Lögum um búfjárhald er tímabært að breyta Tryggvi Felixson skrifar 24. maí 2021 16:00 Frá þjóðveldisöld og fram til 6. áratugar síðustu aldar voru í gildi lagaákvæði sem bönnuðu lausagöngu búfjár. Þá voru sett lög sem gjörbreyttu stöðu þeirra sem vilja friða land sitt fyrir beit. Frá þeim tíma hafa þeir sem hyggjast gróðursetja skóg, rækta korn eða matjurtir eða stunda endurheimt gróðurs, þurft að verja land sitt fyrir ágangi búfjár. Fyrir ári síðan kallaði aðalfundur Landverndar eftir breytingu á lögum um búfjárhald svo hægt verði að sinna endurheimt gróðurs og jarðvegs með skilvirkum hætti. Í kjölfarið ákvað stjórn samtakanna að fela kunnáttufólki að taka saman skýrslu um hvaða breytingar þyrfti að gera til að koma þessum málum í það horf sem áður gilti hér á landi, og er ríkjandi hjá þeim þjóðum sem við almennt berum okkur saman við. Skýrslan hefur verið kynnt Bændasamtökum Íslands og verið birt á heimasíðu Landverndar. Opinn kynningarfundur verður haldinn þriðjudaginn 25. maí kl. 12.00. Öfugsnúin ábyrgð Í lögum um búfjárhald er m.a. kveðið á um það hvernig bregðast skuli við ef búfé kemst inn á friðað svæði (þ.e. eignarland). Þar kemur fram að umráðamaður hins friðaða lands skuli ábyrgjast handsömun búfjár, koma því í örugga vörslu, kanna hver eigandinn er og tilkynna honum þegar í stað hvar búféð er niðurkomið. Ef eigandi sækir búféð ekki innan tveggja sólarhringa frá tilkynningu er umráðamanni hins friðaða lands heimilt að afhenda búféð viðkomandi sveitarstjórn. Þá er sérstaklega tekið fram að umráðamaður lands beri ábyrgð á því að búfé hafi nægilegt vatn og fóður á meðan það er í vörslu hans. Þetta hljómar einkennilega, en svona er þetta nú engu að síður. Er ekki tímabært að færa löggjöfina nær almennri réttarvitund? Söguleg vitleysa Því hefur verið haldið fram að þetta furðulega vinnulag skv. lögum um búfjárhald byggi á hefð frá því að landið byggðist. Það er alrangt. Frá þjóðveldisöld var lausaganga búfjár ýmsum takmörkunum háð og ljóst að fram undir okkar tíma var það meginregla að eigendur búfjár bæru ábyrgð á vörslu þess og mögulegu tjóni vegna ágangs þess í annarra land. Núverandi skipan mála var fyrst fest í lög á síðari hluta síðustu aldar. Voru það söguleg mistök sem tímabært er að leiðrétta. Fram til þess tíma voru í gildi ákvæði fornra lagaákvæða Grágásar og Jónsbókar um skyldu búfjáreigenda til að tryggja að búfénaður þeirra gengi ekki í annarra manna land, án samþykkist viðkomandi landeiganda. Í flestum þeim löndum sem Ísland ber sig saman við gilda reglur um vörsluskyldu búfjár. Vissulega er sveitarfélögum heimilt að setja reglur um bann við lausagöngu búfjár. Þeim ákvæðum hefur ekki verið mikið beitt þannig að meginreglaná landinu er lausaganga. Ísland úr tötrum með betri beitarstýringu Við landnám var Ísland vaxið gróðri sem hafði þróast frá ísöld án áhrifa beitar (nema frá fuglum). Eftir 1150 ára búsetu má lýsa Íslandi sem landi í tötrum hvað gróðurþekju og jarðveg varðar. Sumstaðar er þó ástandið gott, en víða er landið verulega laskað vegna ofbeitar. Um 24% lands er skilgreint sem rýrt mólendi, 13% sem hálf gróið land og 29% sem lítt gróið land. Þá eru margir afréttir á gosbeltinu dæmdir óhæfir til beitar. Í fréttum af fyrstu niðurstöðum Grólindar, samstarfsverkefnis Landgræðslunnar, bænda og fleiri aðila, hefur nýlega komið fram að sauðfé er beitt á um 25 þúsund ferkílómetra lands sem er í slæmu ásigkomulagi, gróður lítill sem enginn og jarðvegsrof mikið. Víða er hugtakið rányrkja notað um slíka meðferð á náttúruauðlindum. Hjá því verður ekki litið beit hefur átt ríkan þátt í gróður- og jarðvegseyðingu hér á landi. Fækkun búfjár, betri beitarstjórnun og mótvægisaðgerðir, til dæmis Landgræðslunnar og bænda, hafa þó talsvert dregið úr þeim neikvæðu áhrifum undanfarna áratugi. Mikið starf hefur verið unnið og fjármunum veitt til að bæta stöðuna. En meira þarf til; sauðfjárbeit á vissum svæðum kemur í veg fyrir að land í hnignun endurheimtist. Einkum á það við á gosbeltinu. Það hindrar friðun og endurheimt landgæða að ekki skuli gilda reglur um vörsluskyldu búfjár. Það er því tímabært snúa blaðinu við – að skylda búfjáreigendur að halda sínu búfé á landi sem þeir hafa umráðarétt yfir. Í dag hvílir sú kvöð á þeim vilja friða og rækta sitt land í friði fyrir búfjárbeit að girða land sitt af fyrir búfé. Að gera búfjáreigendur ábyrga fyrir sínum gripum mun stuðla að sjálfbærri nýtingu landsins gæða. Í því kunna einnig að felast tækifæri til að bæta búskaparhætti og afkomu. Búfjáreigendur beri ábyrgð Með einfaldri breytingu á lögum á ábyrgð má bæta forsendur til uppgræðslu eða skógræktar umtalsvert. Í lögum þarf að tilgreina að landsvæði sem ekki eru afmörkuð vörslulínu verði almennt talin án beitar (til friðaðra svæða). Umgangur og beit búfjár yrði þá einungis heimil á landi sem hefur verið afmarkað sérstaklega með vörslulínu sem hindrar aðgang þess í svæði utan beitar (friðuð) og á þeim afréttum sem vel þola sjálfbæra beit. Framgreind lagabreyting er einföld og mun hafa víðtæk jákvæð áhrif á möguleika til að endurheimta landgæði. Breytingin mun einnig hafa áhrif á hag búfjáreigenda og því er nauðsynlegt að veita rúman aðlögunartíma og grípa til aðgerða sem auðvelda aðlögunina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tryggvi Felixson Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Sjá meira
Frá þjóðveldisöld og fram til 6. áratugar síðustu aldar voru í gildi lagaákvæði sem bönnuðu lausagöngu búfjár. Þá voru sett lög sem gjörbreyttu stöðu þeirra sem vilja friða land sitt fyrir beit. Frá þeim tíma hafa þeir sem hyggjast gróðursetja skóg, rækta korn eða matjurtir eða stunda endurheimt gróðurs, þurft að verja land sitt fyrir ágangi búfjár. Fyrir ári síðan kallaði aðalfundur Landverndar eftir breytingu á lögum um búfjárhald svo hægt verði að sinna endurheimt gróðurs og jarðvegs með skilvirkum hætti. Í kjölfarið ákvað stjórn samtakanna að fela kunnáttufólki að taka saman skýrslu um hvaða breytingar þyrfti að gera til að koma þessum málum í það horf sem áður gilti hér á landi, og er ríkjandi hjá þeim þjóðum sem við almennt berum okkur saman við. Skýrslan hefur verið kynnt Bændasamtökum Íslands og verið birt á heimasíðu Landverndar. Opinn kynningarfundur verður haldinn þriðjudaginn 25. maí kl. 12.00. Öfugsnúin ábyrgð Í lögum um búfjárhald er m.a. kveðið á um það hvernig bregðast skuli við ef búfé kemst inn á friðað svæði (þ.e. eignarland). Þar kemur fram að umráðamaður hins friðaða lands skuli ábyrgjast handsömun búfjár, koma því í örugga vörslu, kanna hver eigandinn er og tilkynna honum þegar í stað hvar búféð er niðurkomið. Ef eigandi sækir búféð ekki innan tveggja sólarhringa frá tilkynningu er umráðamanni hins friðaða lands heimilt að afhenda búféð viðkomandi sveitarstjórn. Þá er sérstaklega tekið fram að umráðamaður lands beri ábyrgð á því að búfé hafi nægilegt vatn og fóður á meðan það er í vörslu hans. Þetta hljómar einkennilega, en svona er þetta nú engu að síður. Er ekki tímabært að færa löggjöfina nær almennri réttarvitund? Söguleg vitleysa Því hefur verið haldið fram að þetta furðulega vinnulag skv. lögum um búfjárhald byggi á hefð frá því að landið byggðist. Það er alrangt. Frá þjóðveldisöld var lausaganga búfjár ýmsum takmörkunum háð og ljóst að fram undir okkar tíma var það meginregla að eigendur búfjár bæru ábyrgð á vörslu þess og mögulegu tjóni vegna ágangs þess í annarra land. Núverandi skipan mála var fyrst fest í lög á síðari hluta síðustu aldar. Voru það söguleg mistök sem tímabært er að leiðrétta. Fram til þess tíma voru í gildi ákvæði fornra lagaákvæða Grágásar og Jónsbókar um skyldu búfjáreigenda til að tryggja að búfénaður þeirra gengi ekki í annarra manna land, án samþykkist viðkomandi landeiganda. Í flestum þeim löndum sem Ísland ber sig saman við gilda reglur um vörsluskyldu búfjár. Vissulega er sveitarfélögum heimilt að setja reglur um bann við lausagöngu búfjár. Þeim ákvæðum hefur ekki verið mikið beitt þannig að meginreglaná landinu er lausaganga. Ísland úr tötrum með betri beitarstýringu Við landnám var Ísland vaxið gróðri sem hafði þróast frá ísöld án áhrifa beitar (nema frá fuglum). Eftir 1150 ára búsetu má lýsa Íslandi sem landi í tötrum hvað gróðurþekju og jarðveg varðar. Sumstaðar er þó ástandið gott, en víða er landið verulega laskað vegna ofbeitar. Um 24% lands er skilgreint sem rýrt mólendi, 13% sem hálf gróið land og 29% sem lítt gróið land. Þá eru margir afréttir á gosbeltinu dæmdir óhæfir til beitar. Í fréttum af fyrstu niðurstöðum Grólindar, samstarfsverkefnis Landgræðslunnar, bænda og fleiri aðila, hefur nýlega komið fram að sauðfé er beitt á um 25 þúsund ferkílómetra lands sem er í slæmu ásigkomulagi, gróður lítill sem enginn og jarðvegsrof mikið. Víða er hugtakið rányrkja notað um slíka meðferð á náttúruauðlindum. Hjá því verður ekki litið beit hefur átt ríkan þátt í gróður- og jarðvegseyðingu hér á landi. Fækkun búfjár, betri beitarstjórnun og mótvægisaðgerðir, til dæmis Landgræðslunnar og bænda, hafa þó talsvert dregið úr þeim neikvæðu áhrifum undanfarna áratugi. Mikið starf hefur verið unnið og fjármunum veitt til að bæta stöðuna. En meira þarf til; sauðfjárbeit á vissum svæðum kemur í veg fyrir að land í hnignun endurheimtist. Einkum á það við á gosbeltinu. Það hindrar friðun og endurheimt landgæða að ekki skuli gilda reglur um vörsluskyldu búfjár. Það er því tímabært snúa blaðinu við – að skylda búfjáreigendur að halda sínu búfé á landi sem þeir hafa umráðarétt yfir. Í dag hvílir sú kvöð á þeim vilja friða og rækta sitt land í friði fyrir búfjárbeit að girða land sitt af fyrir búfé. Að gera búfjáreigendur ábyrga fyrir sínum gripum mun stuðla að sjálfbærri nýtingu landsins gæða. Í því kunna einnig að felast tækifæri til að bæta búskaparhætti og afkomu. Búfjáreigendur beri ábyrgð Með einfaldri breytingu á lögum á ábyrgð má bæta forsendur til uppgræðslu eða skógræktar umtalsvert. Í lögum þarf að tilgreina að landsvæði sem ekki eru afmörkuð vörslulínu verði almennt talin án beitar (til friðaðra svæða). Umgangur og beit búfjár yrði þá einungis heimil á landi sem hefur verið afmarkað sérstaklega með vörslulínu sem hindrar aðgang þess í svæði utan beitar (friðuð) og á þeim afréttum sem vel þola sjálfbæra beit. Framgreind lagabreyting er einföld og mun hafa víðtæk jákvæð áhrif á möguleika til að endurheimta landgæði. Breytingin mun einnig hafa áhrif á hag búfjáreigenda og því er nauðsynlegt að veita rúman aðlögunartíma og grípa til aðgerða sem auðvelda aðlögunina.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun