Brjótum lestrarkóðann í lestrarkennslu Eyjólfur Ármannsson skrifar 4. mars 2023 15:31 Flokkur fólksins er með tillögu til þingsályktunar um að Alþingi feli mennta- og barnamálaráðherra að setja í aðalnámskrá grunnskóla að lögð skuli áhersla á bókstafa-hljóðaaðferð við lestrarkennslu; innleiða í stað leshraðamælinga stöðumatspróf með bókstafa-hljóðaaðferð, lesskilningspróf og mat á skriflegum texta; og leggja áherslu á að hver nemandi fái áskoranir miðað við færni. Hrikaleg staða Um 38% 15 ára unglinga ná ekki grunnfærni í lesskilningi og stærðfræði (UNESCO 2020). Um 34% drengja og 19% stúlkna lesa sér ekki til gangs eftir 10 ár í grunnskóla (PISA 2018). Í lesskilningi skora börn norskra og danskra innflytjenda hærra (457 stig) en 15 ára drengir á Íslandi og hærra en bæði kyn á Suðurnesjum (440 stig), Vesturlandi (450 stig), Norðurland eystra (452 stig) og Vestfjörðum (454 stig). (PISA 2018 Skýrsla innri endurskoðun Reykjavíkurborgar (2019) sýnir að 92.5% innflytjenda eru á rauðu og gulu ljósi í íslenskukunnáttu, kunna sem sagt ekki íslensku. Skýrsla ASÍ (2020) sýnir að 10,8% af 19 ára ungmennum (500 einstaklingar) eru hvorki í námi eða starfi. Kostnaður samfélagsins vegna tapaðs mannauðs er gífurlegur og harmleikur fyrir einstaklinga sem fá ekki notið sín í samfélaginu. Með vanrækslu á ungmennum okkar er íslenskt samfélag að tapa miklum mannauði, þrátt fyrir að við setjum yfir 150 milljarða króna á ári í leik- og grunnskóla. Kynjahlutfall í háskólum á Íslandi er 70/30 stúlkum í vil. Í öllum vestrænum ríkjum væri litið á þetta sem stórkostlegan vanda og vannýttan mannauð. Hér er ekki nýtt vandamál. Í frétt frá 2004, Ólæsi er enn mikið á Íslandi, segir eftirfarandi: „Starfshópur á vegum menntamálaráðuneytisins komst að þeirri niðurstöðu fyrir tveimur árum að líklega ættu um fimmtán þúsund Íslendingar á fullorðinsaldri við umtalsverða lestrarörðugleika að stríða.“ „Gera má ráð fyrir að lítil lestrarfærni hái um tuttugu þúsund manns til viðbótar.“ Alþjóðlega viðurkennd vísindi Breska þingið brást við svartri skýrslu (Rose 2006) um lestrarkunnáttu barna með að lögfesta bókstafa–hljóðaaðferðina (Phonics) í lestrarkennslu. Frakkar hafa gert svipað. Ráðgjafi þeirra er prófessor Stanislas Dehaene, taugasérfræðingur og fremsti sérfræðingur heims í lestri er nú hér á landi að kynna rannsóknir sínar. Hann skrifaði bókina „Lestur í heilanum“ (Reading in the Brain) sem reynir að svara því hvað gerist í heilanum sem gerir okkur kleift að þýða táknin á blaðsíðu yfir í merkingu. Hann hefur sýnt fram á með rannsóknum innan taugavísinda (brain and skill) að við verðum að nota bókstaf-hljóðaðferðina til að læra lesa. Enginn lærir að lesa án þess að brjóta lestrarkóðann, læri að ákveðinn bókstafur (tákn) þýði ákveðið hljóð. Það er grundvöllur lestrar. Frá eind til heildar; frá staf til orða til setninga. Hér má sjá grein og fyrirlestur prófessor Dehaene hans hvernig heilinn lærir að lesa: How your brain learns to read: Professor Stanislas Dehaene. Rannsóknir Kate Nation og Maggie Snowling prófessora við Oxford-háskóla, fremstu vísindamanna Bretlands á sviði læsis og lesskilnings hafa sýnt fram á það sama. Báðar komu til landsins í mars í fyrra og héldu fyrirlestra á ráðstefnunni „Læsi er lykill að menntun“. Sama segja rannsóknir Heikki Lyytinen, eins fremsta vísindamanns heims á sviði læsis. Lyytinen kom til landsins fyrir nokkru og hélt fyrirlestra í tengslum við rannsóknarverkefnið Kveikjum neistann. Lyytinen er prófessor emeritus við Háskólann í Jyväskylä, eins fremsta kennaraháskóla heims, og hefur gegnt stöðu um læsi hjá Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna (UNESCO Chair on Inclusive Literacy Learning for All) og starfað hjá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD’s Brain and Learning network). Hættum leshraðamælingum Förum að ráðum fremstu vísindamanna heims (Snowling, Nation, Lyytinen) og hættum leshraðamælingum. Það voru mistök að innleiða leshraðamælingar í því mæli sem gert hefur verið. Mörg börn og unglingar upplifa kvíða við þátttöku í prófunum og þau geta valdið skertri sjálfsmynd tengt lestri og mögulega eyðilagt skólagöngu barna (Lyytinen). Almenningur á kröfu á því að vísindin á bak við leshraðamælingar verið birtar. Hann á rétt á skýringum á því hvers vegna Ísland er eina landið í Evrópu sem notar leshraðamælingar jafnmikið og raun ber vitni. Heimatilbúið byrjendalæsi Byrjendalæsi, kennsluaðferð sem þróuð var hjá Háskólanum á Akureyri og kennd er í um 100 grunnskólum á Íslandi, leiðir ekki til betri árangurs nemenda á samræmdum könnunarprófum. Þetta kom fram í samantekt Menntamálastofnunar 2015. Nemendur sem lærðu að lesa með aðferðinni voru verr staddir en þeir sem það gerðu ekki. Munur nemenda í fjórða bekk var einn heill í einkunn á samræmdum prófum. Þrátt fyrir þetta hefur verið haldið áfram að nota þessa heimatilbúnu kennsluaðferð við lestur, aðferð sem byggist ekki á fremstu vísindum. Ekki er vitað um neina rannsókn, sem hefur birst í alþjóðlegu tímariti, um árangur Byrjendalæsis fyrir lestrarkunnáttu barna. Þrátt fyrir það hefur Háskólinn á Akureyri selt Byrjendalæsi í 86-100 (af 175) grunnskóla landsins. Ótrúlegt er að meira en helmingur skóla landsins hafi keypt þessa aðferð án viðurkenndra rannsókna eða árangursmælinga. Hvar eru menntamálráðherra og Háskóli Íslands? Hvorki menntmálaráðherra né Háskóli Íslands hafa gert nokkuð til að taka á þessu vandamáli. Fræðimenn Háskóla Íslands á sviði lestrar hafa ekkert fært fram og þögnin þar um leshraðamælingar og hið heimatilbúna Byrjendalæsi er æpandi. Líklega hefur tjónið af íslenska klíkusamfélaginu, fúskinu og prinsippleysinu aldrei verið meira en þegar kemur að lélegri lestrarkunnáttu í landinu. Sorglegt er fyrir þingmann að heyra í kjördæmi sínu um lélegt læsi nemenda og frásagnir foreldra um lestrarerfiðleika uppkominna barna sinna, sem aldrei var kennt að lesa með réttum hætti og upplifðu kvíða og vanmátt vegna hraðlestrarprófa. Enn sorglegra er að ráðherra málaflokksins og æðsta menntastofnun þjóðarinnar hafa ekkert gert í málinu og virðast ekki einu sinni hafa skoðun á því. Ef eitthvað mál kallar á rannsóknarnefnd Alþingis þá er það lestrarkunnátta og lestrarkennsluaðferðir á Íslandi og máttleysi íslenskra stjórnvalda og þögn æðstu menntastofnunar landsins í málinu. Almenningur á kröfu á stjórnvöld um að fremstu alþjóðlegu vísindi séu grundvöllur lestrarkennslu í landinu, líkt og hjá fremstu menningarþjóðum Evrópu. Að leshraðaprófum verði hætt og tekin upp lesskilningspróf og mat á skriflegum texta og áherslan verði á að hver nemandi fái áskoranir miðað við færni sem efli áhugahvöt þeirra og sjálfsmynd. Höfundur er þingmaður Flokks fólksins í Norðvesturkjördæmi og 1. varaformaður allsherjar- og menntamálanefnd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eyjólfur Ármannsson Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Flokkur fólksins Alþingi Mest lesið Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir skrifar Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson skrifar Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Sjá meira
Flokkur fólksins er með tillögu til þingsályktunar um að Alþingi feli mennta- og barnamálaráðherra að setja í aðalnámskrá grunnskóla að lögð skuli áhersla á bókstafa-hljóðaaðferð við lestrarkennslu; innleiða í stað leshraðamælinga stöðumatspróf með bókstafa-hljóðaaðferð, lesskilningspróf og mat á skriflegum texta; og leggja áherslu á að hver nemandi fái áskoranir miðað við færni. Hrikaleg staða Um 38% 15 ára unglinga ná ekki grunnfærni í lesskilningi og stærðfræði (UNESCO 2020). Um 34% drengja og 19% stúlkna lesa sér ekki til gangs eftir 10 ár í grunnskóla (PISA 2018). Í lesskilningi skora börn norskra og danskra innflytjenda hærra (457 stig) en 15 ára drengir á Íslandi og hærra en bæði kyn á Suðurnesjum (440 stig), Vesturlandi (450 stig), Norðurland eystra (452 stig) og Vestfjörðum (454 stig). (PISA 2018 Skýrsla innri endurskoðun Reykjavíkurborgar (2019) sýnir að 92.5% innflytjenda eru á rauðu og gulu ljósi í íslenskukunnáttu, kunna sem sagt ekki íslensku. Skýrsla ASÍ (2020) sýnir að 10,8% af 19 ára ungmennum (500 einstaklingar) eru hvorki í námi eða starfi. Kostnaður samfélagsins vegna tapaðs mannauðs er gífurlegur og harmleikur fyrir einstaklinga sem fá ekki notið sín í samfélaginu. Með vanrækslu á ungmennum okkar er íslenskt samfélag að tapa miklum mannauði, þrátt fyrir að við setjum yfir 150 milljarða króna á ári í leik- og grunnskóla. Kynjahlutfall í háskólum á Íslandi er 70/30 stúlkum í vil. Í öllum vestrænum ríkjum væri litið á þetta sem stórkostlegan vanda og vannýttan mannauð. Hér er ekki nýtt vandamál. Í frétt frá 2004, Ólæsi er enn mikið á Íslandi, segir eftirfarandi: „Starfshópur á vegum menntamálaráðuneytisins komst að þeirri niðurstöðu fyrir tveimur árum að líklega ættu um fimmtán þúsund Íslendingar á fullorðinsaldri við umtalsverða lestrarörðugleika að stríða.“ „Gera má ráð fyrir að lítil lestrarfærni hái um tuttugu þúsund manns til viðbótar.“ Alþjóðlega viðurkennd vísindi Breska þingið brást við svartri skýrslu (Rose 2006) um lestrarkunnáttu barna með að lögfesta bókstafa–hljóðaaðferðina (Phonics) í lestrarkennslu. Frakkar hafa gert svipað. Ráðgjafi þeirra er prófessor Stanislas Dehaene, taugasérfræðingur og fremsti sérfræðingur heims í lestri er nú hér á landi að kynna rannsóknir sínar. Hann skrifaði bókina „Lestur í heilanum“ (Reading in the Brain) sem reynir að svara því hvað gerist í heilanum sem gerir okkur kleift að þýða táknin á blaðsíðu yfir í merkingu. Hann hefur sýnt fram á með rannsóknum innan taugavísinda (brain and skill) að við verðum að nota bókstaf-hljóðaðferðina til að læra lesa. Enginn lærir að lesa án þess að brjóta lestrarkóðann, læri að ákveðinn bókstafur (tákn) þýði ákveðið hljóð. Það er grundvöllur lestrar. Frá eind til heildar; frá staf til orða til setninga. Hér má sjá grein og fyrirlestur prófessor Dehaene hans hvernig heilinn lærir að lesa: How your brain learns to read: Professor Stanislas Dehaene. Rannsóknir Kate Nation og Maggie Snowling prófessora við Oxford-háskóla, fremstu vísindamanna Bretlands á sviði læsis og lesskilnings hafa sýnt fram á það sama. Báðar komu til landsins í mars í fyrra og héldu fyrirlestra á ráðstefnunni „Læsi er lykill að menntun“. Sama segja rannsóknir Heikki Lyytinen, eins fremsta vísindamanns heims á sviði læsis. Lyytinen kom til landsins fyrir nokkru og hélt fyrirlestra í tengslum við rannsóknarverkefnið Kveikjum neistann. Lyytinen er prófessor emeritus við Háskólann í Jyväskylä, eins fremsta kennaraháskóla heims, og hefur gegnt stöðu um læsi hjá Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna (UNESCO Chair on Inclusive Literacy Learning for All) og starfað hjá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD’s Brain and Learning network). Hættum leshraðamælingum Förum að ráðum fremstu vísindamanna heims (Snowling, Nation, Lyytinen) og hættum leshraðamælingum. Það voru mistök að innleiða leshraðamælingar í því mæli sem gert hefur verið. Mörg börn og unglingar upplifa kvíða við þátttöku í prófunum og þau geta valdið skertri sjálfsmynd tengt lestri og mögulega eyðilagt skólagöngu barna (Lyytinen). Almenningur á kröfu á því að vísindin á bak við leshraðamælingar verið birtar. Hann á rétt á skýringum á því hvers vegna Ísland er eina landið í Evrópu sem notar leshraðamælingar jafnmikið og raun ber vitni. Heimatilbúið byrjendalæsi Byrjendalæsi, kennsluaðferð sem þróuð var hjá Háskólanum á Akureyri og kennd er í um 100 grunnskólum á Íslandi, leiðir ekki til betri árangurs nemenda á samræmdum könnunarprófum. Þetta kom fram í samantekt Menntamálastofnunar 2015. Nemendur sem lærðu að lesa með aðferðinni voru verr staddir en þeir sem það gerðu ekki. Munur nemenda í fjórða bekk var einn heill í einkunn á samræmdum prófum. Þrátt fyrir þetta hefur verið haldið áfram að nota þessa heimatilbúnu kennsluaðferð við lestur, aðferð sem byggist ekki á fremstu vísindum. Ekki er vitað um neina rannsókn, sem hefur birst í alþjóðlegu tímariti, um árangur Byrjendalæsis fyrir lestrarkunnáttu barna. Þrátt fyrir það hefur Háskólinn á Akureyri selt Byrjendalæsi í 86-100 (af 175) grunnskóla landsins. Ótrúlegt er að meira en helmingur skóla landsins hafi keypt þessa aðferð án viðurkenndra rannsókna eða árangursmælinga. Hvar eru menntamálráðherra og Háskóli Íslands? Hvorki menntmálaráðherra né Háskóli Íslands hafa gert nokkuð til að taka á þessu vandamáli. Fræðimenn Háskóla Íslands á sviði lestrar hafa ekkert fært fram og þögnin þar um leshraðamælingar og hið heimatilbúna Byrjendalæsi er æpandi. Líklega hefur tjónið af íslenska klíkusamfélaginu, fúskinu og prinsippleysinu aldrei verið meira en þegar kemur að lélegri lestrarkunnáttu í landinu. Sorglegt er fyrir þingmann að heyra í kjördæmi sínu um lélegt læsi nemenda og frásagnir foreldra um lestrarerfiðleika uppkominna barna sinna, sem aldrei var kennt að lesa með réttum hætti og upplifðu kvíða og vanmátt vegna hraðlestrarprófa. Enn sorglegra er að ráðherra málaflokksins og æðsta menntastofnun þjóðarinnar hafa ekkert gert í málinu og virðast ekki einu sinni hafa skoðun á því. Ef eitthvað mál kallar á rannsóknarnefnd Alþingis þá er það lestrarkunnátta og lestrarkennsluaðferðir á Íslandi og máttleysi íslenskra stjórnvalda og þögn æðstu menntastofnunar landsins í málinu. Almenningur á kröfu á stjórnvöld um að fremstu alþjóðlegu vísindi séu grundvöllur lestrarkennslu í landinu, líkt og hjá fremstu menningarþjóðum Evrópu. Að leshraðaprófum verði hætt og tekin upp lesskilningspróf og mat á skriflegum texta og áherslan verði á að hver nemandi fái áskoranir miðað við færni sem efli áhugahvöt þeirra og sjálfsmynd. Höfundur er þingmaður Flokks fólksins í Norðvesturkjördæmi og 1. varaformaður allsherjar- og menntamálanefnd.
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun