþjónusta hefur mikil áhrif á umhverfi, samfélag og hagkerfi, jákvæð og neikvæð. Hún er sem dæmi mannaflsfrekasta atvinnugrein landsins og stendur fyrir tæpum 9% af vergri þjóðarframleiðslu. Í ljósi þessarar margföldunar í gestakomum og hraða vaxtar greinarinnar mætti ætla að bætt hafi verið úr þessu mikla misræmi framlaga til rannsókna til grunnatvinnuvega þjóðarinnar á síðustu 14 árum. En það er ekki svo. Fjárframlög til rannsókna á sviði ferðamála eru hverfandi samanborið við til að mynda sjávarútveg og landbúnað eða um það bil 300 milljónir sem eru fyrst og fremst bundin tilteknum verkefnum. Þar með talið er framlag ríkisins til Rannsóknamiðstöðvar ferðamála, rannsóknaáætlunar Ferðamálastofu og rannsókna í háskólum. Ítrekað hefur verið kallað eftir auknu fjármagni til eflingar rannsókna á sviði ferðamála og rannsóknarinnviða. Til að mynda skoraði stjórn Rannsóknamiðstöðvar ferðamála (RMF) á stjórnvöld árið 2020 að efla rannsóknir á sviði ferðamála til að tryggja mætti sjálfbæra nýtingu þeirra viðkvæmu auðlinda sem ferðaþjónusta byggir á og auka verðmætasköpun í greininni. Í vinnu við Ferðamálastefnu og aðgerðaáætlun til 2030 var einnig skýrt ákall eftir auknum rannsóknum og markvissri gagnasöfnun af hálfu ólíkra hagsmunaaðila. Ný skýrsla OECD um ferðaþjónustu styður þessa áherslu en í henni er mikilvægi upplýstrar ákvörðunartöku á sviði ferðaþjónustu skýrt ítrekuð og hún sögð forsenda aukinnar sjálfbærni greinarinnar. Það þýðir með öðrum orðum að ef við, sem þjóð, ætlum að stýra vexti og móta uppbyggingu greinarinnar þannig að hún skili velsæld til samfélaga í víðtækum skilningi er fjárfesting í rannsóknum ekki bara skynsöm heldur nauðsynleg. Í ljósi þess að sjálfbær þróun ferðaþjónustu er leiðarljós téðrar Ferðamálastefnu til 2030 sem samþykkt var á Alþingi í júní sl. er afar ánægjulegt að samkvæmt henni skal stefnt að framlag til rannsókna á ferðamálum verði 1% af virðisauka greinarinnar sem myndi þýða um 3 milljarða hækkun á fjárframlögum til rannsókna í ferðamálum. Áætlunin gerir ráð fyrir að auknar fjárveitingar til rannsókna verði nýttar til að styðja við verkefni sem miða að því að bæta upplifun ferðamanna, vernda náttúru og auka verðmætasköpun og efla samkeppnishæfni. Það er mikilvægt að hafa í huga að þegar talað er um meiri rannsóknir er átt við grunnrannsóknir jafnt sem verkefnamiðaðar rannsóknir. Grunnrannsóknir eru fyrst og fremst framkvæmdar til að afla nýrrar þekkingar, án skírskotunar í sértæk verkefni. Þær veita nauðsynlegan grunn fyrir ólíka aðila greinarinnar og auka skilning á því margbrotna fyrirbæri sem ferðaþjónusta og ferðamennska er. Verkefnamiðaðar rannsóknir snúa frekar að því að leysa ákveðin og sértæk vandamál m.a. til að halda utan um tölfræði sem snýr að fjölda eða eyðslu ferðamanna, vakta áhrif ferðamennsku á umhverfi og náttúru eða vinna að því að auka gæði og fagmennsku í greininni svo dæmi séu tekin. Nýlega samþykkt fjárlög gefa ekki tilefni til bjarstýni um að þetta markmið náist í náinni framtíð. Framlög til rannsókna í ferðamálum standa í stað og þegar við bætist niðurskurður til helstu rannsóknasjóða sem standa fræðifólki til boða til að fjármagna rannsóknir virðist ljóst að skilningur alþingisfólks á sjálfbærni og mikilvægi rannsókna á ferðmálum er afar takmarkaður. Ferðaþjónustulandið Ísland stendur frammi fyrir margvíslegum og flóknum áskorunum til framtíðar. Þar gegnir öflugt rannsóknarstarf, hvort heldur sem snýr að grunnrannsóknum eða verkefnamiðuðum, lykilhlutverki sem forsenda upplýstra ákvarðana og stefnumótunar í uppbyggingu og stjórnun ferðaþjónustu sem og til nýsköpunar og aukinnar framlegðar í rekstri. Aðgengi að fjármagni til rannsókna og markviss uppbygging rannsóknainnviða er grunnforsenda þekkingarsköpunar en ljóst er, á nýsamþykktum fjárlögum, að framlög hins opinbera eru hvorki í samræmi við vægi greinarinnar í hagkerfinu né áhrifa ferðaþjónustu á samfélag og náttúru. Við skorum á þá ríkisstjórn sem nú er að taka við völdum að fylgja stefnu þeirri sem Alþingi hefur samþykkt og gera bragarbót á fjármögnun rannsókna, svo rannsakendur geti lagt sitt á vogarskálarnar í þekkingarsköpun og velsæld fyrir íslenska ferðaþjónustu. Höfundar hafa öll stundað rannsóknir á ferðamálum um árabil. Gunnar Þór Jóhannesson, prófessor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsóknamiðstöðvar ferðamála. Magnús Haukur Ásgeirsson, aðjúnkt í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Edward H. Huijbens, prófessor í menningarlandfræði við Wageningen háskóla, Hollandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ferðamennska á Íslandi Fjárlagafrumvarp 2025 Mest lesið Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid Skoðun Óður til hneykslunar Arnar Sveinn Geirsson Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Halldór 19.07.2025 Halldór Sjálfstæðisflokkurinn, the party of hungry children Ian McDonald Skoðun Skoðun Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Fyrir um það bil 15 árum, vorið 2010, vakti birting á tölum um rannsóknarfé ferðaþjónustunnar nokkra athygli. Í ljós kom að ferðaþjónusta fékk 0,5% af heildarfjármagni sem ríkið varði til rannsóknarstarfs helstu atvinnuvega á árinu 2007. Ljóst var að rannsóknarþörf sjávarútvegs og landbúnaðar, iðnaðar og orkugeirans var viðurkennd en framlag til rannsókna í þessum greinum var um 12,6 milljarðar árið 2007 sem eru tæpir 30 milljarðar á núvirði. Sama ár voru lagðar tæpar 70 milljónir til rannsókna í ferðaþjónustu sem samsvara um 165 milljónum í dag. Síðan 2010 hefur ferðaþjónusta sprungið út og koma nú um ferfalt fleiri ferðamenn til landsins en þá. Ferðaþjónusta hefur mikil áhrif á umhverfi, samfélag og hagkerfi, jákvæð og neikvæð. Hún er sem dæmi mannaflsfrekasta atvinnugrein landsins og stendur fyrir tæpum 9% af vergri þjóðarframleiðslu. Í ljósi þessarar margföldunar í gestakomum og hraða vaxtar greinarinnar mætti ætla að bætt hafi verið úr þessu mikla misræmi framlaga til rannsókna til grunnatvinnuvega þjóðarinnar á síðustu 14 árum. En það er ekki svo. Fjárframlög til rannsókna á sviði ferðamála eru hverfandi samanborið við til að mynda sjávarútveg og landbúnað eða um það bil 300 milljónir sem eru fyrst og fremst bundin tilteknum verkefnum. Þar með talið er framlag ríkisins til Rannsóknamiðstöðvar ferðamála, rannsóknaáætlunar Ferðamálastofu og rannsókna í háskólum. Ítrekað hefur verið kallað eftir auknu fjármagni til eflingar rannsókna á sviði ferðamála og rannsóknarinnviða. Til að mynda skoraði stjórn Rannsóknamiðstöðvar ferðamála (RMF) á stjórnvöld árið 2020 að efla rannsóknir á sviði ferðamála til að tryggja mætti sjálfbæra nýtingu þeirra viðkvæmu auðlinda sem ferðaþjónusta byggir á og auka verðmætasköpun í greininni. Í vinnu við Ferðamálastefnu og aðgerðaáætlun til 2030 var einnig skýrt ákall eftir auknum rannsóknum og markvissri gagnasöfnun af hálfu ólíkra hagsmunaaðila. Ný skýrsla OECD um ferðaþjónustu styður þessa áherslu en í henni er mikilvægi upplýstrar ákvörðunartöku á sviði ferðaþjónustu skýrt ítrekuð og hún sögð forsenda aukinnar sjálfbærni greinarinnar. Það þýðir með öðrum orðum að ef við, sem þjóð, ætlum að stýra vexti og móta uppbyggingu greinarinnar þannig að hún skili velsæld til samfélaga í víðtækum skilningi er fjárfesting í rannsóknum ekki bara skynsöm heldur nauðsynleg. Í ljósi þess að sjálfbær þróun ferðaþjónustu er leiðarljós téðrar Ferðamálastefnu til 2030 sem samþykkt var á Alþingi í júní sl. er afar ánægjulegt að samkvæmt henni skal stefnt að framlag til rannsókna á ferðamálum verði 1% af virðisauka greinarinnar sem myndi þýða um 3 milljarða hækkun á fjárframlögum til rannsókna í ferðamálum. Áætlunin gerir ráð fyrir að auknar fjárveitingar til rannsókna verði nýttar til að styðja við verkefni sem miða að því að bæta upplifun ferðamanna, vernda náttúru og auka verðmætasköpun og efla samkeppnishæfni. Það er mikilvægt að hafa í huga að þegar talað er um meiri rannsóknir er átt við grunnrannsóknir jafnt sem verkefnamiðaðar rannsóknir. Grunnrannsóknir eru fyrst og fremst framkvæmdar til að afla nýrrar þekkingar, án skírskotunar í sértæk verkefni. Þær veita nauðsynlegan grunn fyrir ólíka aðila greinarinnar og auka skilning á því margbrotna fyrirbæri sem ferðaþjónusta og ferðamennska er. Verkefnamiðaðar rannsóknir snúa frekar að því að leysa ákveðin og sértæk vandamál m.a. til að halda utan um tölfræði sem snýr að fjölda eða eyðslu ferðamanna, vakta áhrif ferðamennsku á umhverfi og náttúru eða vinna að því að auka gæði og fagmennsku í greininni svo dæmi séu tekin. Nýlega samþykkt fjárlög gefa ekki tilefni til bjarstýni um að þetta markmið náist í náinni framtíð. Framlög til rannsókna í ferðamálum standa í stað og þegar við bætist niðurskurður til helstu rannsóknasjóða sem standa fræðifólki til boða til að fjármagna rannsóknir virðist ljóst að skilningur alþingisfólks á sjálfbærni og mikilvægi rannsókna á ferðmálum er afar takmarkaður. Ferðaþjónustulandið Ísland stendur frammi fyrir margvíslegum og flóknum áskorunum til framtíðar. Þar gegnir öflugt rannsóknarstarf, hvort heldur sem snýr að grunnrannsóknum eða verkefnamiðuðum, lykilhlutverki sem forsenda upplýstra ákvarðana og stefnumótunar í uppbyggingu og stjórnun ferðaþjónustu sem og til nýsköpunar og aukinnar framlegðar í rekstri. Aðgengi að fjármagni til rannsókna og markviss uppbygging rannsóknainnviða er grunnforsenda þekkingarsköpunar en ljóst er, á nýsamþykktum fjárlögum, að framlög hins opinbera eru hvorki í samræmi við vægi greinarinnar í hagkerfinu né áhrifa ferðaþjónustu á samfélag og náttúru. Við skorum á þá ríkisstjórn sem nú er að taka við völdum að fylgja stefnu þeirri sem Alþingi hefur samþykkt og gera bragarbót á fjármögnun rannsókna, svo rannsakendur geti lagt sitt á vogarskálarnar í þekkingarsköpun og velsæld fyrir íslenska ferðaþjónustu. Höfundar hafa öll stundað rannsóknir á ferðamálum um árabil. Gunnar Þór Jóhannesson, prófessor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsóknamiðstöðvar ferðamála. Magnús Haukur Ásgeirsson, aðjúnkt í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Edward H. Huijbens, prófessor í menningarlandfræði við Wageningen háskóla, Hollandi.
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar