Tillögugerð um lagareglur, Réttlæti hins sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar 4. desember 2023 13:31 Tillögugerð mín í þessari grein um lagfæringar á nokkrum reglum dómsmálanna markast mikið af því að tekið verði upp betra skipulag í dómskerfinu, en þó einkum að hætt verði að halla á almenning í því og að þátttaka hans verði gerð auðveldari. Fari einstaklingur úr röðum almennings í mál við stóran aðila eða misindismann er hætt við því að hann standi höllum fæti. Sumir, sem eru vel inni í dómsmálunum, orða það þannig, að hann eigi ekki möguleika. Breyta þarf forræðisreglunni Hina svokölluðu forræðisreglu verður að endurskoða en samkvæmt henni stýra málinu fyrst og fremst málflytjendur, hvor fyrir sig. Takið eftir því: Hvor fyrir sig! Dómari grípur aðeins inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis ef einhver angi máls hefur verið þæfður sem nemur mörgum mánuðum. Þetta þýðir í aðalatriðum að sá aðili þess ræður ferð sem vill ganga lengst í að gera það sem umfangsmest og þar með dýrast. Hann verður að minnsta kosti seint stöðvaður. Má þar minna á frekar nýlegar hótanir sterks aðila, samkvæmt fréttum, um dýrar málsóknir ef ekki væri farið eftir því sem hann vildi. Hér grasserar réttlæti hins sterka auk þess sem þessi stjórnunaraðferð getur leitt til einhverrar mestu óstjórnar sem ég hef séð á mínum starfsferli sem ráðgjafi stórra fyrirtækja um rekstur. Þekkir yfirleitt einhver til þess að aðilum með alls ólíka hagsmuni í því máli sem um ræðir, sé falið stjórn þess þar sem hver einstakur getur farið sínu fram óháð vilja hins eða hinna? Þegar framkvæma á svokallað mat á einhverju í dómsmáli (sérfræðingur á þröngu sérsviði fenginn til þess að gefa álit eða fella úrskurð) gengur forræðisreglan svo langt að dómarinn er ekki einu sinni inni í málinu heldur eiga málflytjendur að stýra því saman. Það leiðir til þess að sá sem sækir málið reynir að pota því áfram en hinn getur reynt að þvælast fyrir með öllum ráðum. Spurningin er bara hve mikið hugmyndaflug hann hefur til þess. Lýsingu á þessu er að finna í bókinni Réttlæti hins sterka, Ádeila á dómskerfið og Alþingi. Talandi um að forræðisreglan geti leitt til fordæmislausrar óstjórnar getur hún þarna beinlínis leitt til hryllings. Nálægð dómarans gerir þrátt fyrir allt svolítið gagn. Allt þetta má laga afgerandi með því að dómarinn sé sá sem hefur alla stjórn á málinu frá upphafi til enda. Breyta þarf þagnarreglunni Þagnarregluna verður að laga. Hún gengur út á það að málsaðila sé ekki skylt að svara spurningum fyrir rétti né leggja fram gögn þrátt fyrir það að málið sem hann neitar að tjá sig um eða vill ekki leggja fram gögn um snúist um meginefni dómsmálsins. Þessi lagaregla virðist hafa verið sett fyrir hinn sterka. Almenningur virðist jafnan vilja halda því fram sem sé satt og rétt. Hún býður upp á þann möguleika að hann leggi fram gagnkröfur sem honum eru hagfelldastar og draga sem mest úr athyglinni á því sem hann vill ekki tjá sig um eða að sjáist. Þessi regla gagnast reyndar misindismönnum best. Það eru þeir sem mest hafa að fela. Í lögunum segir reyndar að dómarinn geti túlkað neitunina viðkomandi í óhag en mér sýnist að það sé alls ekki alltaf tilfellið. Alvarlegast er að ekki sé ráðlegt að segja sannleikann fyrir dómi og oft til bóta að segja ósatt. Mér sýnist mikið umburðarlyndi gagnvart ósannsögli í dómsal enda dæmi um að málum sé snúið með henni einni saman. Í mínu máli var neitað að leggja fram greiðslugögn þrátt fyrir alls konar áskoranir þar að lútandi. Þar sem dómarinn sinnti þeim ekki var málið látið snúast um hvort mín rithönd hefði verið fölsuð sem þýddi 10-15 milljóna króna útlagðan kostnað fyrir mig (sjálfsagt 15-20 milljónir í dag) í stað þess að framlagning greiðslugagna (sem ég veit að voru ekki til) kostaði nánast ekki neitt. Það leiddi að lokum til þeirr-ar niðurstöðu að undirritunin væri fölsuð en ekki fyrr en eftir að dómur mér í óhag var fallinn í Hæstarétti. Fyrir honum voru að vísu lagðar fram sterkar vísbendingar um fölsun. Hann „þurrkaði það af erminni eins og hverju öðru kuski.“ Stefna þarf að því að dómarinn geti kallað eftir öllum gögnum sem hafi þýðingu í málinu og fengið öll svör hvenær sem er. Breyta þarf málshraðareglunni Breyta þarf notkun lagareglunnar um málshraða. Hún gengur út á að mál eigi að ganga eins hratt fyrir sig og tök eru á sem auðvitað er gott og gilt. Hún er hins vegar einkum notuð þegar aðili máls þarf að afla sönnunargagna. Til dæmis vegna staðhæfinga hins aðilans sem getur þá reynt að hamra á henni til þess að koma í veg fyrir það takist að sýna fram á misfelluna í málflutningi hans. Athyglisvert er hve mikið púður fer í það í dómsmáli að hindra að hinn aðili málsins geti komið sönnunargögnum á framfæri. Þetta má laga með því að dómarinn hafi með höndum alla stjórn málsins. Dómskerfið of dýrt og áhættusamt Ofangreind notkun lagareglnanna og allskonar laga, gildra og klækja leiðir til mikils ill fyrirsjáanlegs kostnaðar og gefur málflytjendum möguleika á að stýra málinu í þann farveg sem kemur andstæðingnum sem allra verst og halda því þar sem lengst. Auk þess getur málflutningur gengið mikið út á það að koma kostnaði á hvorn annan á alls konar hátt. Hinum sterkari í þjóðfélaginu getur á þann hátt tekist að margfalda kostnaðinn, velji hann að gera það. Einnig getur annar lögmaðurinn eða báðir drýgt tekjur sínar eins og að ofan greinir enda er mikil hvatning í lögunum um dómsmál til vinnudrýginda fyrir þá. Þetta er unnt að laga með því að dómarinn taki stjórnina eins og áður er bent á og auk þess einfaldlega með því að draga úr eða fella út sem flesta kostnaðarliði eins og til dæmis málskostnað sem gerir það miklu áhættusamara fyrir almenning að fara í dómsmál. Þessi kostnaður er hins vegar lítil áhætta fyrir þann sem er nægilega loðinn um lófana. Sérstaklega þarf að hafa í huga að málskostnaður er tiltölulega miklu hærri í smærri málum sem líklegast er að almenningur sé aðili að heldur en í stórum málum. Í milljarðamálum milli stórfyrirtækja mun þessi kostnaður vera tiltölulega léttvægur. Að lokum Í þessari grein hef ég reynt að leggja til nokkrar einfaldar en mikilvægar umbætur í dómskerfinu. Því miður tel ég samt sem áður að þær yrðu aðeins áfangi að því að gera dómskerfi landsins í þannig stand að almenningi sé í raun fært að taka þátt í því. Eigi möguleika eins og stundum er sagt. Höfundur er rekstrarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jörgen Ingimar Hansson Mest lesið „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson skrifar Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun „Jákvæð viðbrögð“ um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Sjá meira
Tillögugerð mín í þessari grein um lagfæringar á nokkrum reglum dómsmálanna markast mikið af því að tekið verði upp betra skipulag í dómskerfinu, en þó einkum að hætt verði að halla á almenning í því og að þátttaka hans verði gerð auðveldari. Fari einstaklingur úr röðum almennings í mál við stóran aðila eða misindismann er hætt við því að hann standi höllum fæti. Sumir, sem eru vel inni í dómsmálunum, orða það þannig, að hann eigi ekki möguleika. Breyta þarf forræðisreglunni Hina svokölluðu forræðisreglu verður að endurskoða en samkvæmt henni stýra málinu fyrst og fremst málflytjendur, hvor fyrir sig. Takið eftir því: Hvor fyrir sig! Dómari grípur aðeins inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis ef einhver angi máls hefur verið þæfður sem nemur mörgum mánuðum. Þetta þýðir í aðalatriðum að sá aðili þess ræður ferð sem vill ganga lengst í að gera það sem umfangsmest og þar með dýrast. Hann verður að minnsta kosti seint stöðvaður. Má þar minna á frekar nýlegar hótanir sterks aðila, samkvæmt fréttum, um dýrar málsóknir ef ekki væri farið eftir því sem hann vildi. Hér grasserar réttlæti hins sterka auk þess sem þessi stjórnunaraðferð getur leitt til einhverrar mestu óstjórnar sem ég hef séð á mínum starfsferli sem ráðgjafi stórra fyrirtækja um rekstur. Þekkir yfirleitt einhver til þess að aðilum með alls ólíka hagsmuni í því máli sem um ræðir, sé falið stjórn þess þar sem hver einstakur getur farið sínu fram óháð vilja hins eða hinna? Þegar framkvæma á svokallað mat á einhverju í dómsmáli (sérfræðingur á þröngu sérsviði fenginn til þess að gefa álit eða fella úrskurð) gengur forræðisreglan svo langt að dómarinn er ekki einu sinni inni í málinu heldur eiga málflytjendur að stýra því saman. Það leiðir til þess að sá sem sækir málið reynir að pota því áfram en hinn getur reynt að þvælast fyrir með öllum ráðum. Spurningin er bara hve mikið hugmyndaflug hann hefur til þess. Lýsingu á þessu er að finna í bókinni Réttlæti hins sterka, Ádeila á dómskerfið og Alþingi. Talandi um að forræðisreglan geti leitt til fordæmislausrar óstjórnar getur hún þarna beinlínis leitt til hryllings. Nálægð dómarans gerir þrátt fyrir allt svolítið gagn. Allt þetta má laga afgerandi með því að dómarinn sé sá sem hefur alla stjórn á málinu frá upphafi til enda. Breyta þarf þagnarreglunni Þagnarregluna verður að laga. Hún gengur út á það að málsaðila sé ekki skylt að svara spurningum fyrir rétti né leggja fram gögn þrátt fyrir það að málið sem hann neitar að tjá sig um eða vill ekki leggja fram gögn um snúist um meginefni dómsmálsins. Þessi lagaregla virðist hafa verið sett fyrir hinn sterka. Almenningur virðist jafnan vilja halda því fram sem sé satt og rétt. Hún býður upp á þann möguleika að hann leggi fram gagnkröfur sem honum eru hagfelldastar og draga sem mest úr athyglinni á því sem hann vill ekki tjá sig um eða að sjáist. Þessi regla gagnast reyndar misindismönnum best. Það eru þeir sem mest hafa að fela. Í lögunum segir reyndar að dómarinn geti túlkað neitunina viðkomandi í óhag en mér sýnist að það sé alls ekki alltaf tilfellið. Alvarlegast er að ekki sé ráðlegt að segja sannleikann fyrir dómi og oft til bóta að segja ósatt. Mér sýnist mikið umburðarlyndi gagnvart ósannsögli í dómsal enda dæmi um að málum sé snúið með henni einni saman. Í mínu máli var neitað að leggja fram greiðslugögn þrátt fyrir alls konar áskoranir þar að lútandi. Þar sem dómarinn sinnti þeim ekki var málið látið snúast um hvort mín rithönd hefði verið fölsuð sem þýddi 10-15 milljóna króna útlagðan kostnað fyrir mig (sjálfsagt 15-20 milljónir í dag) í stað þess að framlagning greiðslugagna (sem ég veit að voru ekki til) kostaði nánast ekki neitt. Það leiddi að lokum til þeirr-ar niðurstöðu að undirritunin væri fölsuð en ekki fyrr en eftir að dómur mér í óhag var fallinn í Hæstarétti. Fyrir honum voru að vísu lagðar fram sterkar vísbendingar um fölsun. Hann „þurrkaði það af erminni eins og hverju öðru kuski.“ Stefna þarf að því að dómarinn geti kallað eftir öllum gögnum sem hafi þýðingu í málinu og fengið öll svör hvenær sem er. Breyta þarf málshraðareglunni Breyta þarf notkun lagareglunnar um málshraða. Hún gengur út á að mál eigi að ganga eins hratt fyrir sig og tök eru á sem auðvitað er gott og gilt. Hún er hins vegar einkum notuð þegar aðili máls þarf að afla sönnunargagna. Til dæmis vegna staðhæfinga hins aðilans sem getur þá reynt að hamra á henni til þess að koma í veg fyrir það takist að sýna fram á misfelluna í málflutningi hans. Athyglisvert er hve mikið púður fer í það í dómsmáli að hindra að hinn aðili málsins geti komið sönnunargögnum á framfæri. Þetta má laga með því að dómarinn hafi með höndum alla stjórn málsins. Dómskerfið of dýrt og áhættusamt Ofangreind notkun lagareglnanna og allskonar laga, gildra og klækja leiðir til mikils ill fyrirsjáanlegs kostnaðar og gefur málflytjendum möguleika á að stýra málinu í þann farveg sem kemur andstæðingnum sem allra verst og halda því þar sem lengst. Auk þess getur málflutningur gengið mikið út á það að koma kostnaði á hvorn annan á alls konar hátt. Hinum sterkari í þjóðfélaginu getur á þann hátt tekist að margfalda kostnaðinn, velji hann að gera það. Einnig getur annar lögmaðurinn eða báðir drýgt tekjur sínar eins og að ofan greinir enda er mikil hvatning í lögunum um dómsmál til vinnudrýginda fyrir þá. Þetta er unnt að laga með því að dómarinn taki stjórnina eins og áður er bent á og auk þess einfaldlega með því að draga úr eða fella út sem flesta kostnaðarliði eins og til dæmis málskostnað sem gerir það miklu áhættusamara fyrir almenning að fara í dómsmál. Þessi kostnaður er hins vegar lítil áhætta fyrir þann sem er nægilega loðinn um lófana. Sérstaklega þarf að hafa í huga að málskostnaður er tiltölulega miklu hærri í smærri málum sem líklegast er að almenningur sé aðili að heldur en í stórum málum. Í milljarðamálum milli stórfyrirtækja mun þessi kostnaður vera tiltölulega léttvægur. Að lokum Í þessari grein hef ég reynt að leggja til nokkrar einfaldar en mikilvægar umbætur í dómskerfinu. Því miður tel ég samt sem áður að þær yrðu aðeins áfangi að því að gera dómskerfi landsins í þannig stand að almenningi sé í raun fært að taka þátt í því. Eigi möguleika eins og stundum er sagt. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun
Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun