Höfum við efni á þessu? Agla Eir Vilhjálmsdóttir skrifar 21. júní 2023 08:01 Seðlabanki Íslands hefur gefið skýr skilaboð um að tryggja þurfi meira aðhald í ríkisfjármálunum. Á sama tíma er halli á fjárlögum sem nemur um 4% af landsframleiðslu, verðbólga í tæpum 10% og hagvöxtur mælist um 6%. Staðan er ekki beint frábær. Ríkisstjórnin kynnti nýlega tillögur til að vinna gegn verðbólgunni sem miða flestar við tímabilið 2024-2028, og veruleikinn er sá að boðaðar aðgerðir eru fremur smáar í sniðum í stóra samhenginu. Væntingar flestra stóðu til að stigið yrði fast til jarðar samstundis, enda þörfin mikil. Þörfin er raunar mikil óháð núverandi efnahagsástandi, breyttar áherslur í rekstri hins opinbera eru í senn nauðsynlegar og tímabærar, enda þróunin ekki sjálfbær til lengdar. Skilvirkni hins opinbera ekki minni í átta ár Í gær voru birtar niðurstöður úttektar IMD viðskiptaháskólans í Sviss á samkeppnishæfni ríkja. Ísland heldur sæti sínu frá því í fyrra, 16. sæti, en eins og áður erum við neðst Norðurlanda. Matið byggist á mörgum þáttum, en það sem dregur okkur helst niður þetta árið er skilvirkni hins opinbera, þá helst er snýr að stofnanaumgjörð og regluverki atvinnulífsins. Hvað þann mælikvarða varðar, skilvirkni hins opinbera, höfum við ekki mælst lægri í átta ár. Ljóst er að umsvif hins opinbera hafa vaxið hratt á síðustu árum, á skjön við þróun einkageirans. Það er ekkert launungarmál að hið opinbera hefur farið fram úr þeim launahækkunum sem samið hefur verið um á almennum markaði undanfarinn áratug, sem hafa verið langt umfram það sem samrýmist verðbólgumarkmiði og verðmætasköpun. Þannig hafa laun starfsmanna sveitarfélaga hækkað um rúm 40% frá ársbyrjun 2019 og ríkis um tæp 30%. Þessi þróun hefur orðið til þess að Ísland ver tæpum 16% af verðmætasköpun í laun opinberra starfsmanna, samanborið við 11% meðaltal ESB ríkja meðal OECD. Þetta er einnig hærra hlutfall en hjá nokkru öðru þróuðu ríki, líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur bent á. Þá starfrækir íslenska ríkið um 160 opinberar stofnanir, að ótöldum nokkrum hundruðum rekstrareininga á sveitarstjórnarstiginu. Það gefur augaleið að örríki eins og Ísland ber hlutfallslega hærri kostnað af því að halda uppi stofnanakerfi hins opinbera en fjölmennari ríki og því er nær hvergi meiri þörf á að horfa til hagræðingarmöguleika en hér, bæði með sameiningu sveitarfélaga og stofnana. Mikilvægt er þó að hrósa því sem vel er gert, en á síðustu árum hafa nokkrir ráðherrar ráðist í mikilvægar breytingar til þess að auka skilvirkni og hagkvæmni í stofnanakerfinu. Stofnanaumhverfið hérlendis er þó enn fjarri því að uppfylla kröfur um hagkvæman og skilvirkan opinberan rekstur. Betur má ef duga skal, af nægu er að taka. Hvar endar þetta? Mikla skattheimtu þarf til þess að standa undir miklum útgjöldum. Skatttekjur hins opinbera eru um 32% af landsframleiðslu og aðeins Svíar eru með þyngri skattbyrði. Hvar endar þetta? Þjóðin eldist og hið opinbera stendur frammi fyrir enn meiri áskorunum þegar kemur að útgjöldum í framtíðinni. OECD spáir því að útgjöld til heilbrigðismála muni tvöfaldast á næstu áratugum. Gleymum ekki áskorunum sem bíða okkar á öðrum sviðum. Opinber útgjöld og skattheimta eru í hæstu hæðum. Haldi þessi vöxtur umsvifa áfram með sama hætti og verið hefur kemur að þeim tímapunkti að skattgreiðslur standa ekki undir rekstri hins opinbera, eða viðvarandi útþensla mun koma harðar niður á þjónustuhlutverki hins opinbera. Mikilvægasta verkefni stjórnvalda er að skapa sem hagfelldasta umgjörð verðmætasköpunar þannig að lífskjör geti áfram batnað hérlendis. Í því felst meðal annars að fjármunir hins opinbera séu nýttir á skynsamlegan máta. Við höfum einfaldlega ekki efni á öðru en að stjórnvöld sýni stefnufestu og stígi fastar til jarðar. Leita þarf allra leiða til hagræðingar, aukinnar skilvirkni og ekki síst skoða forgangsröðun útgjalda. Í því efnahagsástandi sem nú ríkir er tímabært að ræða þessi sívaxandi umsvif hins opinbera og kalla eftir því að farið sé betur með peninga skattgreiðenda. Höfundur er lögfræðingur Viðskiptaráðs Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Agla Eir Vilhjálmsdóttir Seðlabankinn Efnahagsmál Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
Seðlabanki Íslands hefur gefið skýr skilaboð um að tryggja þurfi meira aðhald í ríkisfjármálunum. Á sama tíma er halli á fjárlögum sem nemur um 4% af landsframleiðslu, verðbólga í tæpum 10% og hagvöxtur mælist um 6%. Staðan er ekki beint frábær. Ríkisstjórnin kynnti nýlega tillögur til að vinna gegn verðbólgunni sem miða flestar við tímabilið 2024-2028, og veruleikinn er sá að boðaðar aðgerðir eru fremur smáar í sniðum í stóra samhenginu. Væntingar flestra stóðu til að stigið yrði fast til jarðar samstundis, enda þörfin mikil. Þörfin er raunar mikil óháð núverandi efnahagsástandi, breyttar áherslur í rekstri hins opinbera eru í senn nauðsynlegar og tímabærar, enda þróunin ekki sjálfbær til lengdar. Skilvirkni hins opinbera ekki minni í átta ár Í gær voru birtar niðurstöður úttektar IMD viðskiptaháskólans í Sviss á samkeppnishæfni ríkja. Ísland heldur sæti sínu frá því í fyrra, 16. sæti, en eins og áður erum við neðst Norðurlanda. Matið byggist á mörgum þáttum, en það sem dregur okkur helst niður þetta árið er skilvirkni hins opinbera, þá helst er snýr að stofnanaumgjörð og regluverki atvinnulífsins. Hvað þann mælikvarða varðar, skilvirkni hins opinbera, höfum við ekki mælst lægri í átta ár. Ljóst er að umsvif hins opinbera hafa vaxið hratt á síðustu árum, á skjön við þróun einkageirans. Það er ekkert launungarmál að hið opinbera hefur farið fram úr þeim launahækkunum sem samið hefur verið um á almennum markaði undanfarinn áratug, sem hafa verið langt umfram það sem samrýmist verðbólgumarkmiði og verðmætasköpun. Þannig hafa laun starfsmanna sveitarfélaga hækkað um rúm 40% frá ársbyrjun 2019 og ríkis um tæp 30%. Þessi þróun hefur orðið til þess að Ísland ver tæpum 16% af verðmætasköpun í laun opinberra starfsmanna, samanborið við 11% meðaltal ESB ríkja meðal OECD. Þetta er einnig hærra hlutfall en hjá nokkru öðru þróuðu ríki, líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur bent á. Þá starfrækir íslenska ríkið um 160 opinberar stofnanir, að ótöldum nokkrum hundruðum rekstrareininga á sveitarstjórnarstiginu. Það gefur augaleið að örríki eins og Ísland ber hlutfallslega hærri kostnað af því að halda uppi stofnanakerfi hins opinbera en fjölmennari ríki og því er nær hvergi meiri þörf á að horfa til hagræðingarmöguleika en hér, bæði með sameiningu sveitarfélaga og stofnana. Mikilvægt er þó að hrósa því sem vel er gert, en á síðustu árum hafa nokkrir ráðherrar ráðist í mikilvægar breytingar til þess að auka skilvirkni og hagkvæmni í stofnanakerfinu. Stofnanaumhverfið hérlendis er þó enn fjarri því að uppfylla kröfur um hagkvæman og skilvirkan opinberan rekstur. Betur má ef duga skal, af nægu er að taka. Hvar endar þetta? Mikla skattheimtu þarf til þess að standa undir miklum útgjöldum. Skatttekjur hins opinbera eru um 32% af landsframleiðslu og aðeins Svíar eru með þyngri skattbyrði. Hvar endar þetta? Þjóðin eldist og hið opinbera stendur frammi fyrir enn meiri áskorunum þegar kemur að útgjöldum í framtíðinni. OECD spáir því að útgjöld til heilbrigðismála muni tvöfaldast á næstu áratugum. Gleymum ekki áskorunum sem bíða okkar á öðrum sviðum. Opinber útgjöld og skattheimta eru í hæstu hæðum. Haldi þessi vöxtur umsvifa áfram með sama hætti og verið hefur kemur að þeim tímapunkti að skattgreiðslur standa ekki undir rekstri hins opinbera, eða viðvarandi útþensla mun koma harðar niður á þjónustuhlutverki hins opinbera. Mikilvægasta verkefni stjórnvalda er að skapa sem hagfelldasta umgjörð verðmætasköpunar þannig að lífskjör geti áfram batnað hérlendis. Í því felst meðal annars að fjármunir hins opinbera séu nýttir á skynsamlegan máta. Við höfum einfaldlega ekki efni á öðru en að stjórnvöld sýni stefnufestu og stígi fastar til jarðar. Leita þarf allra leiða til hagræðingar, aukinnar skilvirkni og ekki síst skoða forgangsröðun útgjalda. Í því efnahagsástandi sem nú ríkir er tímabært að ræða þessi sívaxandi umsvif hins opinbera og kalla eftir því að farið sé betur með peninga skattgreiðenda. Höfundur er lögfræðingur Viðskiptaráðs Íslands.
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun