Hræðslutal um rafmagnsskort Sigurður Jóhannesson skrifar 11. desember 2023 11:31 Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Landsvirkjun Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun