Of ung til að stjórna Sigurður Helgi Birgisson skrifar 19. mars 2021 14:00 Undanfarin ár hefur LUF barist fyrir viðurkenningu á rétti ungs fólks til að sitja í stjórnum almennra félagasamtaka í samræmi við réttindi félagsmanna, samþykktir félaganna og sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Baráttan hófst þegar fyrirtækjaskrá Ríkisskattstjóra neitaði LUF um skráningu á stjórn félagsins vegna þess að einn stjórnarmaður hafði ekki náð 18 ára aldri. Vildi stofnunin því ekki taka tilkynninguna gilda. Málið hefur verið til meðferðar hjá stjórnvöldum undanfarin ár og verður hér farið stuttlega yfir málsmeðferð þess. Synjun Ríkisskattstjóra Eftir stjórnarskipti á sambandsþingi LUF 2017 sendi félagið tilkynningu um breytingar á stjórn til Ríkisskattstjóra (RSK); líkt og nýjum stjórnum er skylt. RSK neitaði að taka tilkynningu félagsins til greina eins og áður segir. Fulltrúi Ungra Pírata var réttkjörinn á þinginu í stjórn, þá 16 ára að aldri. Þegar stjórn LUF óskaði eftir frekari upplýsingum, tilvísun til laga og rökstuðningi fengust þau svör að ólögráða einstaklingum væri óheimilt að sitja í stjórnum félagasamtaka. Þá gat Ríkisskattstjóri ekki vísað á lagaheimild máli sínu til stuðnings, sagði að um vinnureglu væri að ræða og ráðlagði LUF að kjósa nýjan, lögráða, einstakling í stjórn. Neitun þessi gengur gegn lögum og brýtur þar að auki gegn mannréttindaákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sem á jafnt við um börn sem og fullorðna, nánar tiltekið ákvæði um félagafrelsi og jafnræði. Í þessu samhengi má benda á að réttindi barna til tjáningar og þátttöku í samfélaginu eru einnig sérstaklega tryggð í 12. til 15. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sbr. lög nr. 19/2013. Eiga börn því sjálfstæðan rétt til þess að stofna og taka þátt í félögum. Enn fremur telur LUF félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar ná til fullrar þátttöku í almennum félögum og þar með ákvörðunarvalds og stjórnarsetu. Afstaða RSK um að neita ungmennum um þátttöku og að njóta réttinda í starfi almennra félaga telst því til mismununar á grundvelli aldurs, sem brýtur í bága við jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Stjórn LUF leit málið alvarlegum augum og sendi því áskorun um endurskoðun málsins til RSK. Áskorunin var unnin í samstarfi við Barnaheill, Mannréttindaskrifstofu Íslands, Umboðsmann barna og UNICEF á Íslandi, en allir þessir aðilar rituðu undir áskorunina sem send var Ríkisskattstjóra þann 9. júní 2017. Í áskorun segir: að „almennum félögum er lögum samkvæmt í sjálfsvald sett að skipa stjórnir sínar. Að því gefnu að samþykktir slíkra félaga felli ekki beina fjárhagslega ábyrgð á ólögráða einstaklinga, hefur RSK ekki lagaheimild til afstöðu sinnar og synjunar á skráningu.“ Skorað var á RSK „að virða sjálfstæð réttindi barna og falla frá ólögmætum verkferlum svo félagasamtök, sem yfirleitt hafa lítið fjárhagslegt bolmagn, þurfi ekki að sækja rétt sinn annað.“ RSK varð ekki við áskoruninni og staðfesti loks afstöðu sína til málsins með formlegri synjun hinn 16. mars 2018. Í synjun sinni féll RSK frá þeim skýringum að um vinnureglu væri að ræða. En þar var reynt að rökstyðja tilvist óskrifaðrar reglu þess efnis að stjórnarmenn almennra félaga þyrftu að vera fjárráða til að teljast hæfir til stjórnarsetu. Stjórnsýslukæra til ráðuneytisins Þar sem máli LUF hjá RSK lauk með formlegri synjun var sú ákvörðun kæranleg til æðra stjórnvalds. Í tilviki fyrirtækjaskrár RSK heyrir stofnunin undir Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Synjun RSK var því formlega kærð til ráðuneytisins 14. júní 2018. RSK var gefið færi á að útskýra afstöðu sína og hélt stofnunin fast í synjun sína. LUF gerði fjölmargar athugasemdir við skýringar RSK og þá sérstaklega að ekki hafi verið sýnt fram á að ákvörðunin væri byggð á fullnægjandi lagaheimild. Niðurstaða ráðuneytisins olli miklum vonbrigðum enda staðfesti ráðuneytið niðurstöðu RSK. Var það gert á grundvelli þess að ólögráða einstaklingar geta ekki gengist undir skuldbindingar persónulega samkvæmt lögræðislögum. Eins vekur það furðu hversu langur málsmeðferðartími málsins var, en það tók ráðuneytið 15 mánuði að staðfesta ólögmæta synjun. Stjórn LUF telur þá afstöðu ekki samræmast stjórnarsetu í almennum félögum með hliðsjón af því að einstakir stjórnarmenn geta ekki gengist undir skuldbindingar svo gilt sé að félagarétti. LUF taldi ráðuneytið því ekki hafa ígrundað málið nægilega vel. Í kjölfarið samdi stjórn LUF, í samráði við fulltrúa aðildarfélaganna, áskorun til Þórdísar Kolbrúnar R. Gylfadóttur, atvinnuvegaráðherra, sem aðildarfélögin undirrituðu. Áskorunina afhentu fulltrúar LUF á fundi með ráðherra þar sem fulltrúarnir gerðu ráðherra ljóst hvaða hagsmunir eru í húfi. Kvörtun til Umboðsmanns Alþingis Þó svo að ráðherra hafi lýst yfir vilja til að finna lausn á málinu hafði stjórn LUF aðeins takmarkaðan tíma til að leita með málið til umboðsmanns Alþingis. Sigurður Helgi, lögfræðingur LUF, sendi því kvörtun til umboðsmanns þann 20. ágúst 2020. Kvörtun LUF beindist að niðurstöðu fyrirtækjaskrár RSK, sem LUF telur ólögmæta, sem og málsmeðferð málsins í stjórnsýslunni, en LUF telur málið m.a. hafa tekið óásættanlega langan tíma, það hafi verið illa rannsakað og illa rökstutt. Umboðsmaður sá ástæðu til að taka kvörtunina til meðferðar og óskaði skýringa atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins á atriðum varðandi meðferð málsins. M.a. óskaði hann eftir afstöðu til ófjárráða umboðsmanna, enda hafði LUF bent á að engin aldurstakmörk eru fyrir því að gegna umboðsmennsku. Ráðuneytið komst að þeirri niðurstöðu að ólögráða einstaklingur geti skuldbundið félag á grundvelli umboðs. Þrátt fyrir það stendur ráðuneytið fast á því að ólögráða einstaklingur geti ekki gengt stjórnarsetu á grundvelli lýðræðislegs umboðs sem stjórnarmenn sækja til félagsmanna. Beðið er frekari átekta vegna málsins en nú þarf umboðsmaður að svara þeirri áleitu spurningu: er 16 ára einstaklingur of ungur til að stjórna? LUF bindur vonir við að umboðsmaður taki undir sjónarmið félagsins og að fyrirtækjaskrá RSK sjái að sér og virði lög og reglur. LUF mun halda baráttu sinni áfram en nauðsynlegt er að standa vörð um félagafrelsi ungs fólks; réttindi sem hafa verið grundvallarstoð í okkar lýðræðissamfélagi. Höfundur er lögfræðingur Landssambands ungmennafélaga (LUF). Ítarlegri umfjöllun má nálgast á heimasíðu LUF. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Stjórnsýsla Mest lesið Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Við þurfum jöfn tækifæri fyrir börnin í borginni Sandra Hlíf Ocares Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur LUF barist fyrir viðurkenningu á rétti ungs fólks til að sitja í stjórnum almennra félagasamtaka í samræmi við réttindi félagsmanna, samþykktir félaganna og sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Baráttan hófst þegar fyrirtækjaskrá Ríkisskattstjóra neitaði LUF um skráningu á stjórn félagsins vegna þess að einn stjórnarmaður hafði ekki náð 18 ára aldri. Vildi stofnunin því ekki taka tilkynninguna gilda. Málið hefur verið til meðferðar hjá stjórnvöldum undanfarin ár og verður hér farið stuttlega yfir málsmeðferð þess. Synjun Ríkisskattstjóra Eftir stjórnarskipti á sambandsþingi LUF 2017 sendi félagið tilkynningu um breytingar á stjórn til Ríkisskattstjóra (RSK); líkt og nýjum stjórnum er skylt. RSK neitaði að taka tilkynningu félagsins til greina eins og áður segir. Fulltrúi Ungra Pírata var réttkjörinn á þinginu í stjórn, þá 16 ára að aldri. Þegar stjórn LUF óskaði eftir frekari upplýsingum, tilvísun til laga og rökstuðningi fengust þau svör að ólögráða einstaklingum væri óheimilt að sitja í stjórnum félagasamtaka. Þá gat Ríkisskattstjóri ekki vísað á lagaheimild máli sínu til stuðnings, sagði að um vinnureglu væri að ræða og ráðlagði LUF að kjósa nýjan, lögráða, einstakling í stjórn. Neitun þessi gengur gegn lögum og brýtur þar að auki gegn mannréttindaákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sem á jafnt við um börn sem og fullorðna, nánar tiltekið ákvæði um félagafrelsi og jafnræði. Í þessu samhengi má benda á að réttindi barna til tjáningar og þátttöku í samfélaginu eru einnig sérstaklega tryggð í 12. til 15. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sbr. lög nr. 19/2013. Eiga börn því sjálfstæðan rétt til þess að stofna og taka þátt í félögum. Enn fremur telur LUF félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar ná til fullrar þátttöku í almennum félögum og þar með ákvörðunarvalds og stjórnarsetu. Afstaða RSK um að neita ungmennum um þátttöku og að njóta réttinda í starfi almennra félaga telst því til mismununar á grundvelli aldurs, sem brýtur í bága við jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Stjórn LUF leit málið alvarlegum augum og sendi því áskorun um endurskoðun málsins til RSK. Áskorunin var unnin í samstarfi við Barnaheill, Mannréttindaskrifstofu Íslands, Umboðsmann barna og UNICEF á Íslandi, en allir þessir aðilar rituðu undir áskorunina sem send var Ríkisskattstjóra þann 9. júní 2017. Í áskorun segir: að „almennum félögum er lögum samkvæmt í sjálfsvald sett að skipa stjórnir sínar. Að því gefnu að samþykktir slíkra félaga felli ekki beina fjárhagslega ábyrgð á ólögráða einstaklinga, hefur RSK ekki lagaheimild til afstöðu sinnar og synjunar á skráningu.“ Skorað var á RSK „að virða sjálfstæð réttindi barna og falla frá ólögmætum verkferlum svo félagasamtök, sem yfirleitt hafa lítið fjárhagslegt bolmagn, þurfi ekki að sækja rétt sinn annað.“ RSK varð ekki við áskoruninni og staðfesti loks afstöðu sína til málsins með formlegri synjun hinn 16. mars 2018. Í synjun sinni féll RSK frá þeim skýringum að um vinnureglu væri að ræða. En þar var reynt að rökstyðja tilvist óskrifaðrar reglu þess efnis að stjórnarmenn almennra félaga þyrftu að vera fjárráða til að teljast hæfir til stjórnarsetu. Stjórnsýslukæra til ráðuneytisins Þar sem máli LUF hjá RSK lauk með formlegri synjun var sú ákvörðun kæranleg til æðra stjórnvalds. Í tilviki fyrirtækjaskrár RSK heyrir stofnunin undir Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Synjun RSK var því formlega kærð til ráðuneytisins 14. júní 2018. RSK var gefið færi á að útskýra afstöðu sína og hélt stofnunin fast í synjun sína. LUF gerði fjölmargar athugasemdir við skýringar RSK og þá sérstaklega að ekki hafi verið sýnt fram á að ákvörðunin væri byggð á fullnægjandi lagaheimild. Niðurstaða ráðuneytisins olli miklum vonbrigðum enda staðfesti ráðuneytið niðurstöðu RSK. Var það gert á grundvelli þess að ólögráða einstaklingar geta ekki gengist undir skuldbindingar persónulega samkvæmt lögræðislögum. Eins vekur það furðu hversu langur málsmeðferðartími málsins var, en það tók ráðuneytið 15 mánuði að staðfesta ólögmæta synjun. Stjórn LUF telur þá afstöðu ekki samræmast stjórnarsetu í almennum félögum með hliðsjón af því að einstakir stjórnarmenn geta ekki gengist undir skuldbindingar svo gilt sé að félagarétti. LUF taldi ráðuneytið því ekki hafa ígrundað málið nægilega vel. Í kjölfarið samdi stjórn LUF, í samráði við fulltrúa aðildarfélaganna, áskorun til Þórdísar Kolbrúnar R. Gylfadóttur, atvinnuvegaráðherra, sem aðildarfélögin undirrituðu. Áskorunina afhentu fulltrúar LUF á fundi með ráðherra þar sem fulltrúarnir gerðu ráðherra ljóst hvaða hagsmunir eru í húfi. Kvörtun til Umboðsmanns Alþingis Þó svo að ráðherra hafi lýst yfir vilja til að finna lausn á málinu hafði stjórn LUF aðeins takmarkaðan tíma til að leita með málið til umboðsmanns Alþingis. Sigurður Helgi, lögfræðingur LUF, sendi því kvörtun til umboðsmanns þann 20. ágúst 2020. Kvörtun LUF beindist að niðurstöðu fyrirtækjaskrár RSK, sem LUF telur ólögmæta, sem og málsmeðferð málsins í stjórnsýslunni, en LUF telur málið m.a. hafa tekið óásættanlega langan tíma, það hafi verið illa rannsakað og illa rökstutt. Umboðsmaður sá ástæðu til að taka kvörtunina til meðferðar og óskaði skýringa atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins á atriðum varðandi meðferð málsins. M.a. óskaði hann eftir afstöðu til ófjárráða umboðsmanna, enda hafði LUF bent á að engin aldurstakmörk eru fyrir því að gegna umboðsmennsku. Ráðuneytið komst að þeirri niðurstöðu að ólögráða einstaklingur geti skuldbundið félag á grundvelli umboðs. Þrátt fyrir það stendur ráðuneytið fast á því að ólögráða einstaklingur geti ekki gengt stjórnarsetu á grundvelli lýðræðislegs umboðs sem stjórnarmenn sækja til félagsmanna. Beðið er frekari átekta vegna málsins en nú þarf umboðsmaður að svara þeirri áleitu spurningu: er 16 ára einstaklingur of ungur til að stjórna? LUF bindur vonir við að umboðsmaður taki undir sjónarmið félagsins og að fyrirtækjaskrá RSK sjái að sér og virði lög og reglur. LUF mun halda baráttu sinni áfram en nauðsynlegt er að standa vörð um félagafrelsi ungs fólks; réttindi sem hafa verið grundvallarstoð í okkar lýðræðissamfélagi. Höfundur er lögfræðingur Landssambands ungmennafélaga (LUF). Ítarlegri umfjöllun má nálgast á heimasíðu LUF. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun