Strandveiðar í stuttu máli Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 18. júlí 2023 11:01 Nú er farinn í hönd sá tími árs þar sem Landssamband smábátaeigenda og fleiri skora á matvælaráðherra að auka strandveiðar, þar sem úthlutaður kvóti er búinn. Það virðist orðinn árviss viðburður að strandveiðimenn og velunnarar þeirra rísi upp á afturlappirnar og heimti meiri kvóta, gjarnan á þeim forsendum að nóg sé til og veiði hafi gengið vel. Þessi staða er hvorki ný né óvænt, en gjalda ber mikinn varhug við kröfu um aukinn kvóta til strandveiða. En hvers vegna þurfum við að fara varlega þegar hin árlega krafa kemur um stærri hlut strandveiða? Ástæðurnar eru nokkrar. Undantekning frá meginreglu kerfisins Í fyrsta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið á svokölluðu aflamarkskerfi (kvótakerfi), sem grundvallast á úthlutun framseljanlegra aflaheimilda. Kerfinu var komið á til að tryggja sjálfbærni og hámörkun verðmæta úr sjávarauðlindinni. Með þeim hætti hefur tekist að tryggja myndarlegt framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og góðra lífskjara hér á landi. Strandveiðar eru frávik frá þessari meginreglu og einkenni fiskveiðistjórnunarkerfisins. Með strandveiðum er verið að fjölga fiskiskipum, þrátt fyrir að fiskum í sjónum sé síst að fjölga. Útgerðarkostnaður eykst, umgengni um auðlindina verður verri og slysum fjölgar. Strandveiðar eru í eðli sínu kapphlaup þeirra sem veiða um takmarkað magn af fiski. Reynsla af slíkum kerfum, hvort sem er á Íslandi eða annars staðar í heiminum, er ekki góð. Landaður afli verður alltaf meiri en ákveðið hefur verið, þar sem takmörkuð stjórn er á afla hvers skips. Af þessum sökum hafa SFS talið rétt að gjalda mikinn varhug við strandveiðum og allri aukningu kvóta í þágu slíkra veiða. Sífellt stærri sneið af köku Í öðru lagi hefur hlutfall strandveiða sífellt farið hækkandi, þrátt fyrir augljósa ágalla þessara veiða. Hlutfallið var 1,8% af ráðlögðum þorskafla þegar kerfið var sett á fiskveiðiárið 2008/09. Síðustu ár hefur hlutfall strandveiða verið 3,8-3,9%. Í fyrra var svo enn bætt í og strandveiðar voru 4,5% af heildarafla þorsks og á þessu ári fóru þær í tæplega 4,8%. Strandveiðar hafa því aldrei verið hærra hlutfall af heildarafla þorsks og þær hafa þrefaldast frá því kerfinu var komið á. Tíu þúsund tonn af tæpum 209 þúsund tonnum sem heildarkvóti þorskveiða er á yfirstandandi fiskveiðiári. Í þessu samhengi má hafa í huga að ráðlagður þorskafli hefur dregist saman um 23% frá fiskveiðiárinu 2019/20, en þá var ráðlagður afli rúm 272 þúsund tonn. Það hlýtur að vera sanngirnismál, að þegar dregið er úr ráðlögðum afla þá ættu allir að sitja við sama borð, en ekki að strandveiðar fái sífellt stærri sneið af kökunni við aflasamdrátt á umliðnum árum. Af einum tekið og öðrum fært Í þriðja lagi þá felst í kröfu um aukningu kvóta til handa strandveiðum, að taka þarf kvóta frá einum til þess að auka kvóta annars. Kvóti er þá tekinn af fyrirtækjum sem í dag skapa miklar tekjur og störf um allt land, fyrirtækjum sem þegar hafa orðið fyrir verulegum búsifjum vegna mikils samdráttar í aflamarki á stuttum tíma, fólki sem treystir á störf og tekjur allt árið um kring. Það er engin sanngirni eða skynsemi í því að svipta fólk lífsbjörginni til þess eins að þjónkast þeim sem enga samstöðu sýna þegar gefur á bátinn. Því fer fjarri að allir sem stunda strandveiðar hafi sjávarútveg að aðalstarfi. Stór hluti þeirra gegnir öðrum störfum eða er kominn á aldur og lítur á veiðarnar sem spennandi áhugamál. Minni verðmæti þjóðar Í fjórða lagi verður ekki hjá því komist að nefna, að töluvert ákall er um að þjóðin skuli fá meiri verðmæti fyrir nýtingu hinnar sameiginlegu auðlindar. Aukning strandveiða mun síst svara því ákalli heldur þvert á móti. Afkoma þessara veiða er einfaldlega óviðunandi. Samkvæmt gögnum Hagstofu um hag veiða og vinnslu á umliðnum árum, hefur vart komið það ár þar sem strandveiðar hafa skilað viðunandi jákvæðri afkomu. Af því leiðir að þjóðin verður af verðmætum og þjóðin verður fátækari en ella. Grefur undan verðmætasköpun í landi Í fimmta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkefið einnig á samþættingu veiða og vinnslu. Þegar litið er til annarra þjóða, sem ekki hafa slíka eiginleika í sínu kerfi, má glögglega sjá hversu mikið þessi eiginleiki hefur tryggt verðmætasköpun í landvinnslu hér á landi. Fiskur er í óverulegum mæli fluttur óunninn úr landi, heldur eru úr honum gerð meiri verðmæti með frekari vinnslu hér á landi. Þetta hefur ekki aðeins tryggt meiri verðmæti fyrir þjóðarhag, heldur hefur þetta einnig tryggt trausta og góða atvinnu í fiskvinnslu allt árið. Staðreyndin er sú að afla strandveiða er að miklu leyti landað á markað og þaðan er hann að meginstefnu til fluttur óunninn úr landi. Hin mikilvæga verðmætasköpun í landi verður því takmörkuð með strandveiðum. Lífskjör verða ekki tryggð með rómantík Það er vafalaust ekki líklegt til vinsælda að gagnrýna hinn rómantíska blæ strandveiða. Það er hins vegar nauðsynlegt að halda staðreyndum til haga og minna á markmið fiskveiðistjórnunarkerfisins. Þjóðarhagur verður einfaldlega ekki betri á rómantíkinni einni. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Nú er farinn í hönd sá tími árs þar sem Landssamband smábátaeigenda og fleiri skora á matvælaráðherra að auka strandveiðar, þar sem úthlutaður kvóti er búinn. Það virðist orðinn árviss viðburður að strandveiðimenn og velunnarar þeirra rísi upp á afturlappirnar og heimti meiri kvóta, gjarnan á þeim forsendum að nóg sé til og veiði hafi gengið vel. Þessi staða er hvorki ný né óvænt, en gjalda ber mikinn varhug við kröfu um aukinn kvóta til strandveiða. En hvers vegna þurfum við að fara varlega þegar hin árlega krafa kemur um stærri hlut strandveiða? Ástæðurnar eru nokkrar. Undantekning frá meginreglu kerfisins Í fyrsta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið á svokölluðu aflamarkskerfi (kvótakerfi), sem grundvallast á úthlutun framseljanlegra aflaheimilda. Kerfinu var komið á til að tryggja sjálfbærni og hámörkun verðmæta úr sjávarauðlindinni. Með þeim hætti hefur tekist að tryggja myndarlegt framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og góðra lífskjara hér á landi. Strandveiðar eru frávik frá þessari meginreglu og einkenni fiskveiðistjórnunarkerfisins. Með strandveiðum er verið að fjölga fiskiskipum, þrátt fyrir að fiskum í sjónum sé síst að fjölga. Útgerðarkostnaður eykst, umgengni um auðlindina verður verri og slysum fjölgar. Strandveiðar eru í eðli sínu kapphlaup þeirra sem veiða um takmarkað magn af fiski. Reynsla af slíkum kerfum, hvort sem er á Íslandi eða annars staðar í heiminum, er ekki góð. Landaður afli verður alltaf meiri en ákveðið hefur verið, þar sem takmörkuð stjórn er á afla hvers skips. Af þessum sökum hafa SFS talið rétt að gjalda mikinn varhug við strandveiðum og allri aukningu kvóta í þágu slíkra veiða. Sífellt stærri sneið af köku Í öðru lagi hefur hlutfall strandveiða sífellt farið hækkandi, þrátt fyrir augljósa ágalla þessara veiða. Hlutfallið var 1,8% af ráðlögðum þorskafla þegar kerfið var sett á fiskveiðiárið 2008/09. Síðustu ár hefur hlutfall strandveiða verið 3,8-3,9%. Í fyrra var svo enn bætt í og strandveiðar voru 4,5% af heildarafla þorsks og á þessu ári fóru þær í tæplega 4,8%. Strandveiðar hafa því aldrei verið hærra hlutfall af heildarafla þorsks og þær hafa þrefaldast frá því kerfinu var komið á. Tíu þúsund tonn af tæpum 209 þúsund tonnum sem heildarkvóti þorskveiða er á yfirstandandi fiskveiðiári. Í þessu samhengi má hafa í huga að ráðlagður þorskafli hefur dregist saman um 23% frá fiskveiðiárinu 2019/20, en þá var ráðlagður afli rúm 272 þúsund tonn. Það hlýtur að vera sanngirnismál, að þegar dregið er úr ráðlögðum afla þá ættu allir að sitja við sama borð, en ekki að strandveiðar fái sífellt stærri sneið af kökunni við aflasamdrátt á umliðnum árum. Af einum tekið og öðrum fært Í þriðja lagi þá felst í kröfu um aukningu kvóta til handa strandveiðum, að taka þarf kvóta frá einum til þess að auka kvóta annars. Kvóti er þá tekinn af fyrirtækjum sem í dag skapa miklar tekjur og störf um allt land, fyrirtækjum sem þegar hafa orðið fyrir verulegum búsifjum vegna mikils samdráttar í aflamarki á stuttum tíma, fólki sem treystir á störf og tekjur allt árið um kring. Það er engin sanngirni eða skynsemi í því að svipta fólk lífsbjörginni til þess eins að þjónkast þeim sem enga samstöðu sýna þegar gefur á bátinn. Því fer fjarri að allir sem stunda strandveiðar hafi sjávarútveg að aðalstarfi. Stór hluti þeirra gegnir öðrum störfum eða er kominn á aldur og lítur á veiðarnar sem spennandi áhugamál. Minni verðmæti þjóðar Í fjórða lagi verður ekki hjá því komist að nefna, að töluvert ákall er um að þjóðin skuli fá meiri verðmæti fyrir nýtingu hinnar sameiginlegu auðlindar. Aukning strandveiða mun síst svara því ákalli heldur þvert á móti. Afkoma þessara veiða er einfaldlega óviðunandi. Samkvæmt gögnum Hagstofu um hag veiða og vinnslu á umliðnum árum, hefur vart komið það ár þar sem strandveiðar hafa skilað viðunandi jákvæðri afkomu. Af því leiðir að þjóðin verður af verðmætum og þjóðin verður fátækari en ella. Grefur undan verðmætasköpun í landi Í fimmta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkefið einnig á samþættingu veiða og vinnslu. Þegar litið er til annarra þjóða, sem ekki hafa slíka eiginleika í sínu kerfi, má glögglega sjá hversu mikið þessi eiginleiki hefur tryggt verðmætasköpun í landvinnslu hér á landi. Fiskur er í óverulegum mæli fluttur óunninn úr landi, heldur eru úr honum gerð meiri verðmæti með frekari vinnslu hér á landi. Þetta hefur ekki aðeins tryggt meiri verðmæti fyrir þjóðarhag, heldur hefur þetta einnig tryggt trausta og góða atvinnu í fiskvinnslu allt árið. Staðreyndin er sú að afla strandveiða er að miklu leyti landað á markað og þaðan er hann að meginstefnu til fluttur óunninn úr landi. Hin mikilvæga verðmætasköpun í landi verður því takmörkuð með strandveiðum. Lífskjör verða ekki tryggð með rómantík Það er vafalaust ekki líklegt til vinsælda að gagnrýna hinn rómantíska blæ strandveiða. Það er hins vegar nauðsynlegt að halda staðreyndum til haga og minna á markmið fiskveiðistjórnunarkerfisins. Þjóðarhagur verður einfaldlega ekki betri á rómantíkinni einni. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun