Munu næstu fjögur ár nægja? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 3. janúar 2025 09:31 Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Kolbrún Halldórsdóttir Stéttarfélög Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Skoðanagrein – Alþjóðlegi Gigtardaginn: Achieve Your Dreams Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun