Er lítil samkeppni á fjármálamarkaði? Gústaf Steingrímsson skrifar 19. desember 2024 10:02 Því er stundum fleygt fram í opinberri umræðu að samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði sé lítil. Þessu hefur verið svo oft haldið fram, án haldbærs rökstuðnings, að margir eru farnir að taka þessu sem ákveðnum sannindum. Það er hins vegar ýmislegt sem styður það að hér sé samkeppnistigið ekki einungis nokkuð hátt heldur hærra en í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Oft má rekja þessa umræðu um skort á samkeppni einfaldlega til misskilnings. Þannig telja sumir t.d. að hátt vaxtastig hljóti að gefa til kynna að samkeppni sé lítil. Því er til að svara að almennt vaxtastig er að miklu leyti utan áhrifasviðs bankanna og ræðst að mestu leyti af verðbólguþróun og stýrivaxtastigi sem er í höndum Seðlabankans. Eðli fjármálaþjónustu styður við aukna samkeppni Samkeppni getur verið með ýmsum hætti en ef við horfum einungis á verðsamkeppni þá ræðst hún að töluverðu leyti af eðli vörunnar, þ.e. hvort hún er einsleit eða ekki. Dæmi um einsleita vöru er t.d. bensín og dæmi um hið gagnstæða er t.d. bílar. Einsleit vara er því sú sama eða nánast sú sama hver sem söluaðilinn er. Á markaði með einsleita vöru keppa fyrirtæki aðallega á grundvelli verðs því varan er sú sama í augum neytenda. Á slíkum markaði er einnig lítil tryggð við vörumerki. Neytendur einfaldlega velja ódýrustu vöruna burtséð frá því hver selur hana. Stærsti hluti inn- og útlána sem bankarnir bjóða s.s. húsnæðislán og yfirdráttarlán má kalla einsleita vöru og felst samkeppni þeirra á milli því fyrst og fremst í verðlagningunni á þeim lánum. Íslenskir neytendur veita fjármálafyrirtækjum mjög mikið aðhald Samkeppnisstig á markaði með einsleita vöru ræðst að töluverðu leyti af neytendunum sjálfum. Í opinberri umræðu er oft rætt um neytendur eins og illa upplýsta einstaklinga sem hafa engin áhrif á verðlagninguna með ákvörðunum sínum. Það er ekki rétt enda skiptir hegðun allra neytenda máli þó að áhrif hvers og eins séu skiljanlega lítil. Eftir því sem þeir eru duglegri að versla þar sem varan er ódýrust hverju sinni þeim mun meira aðhald skapa þeir gagnvart fyrirtækjunum og þeim mun meiri áhrif hafa þeir á samkeppnisstigið og verðlagninguna til lækkunar. Þá eru neytendur mun duglegri að segja sínar skoðanir og frá reynslu sinni en áður, t.d. á samfélagsmiðlum. Langmesti hreyfanleikinn í Evrópu er á íslenskum fjármálamarkaði Segja má að það, hversu duglegir neytendur eru að veita markaðnum aðhald, megi mæla að einhverju leyti með því hversu mikið og títt þeir færa sín viðskipti á milli fyrirtækja. Kannanir hafa verið gerðar á hreyfanleika neytenda á fjármálamarkaði í löndum Evrópu. Gallup hefur framkvæmt samskonar könnun meðal íslenskra neytenda. Niðurstaðan er sú að Íslendingar eru langduglegastir Evrópuþjóða að færa sig á milli fjármálafyrirtækja og eru þeir þar mjög langt frá meðaltalinu. Út frá því má ætla að engir neytendur í Evrópu veiti fjármálafyrirtækjum jafn mikið aðhald í verðlagningu á fjármálaþjónustu. Stigin hafa verið skref til þess að efla samkeppnisstigið Þessi mikli hreyfanleiki kemur þó ekki alveg úr tómarúmi. Þannig hafa verið stigin mikilvæg skref til þess að auka þennan hreyfanleika og hafa stjórnvöld m.a. aukið hvata til þess að hægt sé að færa fjármálaviðskipti milli einstakra fyrirtækja með því að lækka þröskulda fyrir slíku, t.d. hvað snýr að takmörkun á uppgreiðslugjaldi lána og afnámi stimpilgjalda. Stór hluti Íslendinga sinnir nær öllum sínum bankaviðskiptum fyrir framan tölvuská og eru margir með innlánsreikninga í fleiri en einni fjármálastofnun. Í gegnum síma og rafræn skilríki er hægt að stofna nýja reikninga hjá öðru fyrirtæki með afar einföldum hætti. Fjöldi einstaklinga á innlánsreikninga á fleiri en einum stað og getur á innan við einni mínútu fært innlánin sín þangað sem þau bera hæstu vextina án þess að stíga upp úr sófanum heima hjá sér. Hér er rétt að benda á að það er leitun að Evrópulandi þar sem jafn auðvelt er að stofna innlánsreikning, til þess að elta bestu innlánsvextina, eins og er hér á landi. Í sumum löndum getur þetta verið töluvert mál og tekið nokkra daga. Þar er mun erfiðara fyrir neytendur að veita fyrirtækjunum sama aðhald. Aukið gagnsæi gerir neytendum auðveldara fyrir að stuðla að samkeppni Aukið gagnsæi á markaðnum hefur einnig áhrif á hreyfanleikann og þannig á samkeppnisstigið. Þeim mun betur sem neytendur geta borið saman verðlagningu ólíkra fyrirtækja þeim mun auðveldara er fyrir neytendur að elta bestu kjörin. Í þessu sambandi má t.d. benda á heimasíðu Aurbjargar sem veitir gott og samanburðarhæft yfirlit yfir kjör húsnæðislána á Íslandi en til marks um samkeppni á þeim markaði bjóða yfir 20 aðilar húsnæðislán til íslenskra heimila. Fleiri vísbendingar benda í þá átt að hér á landi sé umtalsverð samkeppni á fjármálamarkaði. Arðsemi eigin fjár hefur t.d. verið lægri en að meðaltali í Evrópu í töluvert langan tíma. Hér er rétt að hafa í huga að mikil hagræðing hefur átt sér stað í íslenska bankakerfinu allt frá hruni. Sú hagræðing hefur skilað því að kostnaðarhlutföll íslenskra banka eru lág í samanburði við önnur Evrópulönd. Lág arðsemi eigin fjár verður því ekki rakin til óhóflegs kostnaðar í rekstri. Þessu til viðbótar sýnir ný skýrsla Evrópska bankaeftirlitsins að af 22 Evrópuþjóðum var mismunur á inn- og útlánsvöxtum bankanna einn sá minnsti hér á landi í fyrra og að hann hafi lækkað verulega milli áranna 2021 og 2023. Það bendir til verðsamkeppni bæði á inn- og og útlánsvöxtum. Heilt yfir má segja að eðli fjármálaþjónustu, gagnsæi og lágir þröskuldar fyrir neytendur til að skipta á milli fjármálafyrirtækja hafi skilað sér í miklum hreyfanleika hér á landi sem hafi skapað verulegt aðhald frá neytendum í samkeppnislegu ljósi. Höfundur er hagfræðingur Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Samkeppnismál Mest lesið Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar fíllinn byltir sér.... Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Leyfi til að syrgja Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson skrifar Skoðun VR-members, exercise your right to vote! Christopher Eva skrifar Skoðun Stöðvum það sem gott er Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Kjósum Kolbrúnu – Styrk stjórnun á tímum breytinga Margrét Sigrún Sigurðardóttir skrifar Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með börnum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun „Án orku verður ekki hagvöxtur“ Jón Skafti Gestsson skrifar Sjá meira
Því er stundum fleygt fram í opinberri umræðu að samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði sé lítil. Þessu hefur verið svo oft haldið fram, án haldbærs rökstuðnings, að margir eru farnir að taka þessu sem ákveðnum sannindum. Það er hins vegar ýmislegt sem styður það að hér sé samkeppnistigið ekki einungis nokkuð hátt heldur hærra en í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Oft má rekja þessa umræðu um skort á samkeppni einfaldlega til misskilnings. Þannig telja sumir t.d. að hátt vaxtastig hljóti að gefa til kynna að samkeppni sé lítil. Því er til að svara að almennt vaxtastig er að miklu leyti utan áhrifasviðs bankanna og ræðst að mestu leyti af verðbólguþróun og stýrivaxtastigi sem er í höndum Seðlabankans. Eðli fjármálaþjónustu styður við aukna samkeppni Samkeppni getur verið með ýmsum hætti en ef við horfum einungis á verðsamkeppni þá ræðst hún að töluverðu leyti af eðli vörunnar, þ.e. hvort hún er einsleit eða ekki. Dæmi um einsleita vöru er t.d. bensín og dæmi um hið gagnstæða er t.d. bílar. Einsleit vara er því sú sama eða nánast sú sama hver sem söluaðilinn er. Á markaði með einsleita vöru keppa fyrirtæki aðallega á grundvelli verðs því varan er sú sama í augum neytenda. Á slíkum markaði er einnig lítil tryggð við vörumerki. Neytendur einfaldlega velja ódýrustu vöruna burtséð frá því hver selur hana. Stærsti hluti inn- og útlána sem bankarnir bjóða s.s. húsnæðislán og yfirdráttarlán má kalla einsleita vöru og felst samkeppni þeirra á milli því fyrst og fremst í verðlagningunni á þeim lánum. Íslenskir neytendur veita fjármálafyrirtækjum mjög mikið aðhald Samkeppnisstig á markaði með einsleita vöru ræðst að töluverðu leyti af neytendunum sjálfum. Í opinberri umræðu er oft rætt um neytendur eins og illa upplýsta einstaklinga sem hafa engin áhrif á verðlagninguna með ákvörðunum sínum. Það er ekki rétt enda skiptir hegðun allra neytenda máli þó að áhrif hvers og eins séu skiljanlega lítil. Eftir því sem þeir eru duglegri að versla þar sem varan er ódýrust hverju sinni þeim mun meira aðhald skapa þeir gagnvart fyrirtækjunum og þeim mun meiri áhrif hafa þeir á samkeppnisstigið og verðlagninguna til lækkunar. Þá eru neytendur mun duglegri að segja sínar skoðanir og frá reynslu sinni en áður, t.d. á samfélagsmiðlum. Langmesti hreyfanleikinn í Evrópu er á íslenskum fjármálamarkaði Segja má að það, hversu duglegir neytendur eru að veita markaðnum aðhald, megi mæla að einhverju leyti með því hversu mikið og títt þeir færa sín viðskipti á milli fyrirtækja. Kannanir hafa verið gerðar á hreyfanleika neytenda á fjármálamarkaði í löndum Evrópu. Gallup hefur framkvæmt samskonar könnun meðal íslenskra neytenda. Niðurstaðan er sú að Íslendingar eru langduglegastir Evrópuþjóða að færa sig á milli fjármálafyrirtækja og eru þeir þar mjög langt frá meðaltalinu. Út frá því má ætla að engir neytendur í Evrópu veiti fjármálafyrirtækjum jafn mikið aðhald í verðlagningu á fjármálaþjónustu. Stigin hafa verið skref til þess að efla samkeppnisstigið Þessi mikli hreyfanleiki kemur þó ekki alveg úr tómarúmi. Þannig hafa verið stigin mikilvæg skref til þess að auka þennan hreyfanleika og hafa stjórnvöld m.a. aukið hvata til þess að hægt sé að færa fjármálaviðskipti milli einstakra fyrirtækja með því að lækka þröskulda fyrir slíku, t.d. hvað snýr að takmörkun á uppgreiðslugjaldi lána og afnámi stimpilgjalda. Stór hluti Íslendinga sinnir nær öllum sínum bankaviðskiptum fyrir framan tölvuská og eru margir með innlánsreikninga í fleiri en einni fjármálastofnun. Í gegnum síma og rafræn skilríki er hægt að stofna nýja reikninga hjá öðru fyrirtæki með afar einföldum hætti. Fjöldi einstaklinga á innlánsreikninga á fleiri en einum stað og getur á innan við einni mínútu fært innlánin sín þangað sem þau bera hæstu vextina án þess að stíga upp úr sófanum heima hjá sér. Hér er rétt að benda á að það er leitun að Evrópulandi þar sem jafn auðvelt er að stofna innlánsreikning, til þess að elta bestu innlánsvextina, eins og er hér á landi. Í sumum löndum getur þetta verið töluvert mál og tekið nokkra daga. Þar er mun erfiðara fyrir neytendur að veita fyrirtækjunum sama aðhald. Aukið gagnsæi gerir neytendum auðveldara fyrir að stuðla að samkeppni Aukið gagnsæi á markaðnum hefur einnig áhrif á hreyfanleikann og þannig á samkeppnisstigið. Þeim mun betur sem neytendur geta borið saman verðlagningu ólíkra fyrirtækja þeim mun auðveldara er fyrir neytendur að elta bestu kjörin. Í þessu sambandi má t.d. benda á heimasíðu Aurbjargar sem veitir gott og samanburðarhæft yfirlit yfir kjör húsnæðislána á Íslandi en til marks um samkeppni á þeim markaði bjóða yfir 20 aðilar húsnæðislán til íslenskra heimila. Fleiri vísbendingar benda í þá átt að hér á landi sé umtalsverð samkeppni á fjármálamarkaði. Arðsemi eigin fjár hefur t.d. verið lægri en að meðaltali í Evrópu í töluvert langan tíma. Hér er rétt að hafa í huga að mikil hagræðing hefur átt sér stað í íslenska bankakerfinu allt frá hruni. Sú hagræðing hefur skilað því að kostnaðarhlutföll íslenskra banka eru lág í samanburði við önnur Evrópulönd. Lág arðsemi eigin fjár verður því ekki rakin til óhóflegs kostnaðar í rekstri. Þessu til viðbótar sýnir ný skýrsla Evrópska bankaeftirlitsins að af 22 Evrópuþjóðum var mismunur á inn- og útlánsvöxtum bankanna einn sá minnsti hér á landi í fyrra og að hann hafi lækkað verulega milli áranna 2021 og 2023. Það bendir til verðsamkeppni bæði á inn- og og útlánsvöxtum. Heilt yfir má segja að eðli fjármálaþjónustu, gagnsæi og lágir þröskuldar fyrir neytendur til að skipta á milli fjármálafyrirtækja hafi skilað sér í miklum hreyfanleika hér á landi sem hafi skapað verulegt aðhald frá neytendum í samkeppnislegu ljósi. Höfundur er hagfræðingur Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu.
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar