Áskoranir og tækifæri í loftslagsmálum Haukur Logi Jóhannsson skrifar 23. febrúar 2023 14:01 Íslenska þjóðin er mjög háð sínum náttúruauðlindum enda eru þær undirstaða velferðar og framfara í þessu landi. Það gerir það að verkum að áskoranir tengdar loftslagsbreytingum eru af mörgum toga og flókið verkefni að vinna gegn. Meðal helstu áskorana sem við stöndum frammi fyrir er bráðnun jökla enda er Ísland heimkynni margra helstu og stærstu jökla Evrópu. Jöklarnir okkar hopa á meiri hraða en áður vegna hlýnunar jarðar sem ásamt bráðnun heimskautapólanna og annarra jökla heims leiðir af sér hækkun í sjávarstöðu og auknum flóðum. Flóðið sem reið yfir eyrina á Akureyri í fyrra var kannski ekki afleiðing þessa en slíkt mun verða mun algengari viðburður víðsvegar um land ef ekkert breytist. Súrnun sjávar er önnur áskorun sem við glímum við. Við erum umlukin Atlantshafinu sem súrnar vegna aukinnar losunar koltvísýrings út í andrúmsloftið. Súrnun sjávar getur haft veruleg áhrif á vistkerfi hafsins og hefur það nú þegar gerst á ýmsan máta. Við sjáum nú nýjar og áður suðlægari fisktegundir í íslenskri landhelgi og stofnar sem áður voru frekar staðbundnir í kringum landið okkar leita á norðlægari slóðir. Þetta hefur svo mikil áhrif á sjávarútveginn á Íslandi enda auðlindir í hafi þeirra lifibrauð. Þriðja áskorunin sem við stöndum frammi fyrir er orkuvinnsla. Ísland er þekkt fyrir sína endurnýjanlegu orkuvinnslu og tækifærin af mörgum toga fyrir Ísland að ná markmiðum sínum í loftslagsmálum með uppbyggingu á innlendri orkuframleiðslu. Það er hinsvegar vandkvæðum bundið hvar og hvernig skuli virkja og í hvaða tilgangi. Aukin eftirspurn eftir innlendri orku mun auka álag á náttúruauðlindir á landi og er það flókið verkefni að vinna úr því. Fórnakostnaðurinn má aldrei verða slíkur að það hafi neikvæð áhrif. Ferðaþjónusta á Íslandi hefur á undanförnum árum orðið umfangsmikil og er Ísland orðinn vinsæll ferðamannastaður sem er einnig áskorun í sjálfu sér. Hefur það leitt til aukinnar losunar gróðurhúsalofttegunda frá samgöngum og annarri ferðaþjónustu enda fjöldi flugfélaga að fljúga til og frá landinu með reglulegum hætti. Menn hafa áhyggjur af því að þessi aukning ferðamanna geti aukið á loftslagsáskoranir landsins svo um munar. Við þurfum að stuðla að sjálfbærri ferðaþjónustu enda er náttúra Íslands þeirra helsta aðdráttarafl. Til að takast á við þessar áskoranir hefur Ísland sett sér það markmið að verða kolefnishlutlaust árið 2040 og fjárfest í endurnýjanlegri orku, rafknúnum farartækjum og annarri grænni tækni. Til að ná þessu markmiði þarf þó að leggja talsvert á sig og ná samvinnu bæði stjórnvalda og einkageirans. Meginlausnin verður þó ávallt að draga úr losun. Sjávarútvegur, ferðaþjónustan, orkugeirinn og fleiri þurfa að vinna hratt að því að draga úr losun. Annars er verið að vinna gegn eigin hagsmunum til framtíðar. Erum við að gera nóg? Ísland hefur verið að leggja sig fram við að sporna við loftslagsbreytingum en umdeilanlegt er hvort að það sé verið að fjárfesta nóg á þessu sviði. Landið hefur sett sér það markmið að verða kolefnishlutlaust árið 2040 sem er metnaðarfullt markmið. Til að ná því markmiði er Ísland að fjárfesta í endurnýjanlegri orku, rafbílum og annarri grænni tækni. Ísland hefur einnig innleitt stefnu um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, svo sem með því að leggja á kolefnisskatt og bann við sölu nýrra bíla sem knúnir eru jarðefnaeldsneyti fyrir árið 2030. Sumir sérfræðingar halda því þó fram að Ísland þurfi að gera meira til að bregðast við loftslagsbreytingum. Í skýrslu aðgerðaáætlunar í loftslagsmálum frá 2021 kom til dæmis fram að núverandi loftslagsstefna Íslands væri ekki nógu metnaðarfull til að uppfylla markmið Parísarsamningsins. Í skýrslunni er lagt til að Ísland auki viðleitni sína til að draga úr losun frá landbúnaði og samgöngum og að það setji sér metnaðarfyllri markmið um framleiðslu endurnýjanlegrar orku. Auk þess er efnahagur Íslands mjög háður atvinnugreinum sem stuðla að losun gróðurhúsalofttegunda, svo sem sjávarútvegi og ferðaþjónustu. Þetta skapar krefjandi aðstæður þar sem samdráttur í losun gæti haft neikvæð efnahagsleg áhrif. Því getur þurft meiri fjárfestingu og breytingar í efnahag og samfélagi landsins til að uppfylla metnaðarfull markmið um kolefnishlutleysi fyrir árið 2040. Niðurstaðan er sú að þótt Ísland hafi að einhverju leyti lagt sig fram um að sporna við loftslagsbreytingum halda flestir sérfræðingar því fram að gera þurfi töluvert meira til að uppfylla metnaðarfull markmið landsins. Staðlar hjálpa til Þeir sem þekkja til fyrri pistla minna vita að ég þreytist seint á að nefna staðla sem hluta af lausninni varðandi að vinna gegn loftslagsbreytingum eða að aðlagast þeim sem þegar hafa orðið að veruleika. Staðlar geta gegnt mikilvægu hlutverki í að hjálpa Íslandi að takast á við loftslagsbreytingar. Staðlar setja ramma um mælingar og sannprófanir á áhrifum loftslagsstefnu og aðgerða og þeir geta stuðlað að því að viðleitni til að draga úr losun sé skilvirk og samræmd. Þetta á við á öllum stigum samfélagsins. Þeir nýtast stjórnvöldum, sveitarfélögum og atvinnulífinu á sama hátt við að ná bættum og varanlegum árangri í þessum efnum. Hér eru nokkrar leiðir þar sem staðlar geta hjálpað í baráttunni við loftslagsbreytingar: Mæla losun: Staðlar geta hjálpað til við að koma á samræmdum aðferðum við mælingu á losun gróðurhúsalofttegunda frá ýmsum geirum, þar á meðal orkuframleiðslu, samgöngum og landbúnaði. Þetta getur hjálpað Íslandi að fylgjast með framvindu í átt að markmiðum sínum um að draga úr losun og benda á svið þar sem frekari aðgerða er þörf. Staðlar sem tryggja endurnýjanlega orku: Staðlar geta hjálpað til við að tryggja að endurnýjanlegir orkugjafar, svo sem jarðvarma-, vind- og vatnsaflsorka, uppfylli ákveðin skilyrði um sjálfbærni og minnkun losunar ásamt bættri landnotkun og verndun lífríkis. Þetta getur hjálpað Íslandi að stuðla að enn frekari notkun endurnýjanlegra orkugjafa og minnkað álag á jarðefnaeldsneyti. Að setja staðla um grænar byggingar: Staðlar geta stuðlað að notkun orkunýtinna byggingarefna og vinnubragða, dregið úr losun sem fylgir byggingarstarfsemi og rekstri. Þetta getur hjálpað Íslandi að ná markmiðum sínum um að draga úr losun í byggingargeiranum. Stuðningur við sjálfbæra ferðaþjónustu: Staðlar geta stuðlað að því að tryggja að ferðaþjónusta á Íslandi sé sjálfbær og lágmarki áhrif hennar á umhverfið. Þetta geta verið staðlar um minnkun úrgangs, orkunýtingu og sjálfbærar samgöngur. Efling hringrásarhagkerfis: Staðlar geta stuðlað að því að koma á viðmiðunum fyrir sjálfbæra framleiðslu og neyslu, stuðlað að hringrásarhagkerfi og dregið úr úrgangi og losun í tengslum við hefðbundin línuleg framleiðslulíkön. Staðlar geta hjálpað Íslandi að setja skýr markmið og viðmið um minnkun losunar og stuðla að sjálfbærum vinnubrögðum þvert á ólíkar greinar atvinnulífsins. Með því að nota staðla er hægt að ná árangri í átt að því metnaðarfulla markmiði að Ísland verði kolefnishlutlaust árið 2040. Höfundur er verkefnastjóri hjá Íslenskum stöðlum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Skoðun Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Sjá meira
Íslenska þjóðin er mjög háð sínum náttúruauðlindum enda eru þær undirstaða velferðar og framfara í þessu landi. Það gerir það að verkum að áskoranir tengdar loftslagsbreytingum eru af mörgum toga og flókið verkefni að vinna gegn. Meðal helstu áskorana sem við stöndum frammi fyrir er bráðnun jökla enda er Ísland heimkynni margra helstu og stærstu jökla Evrópu. Jöklarnir okkar hopa á meiri hraða en áður vegna hlýnunar jarðar sem ásamt bráðnun heimskautapólanna og annarra jökla heims leiðir af sér hækkun í sjávarstöðu og auknum flóðum. Flóðið sem reið yfir eyrina á Akureyri í fyrra var kannski ekki afleiðing þessa en slíkt mun verða mun algengari viðburður víðsvegar um land ef ekkert breytist. Súrnun sjávar er önnur áskorun sem við glímum við. Við erum umlukin Atlantshafinu sem súrnar vegna aukinnar losunar koltvísýrings út í andrúmsloftið. Súrnun sjávar getur haft veruleg áhrif á vistkerfi hafsins og hefur það nú þegar gerst á ýmsan máta. Við sjáum nú nýjar og áður suðlægari fisktegundir í íslenskri landhelgi og stofnar sem áður voru frekar staðbundnir í kringum landið okkar leita á norðlægari slóðir. Þetta hefur svo mikil áhrif á sjávarútveginn á Íslandi enda auðlindir í hafi þeirra lifibrauð. Þriðja áskorunin sem við stöndum frammi fyrir er orkuvinnsla. Ísland er þekkt fyrir sína endurnýjanlegu orkuvinnslu og tækifærin af mörgum toga fyrir Ísland að ná markmiðum sínum í loftslagsmálum með uppbyggingu á innlendri orkuframleiðslu. Það er hinsvegar vandkvæðum bundið hvar og hvernig skuli virkja og í hvaða tilgangi. Aukin eftirspurn eftir innlendri orku mun auka álag á náttúruauðlindir á landi og er það flókið verkefni að vinna úr því. Fórnakostnaðurinn má aldrei verða slíkur að það hafi neikvæð áhrif. Ferðaþjónusta á Íslandi hefur á undanförnum árum orðið umfangsmikil og er Ísland orðinn vinsæll ferðamannastaður sem er einnig áskorun í sjálfu sér. Hefur það leitt til aukinnar losunar gróðurhúsalofttegunda frá samgöngum og annarri ferðaþjónustu enda fjöldi flugfélaga að fljúga til og frá landinu með reglulegum hætti. Menn hafa áhyggjur af því að þessi aukning ferðamanna geti aukið á loftslagsáskoranir landsins svo um munar. Við þurfum að stuðla að sjálfbærri ferðaþjónustu enda er náttúra Íslands þeirra helsta aðdráttarafl. Til að takast á við þessar áskoranir hefur Ísland sett sér það markmið að verða kolefnishlutlaust árið 2040 og fjárfest í endurnýjanlegri orku, rafknúnum farartækjum og annarri grænni tækni. Til að ná þessu markmiði þarf þó að leggja talsvert á sig og ná samvinnu bæði stjórnvalda og einkageirans. Meginlausnin verður þó ávallt að draga úr losun. Sjávarútvegur, ferðaþjónustan, orkugeirinn og fleiri þurfa að vinna hratt að því að draga úr losun. Annars er verið að vinna gegn eigin hagsmunum til framtíðar. Erum við að gera nóg? Ísland hefur verið að leggja sig fram við að sporna við loftslagsbreytingum en umdeilanlegt er hvort að það sé verið að fjárfesta nóg á þessu sviði. Landið hefur sett sér það markmið að verða kolefnishlutlaust árið 2040 sem er metnaðarfullt markmið. Til að ná því markmiði er Ísland að fjárfesta í endurnýjanlegri orku, rafbílum og annarri grænni tækni. Ísland hefur einnig innleitt stefnu um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, svo sem með því að leggja á kolefnisskatt og bann við sölu nýrra bíla sem knúnir eru jarðefnaeldsneyti fyrir árið 2030. Sumir sérfræðingar halda því þó fram að Ísland þurfi að gera meira til að bregðast við loftslagsbreytingum. Í skýrslu aðgerðaáætlunar í loftslagsmálum frá 2021 kom til dæmis fram að núverandi loftslagsstefna Íslands væri ekki nógu metnaðarfull til að uppfylla markmið Parísarsamningsins. Í skýrslunni er lagt til að Ísland auki viðleitni sína til að draga úr losun frá landbúnaði og samgöngum og að það setji sér metnaðarfyllri markmið um framleiðslu endurnýjanlegrar orku. Auk þess er efnahagur Íslands mjög háður atvinnugreinum sem stuðla að losun gróðurhúsalofttegunda, svo sem sjávarútvegi og ferðaþjónustu. Þetta skapar krefjandi aðstæður þar sem samdráttur í losun gæti haft neikvæð efnahagsleg áhrif. Því getur þurft meiri fjárfestingu og breytingar í efnahag og samfélagi landsins til að uppfylla metnaðarfull markmið um kolefnishlutleysi fyrir árið 2040. Niðurstaðan er sú að þótt Ísland hafi að einhverju leyti lagt sig fram um að sporna við loftslagsbreytingum halda flestir sérfræðingar því fram að gera þurfi töluvert meira til að uppfylla metnaðarfull markmið landsins. Staðlar hjálpa til Þeir sem þekkja til fyrri pistla minna vita að ég þreytist seint á að nefna staðla sem hluta af lausninni varðandi að vinna gegn loftslagsbreytingum eða að aðlagast þeim sem þegar hafa orðið að veruleika. Staðlar geta gegnt mikilvægu hlutverki í að hjálpa Íslandi að takast á við loftslagsbreytingar. Staðlar setja ramma um mælingar og sannprófanir á áhrifum loftslagsstefnu og aðgerða og þeir geta stuðlað að því að viðleitni til að draga úr losun sé skilvirk og samræmd. Þetta á við á öllum stigum samfélagsins. Þeir nýtast stjórnvöldum, sveitarfélögum og atvinnulífinu á sama hátt við að ná bættum og varanlegum árangri í þessum efnum. Hér eru nokkrar leiðir þar sem staðlar geta hjálpað í baráttunni við loftslagsbreytingar: Mæla losun: Staðlar geta hjálpað til við að koma á samræmdum aðferðum við mælingu á losun gróðurhúsalofttegunda frá ýmsum geirum, þar á meðal orkuframleiðslu, samgöngum og landbúnaði. Þetta getur hjálpað Íslandi að fylgjast með framvindu í átt að markmiðum sínum um að draga úr losun og benda á svið þar sem frekari aðgerða er þörf. Staðlar sem tryggja endurnýjanlega orku: Staðlar geta hjálpað til við að tryggja að endurnýjanlegir orkugjafar, svo sem jarðvarma-, vind- og vatnsaflsorka, uppfylli ákveðin skilyrði um sjálfbærni og minnkun losunar ásamt bættri landnotkun og verndun lífríkis. Þetta getur hjálpað Íslandi að stuðla að enn frekari notkun endurnýjanlegra orkugjafa og minnkað álag á jarðefnaeldsneyti. Að setja staðla um grænar byggingar: Staðlar geta stuðlað að notkun orkunýtinna byggingarefna og vinnubragða, dregið úr losun sem fylgir byggingarstarfsemi og rekstri. Þetta getur hjálpað Íslandi að ná markmiðum sínum um að draga úr losun í byggingargeiranum. Stuðningur við sjálfbæra ferðaþjónustu: Staðlar geta stuðlað að því að tryggja að ferðaþjónusta á Íslandi sé sjálfbær og lágmarki áhrif hennar á umhverfið. Þetta geta verið staðlar um minnkun úrgangs, orkunýtingu og sjálfbærar samgöngur. Efling hringrásarhagkerfis: Staðlar geta stuðlað að því að koma á viðmiðunum fyrir sjálfbæra framleiðslu og neyslu, stuðlað að hringrásarhagkerfi og dregið úr úrgangi og losun í tengslum við hefðbundin línuleg framleiðslulíkön. Staðlar geta hjálpað Íslandi að setja skýr markmið og viðmið um minnkun losunar og stuðla að sjálfbærum vinnubrögðum þvert á ólíkar greinar atvinnulífsins. Með því að nota staðla er hægt að ná árangri í átt að því metnaðarfulla markmiði að Ísland verði kolefnishlutlaust árið 2040. Höfundur er verkefnastjóri hjá Íslenskum stöðlum.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun