Um túlkun Mannréttindastjóra Reykjavíkur á kynrænu sjálfræði Eva Hauksdóttir skrifar 2. október 2023 14:01 Þegar lög um kynrænt sjálfræði voru samþykkt á Alþingi var fyrirsjáanlegt að það að hver og einn gæti valið sér kyn að eigin geðþótta myndi leiða af sér heilmikinn vandræðagang. Samfélagsumræðan varð þó ekki nærri eins mikil og heit og búast hefði mátt við. Kannski töldu fáir þeirra sem ekki eru „kynsegin“ (trans eða kynflæðandi) eða hafa sérstakan áhuga á hinseginmálum sér koma þetta við. Hér sem annarsstaðar voru áhyggjur af því að karlar færu að keppa í kvennaflokki í íþróttum afgreiddar sem transfóbía. Sömuleiðis voru vangaveltur um það hvort lögin myndu veita óprúttnum körlum aðgang að kvennafangelsum og kvennaathvörfum afskrifaðar sem bábiljur og hatur. Borgarstjórnarfulltrúi brást við hugleiðingum um það hvort karlar gætu þá ekki valsað um í búningsklefum kvenna með athugasemd í þá veru að konur þyrftu ekki að vera svona hræddar við að sjá typpi. Til hvers að vera að tala um það? Nú um helgina skapaðist umræða á samfélagsmiðlum út frá sögu um að 9 ára stúlkur í skólasundi hefðu rekist á karlmann í búningsklefanum. Frettin.is hafði það svo eftir forstöðumanni sundlaugar að samkvæmt leiðbeiningum mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar stæðu lög um kynrænt sjálfræði í vegi fyrir því að hægt væri að hindra karlmenn sem skilgreina sig sem konur í því að nota búningsaðstöðu kvenna. Í sömu umfjöllun var birt svar mannréttindastjóra Reykjavíkurborgar við fyrirspurn um þetta, þar sem þessi stefna er staðfest. https://frettin.is/2023/09/29/stulkuborn-i-rimaskola-maettu-karlmanni-i-sturtuklefa-grafarvogslaugar/ Ég varpaði fram eftirfarandi tillögu á Facebook: Í þessu tilviki er til lausn sem allir ættu að geta vel við unað. Í stað kynjaskiptra búningsklefa verður boðið upp á klefa fyrir fólk af öllum kynjum með typpi og annan fyrir fólk af öllum kynjum með píku. Þá fara litlar stelpur ekki í kvennaklefann heldur í píkuklefann og með þeim allir karlmenn sem hafa píku en engin kona sem skartar typpi. Tillagan fékk litlar undirtektir en margir voru ósáttir við að ég skyldi vekja máls á þessu. Ástæðurnar sem netverjar gáfu fyrir því að atvikið ætti að liggja í þagnargildi eru aðallega eftirfarandi: Frásögnin er áreiðanlega upplogin enda frettin.is ekki fjölmiðill heldur ómerkilegt blogg öfgafólks. Langflest fólk með ódæmigerð kyneinkenni notar sérklefa þar sem þeir eru í boði, þessi atvik eru því svo sjaldgæf að það er ekki orð á þeim hafandi. Umræða um þessi mál er vatn á myllu þeirra sem hata hinsegin fólk. Hvað varðar þriðja liðinn þá er er ekki hægt að útiloka fordómafullt fólk frá samfélagsumræðu og reyndar er upplýst umræða frekar til þess fallin að draga úr fordómum en þögnin. Auk þess stórefast ég um að hinsegin og kynsegin fólki sé einhver greiði gerður með því að forðast umræðu um árekstra milli réttinda þess og viðhorfa samfélagsins eða hættuna á því að glæpamenn og dónar misnoti ófullkomin lög og undarlega stjórnsýsluframkvæmd. Ég skal éta úldna síld (ég treysti mér ekki í hattinn) upp á það að flest kynsegin fólk sé sammála því að ekki sé tímabært að bjóða stúlkubörnum í skólasundi upp á það að bera sig fyrir framan fólk með typpi. Þegar réttindi fárra rekast á við velsæmiskennd meirihlutans Að mínu viti skiptir ekki máli hver sagði söguna eða hversu algeng slík atviki eru. Það liggur fyrir svar frá mannréttindastjóra Reykjavíkurborgar sem staðfestir, með vísun í mannréttindastefnu borgarinnar, að fólk með typpi megi nota búningsklefa kvenna. Samkvæmt skólastjóra og forstöðumanni sundlaugar gildir það líka á þeim tímum sem grunnskólabörn í skyldusundi nota aðstöðuna. Níu ára telpur geta þannig ekki afþakkað tillasýningar á skólatíma. Með öðrum orðum; hegðun sem fyrir 15 árum hefði kallast brot gegn blygðunarsemi flokkast nú sem mannréttindi þeirra sem hana stunda. Óháð því hvort stúlkubörnum í skyldunámi sé raunverulega boðið upp á búningsaðstöðu með fullorðnum limberum þá bjóða gildandi lög upp á það, að mati mannréttindastjórans. Í öllum samfélögum ríkja velsæmishugmyndir. Lög ná ekki alltaf utan um þær. Það er mismikið vit í þeim og þær geta verið dragbítur á réttindabaráttu og viðhorfsbreytingar. Á áttunda áratugnum varð samkynhneigt fólk fyrir því að missa vinnu og leiguhúsnæði, þegar komst upp um sambönd þess, einfaldlega af því að kynhegðun þess þótti ónáttúruleg þótt enginn yrði hennar var. Ég man eftir kaffistofuumræðum um það hvort fangar ættu virkilega að þurfa að þola það að samkynhneigðir fangaverðir gerðu líkamsleit á þeim. Þótt ég hefði engar áhyggjur af því sjálf að fangaverðir og löggur litu viðföng sín girndarauga þá skildi ég alveg að þessar aðstæður gætu sært blygðunarkennd einhverra. Viðhorfsbreytingar taka tíma. Ég efast ekki um að það komi að því að Þjóðkirkjan geti dustað rykið af teikningunum af Kristi hinum kynflæðandi, sem árið 2020 misbauð velsæmiskennd hennar tryggustu gesta. Kannski kemur líka að því að skólastelpum finnist ekkert óþægilegra að sjá typpi en að sjá rassa skólasystra sinna. En hvernig sem velsæmishugmyndir okkar verða eftir 10 ár eða 100 ár, þá lítur meirihlutinn almennt svo á, árið 2023, að konur eigi sem minnst að þurfa að verða varar við aðra tittlinga en þá sem þær velja meðvitað að berja augum og að smástelpur eigi helst aldrei að hafa fullvaxta tittling fyrir augunum. Það er hægt að leyfa tittlinga í kvennaklefum en það er ekki hægt að breyta velsæmishugmyndum almennings í einu vetfangi með lagasetningu eða skipun ofan frá. Lagatúlkun Mannréttindastjórans Núna um helgina hugsaði ég sem svo að það væri hægt að hindra aðgengi typpafólks að búningsklefum sem hingað til hafa kallast kvennaklefar með því að kenna búningsklefa við kynfæri í stað kyns. Ég skil að transkonu geti þótt óþægilegt að hátta sig með körlum en mér finnst réttara að fullorðnar konur með typpi takist á við viðkvæmni sína með því að fara í typpaklefann en að litlar stelpur þurfi að venja sig af viðkvæmni sinni með því að deila kvennaklefanum með typpakonum. En sennilega gengur mín lausn um typpa- og pikuklefa ekki upp heldur. Reglugerð um hollustuhætti á sund- og baðstöðum nr. 814/2010, gerir nefnilega ráð fyrir því að kynin séu tvö. Þar er t.d. talað um salerni fyrir hvort kyn, sturtur fyrir hvort kyn og „búningsaðstöðu karla“. Þetta er nú ekki beinlínis til að einfalda málin. Reglugerðin er náttúrulega skrifuð á þeim tíma sem kyn ákvarðaðist af líkamlegum eiginleikum en hún er nú samt í gildi, eins og stjórnarskráin sem gerir einnig ráð fyrir körlum og konum og engum öðrum kynjum. Og hvað þá? Sitja Reykvíkingar þá bara uppi með að útilokað sé að hindra aðgengi fólks með typpi að búningsklefum fólks sem ekki er með typpi? Sennilega. Í það minnsta á meðan Mannréttindaráð Reykjavíkurborgar hefur ekki rænu á að lesa lög um kynrænt sjálfræði í ljósi annarra laga, svosem barnaverndarlaga, grunnskólalaga og ákvæðis almennra hegningarlaga um brot gegn blygðunarsemi. Mannréttindastjóri Reykjavíkurborgar virðist ekki vita að þegar eitthvað hljómar eins og algert rugl, þá eru nokkuð góðar líkur á að það sé einmitt rugl. Það á t.d. við um þá túlkun Mannréttindastjóra að ekki sé hægt að skikka fólk með typpi til að nota annaðhvort búningsklefa karla eða sérklefa. Það er augljóslega rugl og enginn greiði við transfólk eða nokkurn minnihlutahóp. Líklega væri það brýnna þjóðþrifaverk að losna við rugludalla úr mannréttindastofnunum borgarinnar en typpalinga úr búningsklefum kvenna. Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eva Hauksdóttir Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Skoðun Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Sjá meira
Þegar lög um kynrænt sjálfræði voru samþykkt á Alþingi var fyrirsjáanlegt að það að hver og einn gæti valið sér kyn að eigin geðþótta myndi leiða af sér heilmikinn vandræðagang. Samfélagsumræðan varð þó ekki nærri eins mikil og heit og búast hefði mátt við. Kannski töldu fáir þeirra sem ekki eru „kynsegin“ (trans eða kynflæðandi) eða hafa sérstakan áhuga á hinseginmálum sér koma þetta við. Hér sem annarsstaðar voru áhyggjur af því að karlar færu að keppa í kvennaflokki í íþróttum afgreiddar sem transfóbía. Sömuleiðis voru vangaveltur um það hvort lögin myndu veita óprúttnum körlum aðgang að kvennafangelsum og kvennaathvörfum afskrifaðar sem bábiljur og hatur. Borgarstjórnarfulltrúi brást við hugleiðingum um það hvort karlar gætu þá ekki valsað um í búningsklefum kvenna með athugasemd í þá veru að konur þyrftu ekki að vera svona hræddar við að sjá typpi. Til hvers að vera að tala um það? Nú um helgina skapaðist umræða á samfélagsmiðlum út frá sögu um að 9 ára stúlkur í skólasundi hefðu rekist á karlmann í búningsklefanum. Frettin.is hafði það svo eftir forstöðumanni sundlaugar að samkvæmt leiðbeiningum mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar stæðu lög um kynrænt sjálfræði í vegi fyrir því að hægt væri að hindra karlmenn sem skilgreina sig sem konur í því að nota búningsaðstöðu kvenna. Í sömu umfjöllun var birt svar mannréttindastjóra Reykjavíkurborgar við fyrirspurn um þetta, þar sem þessi stefna er staðfest. https://frettin.is/2023/09/29/stulkuborn-i-rimaskola-maettu-karlmanni-i-sturtuklefa-grafarvogslaugar/ Ég varpaði fram eftirfarandi tillögu á Facebook: Í þessu tilviki er til lausn sem allir ættu að geta vel við unað. Í stað kynjaskiptra búningsklefa verður boðið upp á klefa fyrir fólk af öllum kynjum með typpi og annan fyrir fólk af öllum kynjum með píku. Þá fara litlar stelpur ekki í kvennaklefann heldur í píkuklefann og með þeim allir karlmenn sem hafa píku en engin kona sem skartar typpi. Tillagan fékk litlar undirtektir en margir voru ósáttir við að ég skyldi vekja máls á þessu. Ástæðurnar sem netverjar gáfu fyrir því að atvikið ætti að liggja í þagnargildi eru aðallega eftirfarandi: Frásögnin er áreiðanlega upplogin enda frettin.is ekki fjölmiðill heldur ómerkilegt blogg öfgafólks. Langflest fólk með ódæmigerð kyneinkenni notar sérklefa þar sem þeir eru í boði, þessi atvik eru því svo sjaldgæf að það er ekki orð á þeim hafandi. Umræða um þessi mál er vatn á myllu þeirra sem hata hinsegin fólk. Hvað varðar þriðja liðinn þá er er ekki hægt að útiloka fordómafullt fólk frá samfélagsumræðu og reyndar er upplýst umræða frekar til þess fallin að draga úr fordómum en þögnin. Auk þess stórefast ég um að hinsegin og kynsegin fólki sé einhver greiði gerður með því að forðast umræðu um árekstra milli réttinda þess og viðhorfa samfélagsins eða hættuna á því að glæpamenn og dónar misnoti ófullkomin lög og undarlega stjórnsýsluframkvæmd. Ég skal éta úldna síld (ég treysti mér ekki í hattinn) upp á það að flest kynsegin fólk sé sammála því að ekki sé tímabært að bjóða stúlkubörnum í skólasundi upp á það að bera sig fyrir framan fólk með typpi. Þegar réttindi fárra rekast á við velsæmiskennd meirihlutans Að mínu viti skiptir ekki máli hver sagði söguna eða hversu algeng slík atviki eru. Það liggur fyrir svar frá mannréttindastjóra Reykjavíkurborgar sem staðfestir, með vísun í mannréttindastefnu borgarinnar, að fólk með typpi megi nota búningsklefa kvenna. Samkvæmt skólastjóra og forstöðumanni sundlaugar gildir það líka á þeim tímum sem grunnskólabörn í skyldusundi nota aðstöðuna. Níu ára telpur geta þannig ekki afþakkað tillasýningar á skólatíma. Með öðrum orðum; hegðun sem fyrir 15 árum hefði kallast brot gegn blygðunarsemi flokkast nú sem mannréttindi þeirra sem hana stunda. Óháð því hvort stúlkubörnum í skyldunámi sé raunverulega boðið upp á búningsaðstöðu með fullorðnum limberum þá bjóða gildandi lög upp á það, að mati mannréttindastjórans. Í öllum samfélögum ríkja velsæmishugmyndir. Lög ná ekki alltaf utan um þær. Það er mismikið vit í þeim og þær geta verið dragbítur á réttindabaráttu og viðhorfsbreytingar. Á áttunda áratugnum varð samkynhneigt fólk fyrir því að missa vinnu og leiguhúsnæði, þegar komst upp um sambönd þess, einfaldlega af því að kynhegðun þess þótti ónáttúruleg þótt enginn yrði hennar var. Ég man eftir kaffistofuumræðum um það hvort fangar ættu virkilega að þurfa að þola það að samkynhneigðir fangaverðir gerðu líkamsleit á þeim. Þótt ég hefði engar áhyggjur af því sjálf að fangaverðir og löggur litu viðföng sín girndarauga þá skildi ég alveg að þessar aðstæður gætu sært blygðunarkennd einhverra. Viðhorfsbreytingar taka tíma. Ég efast ekki um að það komi að því að Þjóðkirkjan geti dustað rykið af teikningunum af Kristi hinum kynflæðandi, sem árið 2020 misbauð velsæmiskennd hennar tryggustu gesta. Kannski kemur líka að því að skólastelpum finnist ekkert óþægilegra að sjá typpi en að sjá rassa skólasystra sinna. En hvernig sem velsæmishugmyndir okkar verða eftir 10 ár eða 100 ár, þá lítur meirihlutinn almennt svo á, árið 2023, að konur eigi sem minnst að þurfa að verða varar við aðra tittlinga en þá sem þær velja meðvitað að berja augum og að smástelpur eigi helst aldrei að hafa fullvaxta tittling fyrir augunum. Það er hægt að leyfa tittlinga í kvennaklefum en það er ekki hægt að breyta velsæmishugmyndum almennings í einu vetfangi með lagasetningu eða skipun ofan frá. Lagatúlkun Mannréttindastjórans Núna um helgina hugsaði ég sem svo að það væri hægt að hindra aðgengi typpafólks að búningsklefum sem hingað til hafa kallast kvennaklefar með því að kenna búningsklefa við kynfæri í stað kyns. Ég skil að transkonu geti þótt óþægilegt að hátta sig með körlum en mér finnst réttara að fullorðnar konur með typpi takist á við viðkvæmni sína með því að fara í typpaklefann en að litlar stelpur þurfi að venja sig af viðkvæmni sinni með því að deila kvennaklefanum með typpakonum. En sennilega gengur mín lausn um typpa- og pikuklefa ekki upp heldur. Reglugerð um hollustuhætti á sund- og baðstöðum nr. 814/2010, gerir nefnilega ráð fyrir því að kynin séu tvö. Þar er t.d. talað um salerni fyrir hvort kyn, sturtur fyrir hvort kyn og „búningsaðstöðu karla“. Þetta er nú ekki beinlínis til að einfalda málin. Reglugerðin er náttúrulega skrifuð á þeim tíma sem kyn ákvarðaðist af líkamlegum eiginleikum en hún er nú samt í gildi, eins og stjórnarskráin sem gerir einnig ráð fyrir körlum og konum og engum öðrum kynjum. Og hvað þá? Sitja Reykvíkingar þá bara uppi með að útilokað sé að hindra aðgengi fólks með typpi að búningsklefum fólks sem ekki er með typpi? Sennilega. Í það minnsta á meðan Mannréttindaráð Reykjavíkurborgar hefur ekki rænu á að lesa lög um kynrænt sjálfræði í ljósi annarra laga, svosem barnaverndarlaga, grunnskólalaga og ákvæðis almennra hegningarlaga um brot gegn blygðunarsemi. Mannréttindastjóri Reykjavíkurborgar virðist ekki vita að þegar eitthvað hljómar eins og algert rugl, þá eru nokkuð góðar líkur á að það sé einmitt rugl. Það á t.d. við um þá túlkun Mannréttindastjóra að ekki sé hægt að skikka fólk með typpi til að nota annaðhvort búningsklefa karla eða sérklefa. Það er augljóslega rugl og enginn greiði við transfólk eða nokkurn minnihlutahóp. Líklega væri það brýnna þjóðþrifaverk að losna við rugludalla úr mannréttindastofnunum borgarinnar en typpalinga úr búningsklefum kvenna. Höfundur er lögmaður.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun