Hvalirnir, hafið og við Edda Elísabet Magnúsdóttir skrifar 11. júní 2024 11:30 Eru hvalir plága í vistkerfum sínum? Yfirlýsingar um yfirvofandi hvalaplágu á hafsvæðunum umhverfis Íslands hafa stungið upp kollinum á ný í fjölmiðlum síðustu daga. Því hefur verið haldið fram af ákveðnum hagsmunahópum að bregðast þurfi strax við offjölgun hvala með hvalveiðum. Slík rök halda ekki vatni. Skíðishvalir eru háðir lágmarks þéttleika til að geta viðhaldið stofninum en þola heldur ekki of mikinn þéttleika vegna innbyrðis samkeppni. Því er hröð offjölgun ólíklegri hjá slíkum tegundum. Hvalir ýta frekar undir stöðugleika vistkerfa með því að draga úr miklum sveiflum ýmissa fæðutegunda á fæðusvæðum sínum. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að einn af lykilþáttum í vistkerfum sjávar sem þarf að endurheimta og styrkja að nýju séu stærri sjávardýr sem tróni ofarlega í fæðukeðjunni, líkt og hvalir. Mikilvægur ávinningur af styrkingu stofna stórra sjávardýra geta verið aukin afköst í flæði næringarefna um vistkerfin, aukin kolefnisbinding vistkerfa og efling á lífbreytileika þeirra svæða. Stjórnun á stærð fiskistofna með hvalveiðum hefur mjög takmarkaðan vísindalegan rökstuðning. Auk þess eru það stærri fiskar og önnur rándýr sem taka töluvert meira en hvalir af nytjategundum Íslendinga. Rannsóknir hafa bent til að það þyrfti að margfalda veiðar á hvölum við Ísland til að þær gætu haft mælanleg áhrif á fiskistofna. Slíkar veiðar myndu öllu heldur ógna hvalastofnum verulega sem í kjölfarið gætu haft verulega neikvæð áhrif í vistkerfum sjávar. Ábyrg fiskveiðistjórnun, þar sem notast er við vistkerfanálgun, er líklegri til árangurs í viðhaldi sterkari fiskistofna. Frá upphafi iðnbyltingar hefur álag á lífríkið aukist stöðugt. Mengun, búsvæðaröskun og ofveiði hefur umturnað stórum hluta vistkerfa jarðar. Við mannfólkið erum plágan í þessu samhengi. Ekki langreyður og félagar sem hafa synt um heimsins höf í um 10 milljónir ára og staðið af sér gífurlegar breytingar í hafi. Mestu hamfarirnar á þessu langa tímabili standa yfir núna og eru af mannavöldum. Edda Elísabet Veiðar á hvölum Í dag eru það aðeins Íslendingar, Norðmenn og Japanir sem stunda atvinnuhvalveiðar. Við veiðar á hvölum eins og öðrum villtum stofnum gilda strangar reglugerðir sem þeim þjóðum sem veiðarnar stunda er gert að fylgja, hér er rýnt í tvo mikilvæga þætti: 1)Veiðarnar mega ekki ógna stofnum tegundarinnar. Ráðlegging á veiðum á í mesta lagi 161 langreyði á ári frá 2018-2025, en það væri um 4% af stofninum hefði kvótinn verið að fullu nýttur, er eflaust varfærnisleg hvað stofnstærð varðar. En það sem ráðgjöfin tekur ekki fyrir er sú óvissa sem ríkir um framtíð hvala í vistkerfum hafsins á næstu áratugum, hún tekur ekki fyrir þær ógnir sem steðja að stofnum hvala aðrar en hvalveiðar. Auk þessara álagsþátta sem hvalir búa nú við þá er ýmislegt annað sem getur unnið gegn þeim, má þar sérstaklega nefna frjósemi. Frjósemi er lág hjá langlífum tegundum eins og langreyðum og öðrum skíðishvölum þar sem kvendýrin eignast kálfa að jafnaði annað til þriðja hvert ár. Skíðishvalamæðurnar þurfa að vera hraustar og vel nærðar til að geta mjólkað nægilega þá 6-7 mánuði sem kálfurinn er á spena. Að því loknu er kálfurinn á eigin vegum og til að eiga líkur á að lifa af þarf hann að læra hvar fæðu er að finna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að breytingar á útbreiðslumynstri fæðutegunda sumra skíðishvala hafi leitt til neikvæðra áhrifa á líkamsástand þeirra og frjósemi. Rauð flögg eru hér óneitanlega sjáanleg þar sem um ræðir veiðar úr stofni sem er undir miklu álagi nú þegar, er með lága frjósemi og reiðir sig á óstöðug búsvæði. 2)Drápin þurfa að vera mannúðleg. Ráðgjöf Alþjóðahvalveiðiráðsins sem Hafrannsóknastofnun styður við í ráðgjöf sinni til stjórnvalda tekur ekki tillit til veiðiaðferðanna sjálfra. Eins og kom fram í skýrslu MAST, sem byggði á eftirliti Fiskistofu í hvalveiðiskipum árið 2022, þá samræmast veiðar á stórhvelum ekki markmiðum laga um velferð dýra. Fagráð um velferð dýra komst að sömu niðurstöðu að vel ígrunduðu máli og var ráðið sammála um að mörg þeirra ófrávíkjanlegu skilyrða sem þarf að uppfylla við skotveiðar á villtum spendýrum, sé ekki hægt að viðhafa við veiðar á stórhvelum. Sem dæmi er ekki mögulegt að ákvarða kyn hvala frá veiðiskipunum né hvort þær hvalkýr sem veiddar eru séu kelfdar eða mjólkandi. Í reglugerð um hreindýraveiði er skýrt kveðið á um hve mörg hreindýr megi veiða á hverju ári og hvernig veiðum skuli skipt eftir svæðum, veiðitíma, aldri og kyni dýra, að fengnum tillögum Umhverfisstofnunar. Slíkum vinnubrögðum hvað varðar aldur og kyn er ekki hægt að vinna eftir við hvalveiðar. Þó er hægt að tryggja að áberandi smærri langreyðar séu ekki veiddar. Edda Elísabet Sérfræðingar sem ráðið ráðfærði sig við bentu jafnframt á að veiðar á stórhvelum væru ekki mögulegar án þess að dýrunum sé fylgt um tíma. Þar með sé verið að valda þeim og öðrum hvölum í grennd streitu og ótta. Eins og kemur fram í lögum um velferð dýra skulu dýr aflífuð með skjótum og sársaukalausum hætti og eftir því sem unnt er án þess að önnur dýr verði þess vör. Forðast skal að valda dýrum óþarfa þjáningum eða hræðslu. Miðgildi tímalengdar dauðastríðsins var 11,5 mínútur samkvæmt eftirlitsskýrslu MAST, auk þess sem tvær langreyðar háðu dauðastríð í meira en eina klukkustund. Einn helsti sérfræðingur Norðmanna í hvalveiðum er dýralæknirinn Egil Ole Øen og er haft eftir honum í skýrslu fagráðsins að ekki sé hægt að tryggja skjótan dauðdaga hvalanna þrátt fyrir að skutli sé skotið á það svæði sem tilgrein er í ráðleggingum. Til samanburðar má aftur nefna hreindýraveiði. Í þeim veiðum er önnur skytta (leiðsögumaður) tilbúin til að fella dýrið strax verði fyrsta skotið feilskot. Það tekur aftur á móti rúmlega 7 mínútur að hlaða hvalaskutulinn að nýju, svo þarf að bíða eftir færi sem er ekki auðfengið ef hvalurinn kafar og syndir úr færi. Í rannsókn sem kom út 2009 um hvalveiðar Japana kom í ljós að um 20% veiddra hvala dó samstundis á meðan 80% hvalanna tók að jafnaði 10 mínútur að deyja. Því er fátt sem bendir með óhyggjandi hætti til þess að hvalveiðar séu mannúðlegar. Hafi lesendur áhuga á að kynna sér málið betur og þær vísindagreinar sem lagðar eru til grundvallar í þessari umræðu er vert að benda á skýrslu sem höfundur tók saman fyrir Matvælaráðuneytið árið 2023 um hvali í vistkerfi sjávar við Ísland. Höfundur er hvalasérfræðingur (PhD) og lektor í líffræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Hvalir Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Eru hvalir plága í vistkerfum sínum? Yfirlýsingar um yfirvofandi hvalaplágu á hafsvæðunum umhverfis Íslands hafa stungið upp kollinum á ný í fjölmiðlum síðustu daga. Því hefur verið haldið fram af ákveðnum hagsmunahópum að bregðast þurfi strax við offjölgun hvala með hvalveiðum. Slík rök halda ekki vatni. Skíðishvalir eru háðir lágmarks þéttleika til að geta viðhaldið stofninum en þola heldur ekki of mikinn þéttleika vegna innbyrðis samkeppni. Því er hröð offjölgun ólíklegri hjá slíkum tegundum. Hvalir ýta frekar undir stöðugleika vistkerfa með því að draga úr miklum sveiflum ýmissa fæðutegunda á fæðusvæðum sínum. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að einn af lykilþáttum í vistkerfum sjávar sem þarf að endurheimta og styrkja að nýju séu stærri sjávardýr sem tróni ofarlega í fæðukeðjunni, líkt og hvalir. Mikilvægur ávinningur af styrkingu stofna stórra sjávardýra geta verið aukin afköst í flæði næringarefna um vistkerfin, aukin kolefnisbinding vistkerfa og efling á lífbreytileika þeirra svæða. Stjórnun á stærð fiskistofna með hvalveiðum hefur mjög takmarkaðan vísindalegan rökstuðning. Auk þess eru það stærri fiskar og önnur rándýr sem taka töluvert meira en hvalir af nytjategundum Íslendinga. Rannsóknir hafa bent til að það þyrfti að margfalda veiðar á hvölum við Ísland til að þær gætu haft mælanleg áhrif á fiskistofna. Slíkar veiðar myndu öllu heldur ógna hvalastofnum verulega sem í kjölfarið gætu haft verulega neikvæð áhrif í vistkerfum sjávar. Ábyrg fiskveiðistjórnun, þar sem notast er við vistkerfanálgun, er líklegri til árangurs í viðhaldi sterkari fiskistofna. Frá upphafi iðnbyltingar hefur álag á lífríkið aukist stöðugt. Mengun, búsvæðaröskun og ofveiði hefur umturnað stórum hluta vistkerfa jarðar. Við mannfólkið erum plágan í þessu samhengi. Ekki langreyður og félagar sem hafa synt um heimsins höf í um 10 milljónir ára og staðið af sér gífurlegar breytingar í hafi. Mestu hamfarirnar á þessu langa tímabili standa yfir núna og eru af mannavöldum. Edda Elísabet Veiðar á hvölum Í dag eru það aðeins Íslendingar, Norðmenn og Japanir sem stunda atvinnuhvalveiðar. Við veiðar á hvölum eins og öðrum villtum stofnum gilda strangar reglugerðir sem þeim þjóðum sem veiðarnar stunda er gert að fylgja, hér er rýnt í tvo mikilvæga þætti: 1)Veiðarnar mega ekki ógna stofnum tegundarinnar. Ráðlegging á veiðum á í mesta lagi 161 langreyði á ári frá 2018-2025, en það væri um 4% af stofninum hefði kvótinn verið að fullu nýttur, er eflaust varfærnisleg hvað stofnstærð varðar. En það sem ráðgjöfin tekur ekki fyrir er sú óvissa sem ríkir um framtíð hvala í vistkerfum hafsins á næstu áratugum, hún tekur ekki fyrir þær ógnir sem steðja að stofnum hvala aðrar en hvalveiðar. Auk þessara álagsþátta sem hvalir búa nú við þá er ýmislegt annað sem getur unnið gegn þeim, má þar sérstaklega nefna frjósemi. Frjósemi er lág hjá langlífum tegundum eins og langreyðum og öðrum skíðishvölum þar sem kvendýrin eignast kálfa að jafnaði annað til þriðja hvert ár. Skíðishvalamæðurnar þurfa að vera hraustar og vel nærðar til að geta mjólkað nægilega þá 6-7 mánuði sem kálfurinn er á spena. Að því loknu er kálfurinn á eigin vegum og til að eiga líkur á að lifa af þarf hann að læra hvar fæðu er að finna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að breytingar á útbreiðslumynstri fæðutegunda sumra skíðishvala hafi leitt til neikvæðra áhrifa á líkamsástand þeirra og frjósemi. Rauð flögg eru hér óneitanlega sjáanleg þar sem um ræðir veiðar úr stofni sem er undir miklu álagi nú þegar, er með lága frjósemi og reiðir sig á óstöðug búsvæði. 2)Drápin þurfa að vera mannúðleg. Ráðgjöf Alþjóðahvalveiðiráðsins sem Hafrannsóknastofnun styður við í ráðgjöf sinni til stjórnvalda tekur ekki tillit til veiðiaðferðanna sjálfra. Eins og kom fram í skýrslu MAST, sem byggði á eftirliti Fiskistofu í hvalveiðiskipum árið 2022, þá samræmast veiðar á stórhvelum ekki markmiðum laga um velferð dýra. Fagráð um velferð dýra komst að sömu niðurstöðu að vel ígrunduðu máli og var ráðið sammála um að mörg þeirra ófrávíkjanlegu skilyrða sem þarf að uppfylla við skotveiðar á villtum spendýrum, sé ekki hægt að viðhafa við veiðar á stórhvelum. Sem dæmi er ekki mögulegt að ákvarða kyn hvala frá veiðiskipunum né hvort þær hvalkýr sem veiddar eru séu kelfdar eða mjólkandi. Í reglugerð um hreindýraveiði er skýrt kveðið á um hve mörg hreindýr megi veiða á hverju ári og hvernig veiðum skuli skipt eftir svæðum, veiðitíma, aldri og kyni dýra, að fengnum tillögum Umhverfisstofnunar. Slíkum vinnubrögðum hvað varðar aldur og kyn er ekki hægt að vinna eftir við hvalveiðar. Þó er hægt að tryggja að áberandi smærri langreyðar séu ekki veiddar. Edda Elísabet Sérfræðingar sem ráðið ráðfærði sig við bentu jafnframt á að veiðar á stórhvelum væru ekki mögulegar án þess að dýrunum sé fylgt um tíma. Þar með sé verið að valda þeim og öðrum hvölum í grennd streitu og ótta. Eins og kemur fram í lögum um velferð dýra skulu dýr aflífuð með skjótum og sársaukalausum hætti og eftir því sem unnt er án þess að önnur dýr verði þess vör. Forðast skal að valda dýrum óþarfa þjáningum eða hræðslu. Miðgildi tímalengdar dauðastríðsins var 11,5 mínútur samkvæmt eftirlitsskýrslu MAST, auk þess sem tvær langreyðar háðu dauðastríð í meira en eina klukkustund. Einn helsti sérfræðingur Norðmanna í hvalveiðum er dýralæknirinn Egil Ole Øen og er haft eftir honum í skýrslu fagráðsins að ekki sé hægt að tryggja skjótan dauðdaga hvalanna þrátt fyrir að skutli sé skotið á það svæði sem tilgrein er í ráðleggingum. Til samanburðar má aftur nefna hreindýraveiði. Í þeim veiðum er önnur skytta (leiðsögumaður) tilbúin til að fella dýrið strax verði fyrsta skotið feilskot. Það tekur aftur á móti rúmlega 7 mínútur að hlaða hvalaskutulinn að nýju, svo þarf að bíða eftir færi sem er ekki auðfengið ef hvalurinn kafar og syndir úr færi. Í rannsókn sem kom út 2009 um hvalveiðar Japana kom í ljós að um 20% veiddra hvala dó samstundis á meðan 80% hvalanna tók að jafnaði 10 mínútur að deyja. Því er fátt sem bendir með óhyggjandi hætti til þess að hvalveiðar séu mannúðlegar. Hafi lesendur áhuga á að kynna sér málið betur og þær vísindagreinar sem lagðar eru til grundvallar í þessari umræðu er vert að benda á skýrslu sem höfundur tók saman fyrir Matvælaráðuneytið árið 2023 um hvali í vistkerfi sjávar við Ísland. Höfundur er hvalasérfræðingur (PhD) og lektor í líffræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun