„Flestir sem greiða í lífeyrissjóð geta ekki valið sjóð og greiða í lífeyrissjóð viðkomandi starfsstéttar samkvæmt kjarasamningi. Ég myndi vilja breyta þessu og held að það myndi opna á heilbrigða samkeppni,“ segir Gunnar en hann var gestur Gunnars Dofra Ólafssonar í hlaðvarpinu Leitinni að peningunum.
„Hinn hluturinn sem ég myndi vilja breyta er að fólk hefði meira svigrúm til að ráðstafa iðgjaldinu sjálft. Það er að segja að það gæti sett stærri hluta þess í séreign og haft meira val um það hvernig það ávaxtar peninginn, valið á milli mismunandi ávöxtunarleiða og jafnvel nýtt hluta af séreignasparnaðinum inn á fasteignakaup umfram það sem er hægt í dag.“
Ungt fólk vel sett fyrir framtíðina
Lífeyrissjóðakerfið á Íslandi hefur tekið miklum breytingum á síðustu áratugum og í dag greiða flestir launagreiðendur 4% af launum sínum í skyldulífeyrissparnað og fá 11,5% mótframlag frá atvinnurekanda. Gunnar segir að ungt fólk sem sjái fram á að greiða 15,5% af tekjum sínum í lífeyrissjóð alla starfsævina og sé þar að auki með viðbótarlífeyrissparnað þurfi ekki að hafa áhyggjur af ellilaunum sínum.
„Það fer eftir hvaða forsendur menn gefa sér en þetta er jafnvel orðið of mikið því að það er hægt að reikna út að með svona mikinn sparnað verður þú kominn með hærri eftirlaun en þú varst með í laun,“ segir Gunnar. Hins vegar hafi flestir sem eru nú á vinnumarkaði greitt lægra iðgjald á árum áður og því áunnið sér minni réttindi.
„Þá felst ráðleggingin í því að þú áttir þig á stöðunni, kannaðu hvað þú ert búinn að safna miklu og hvað þú kemur til með að safna áður en þú hættir að vinna. Spurðu þig svo: Er þetta nóg, mun ég lifa ásættanlegu lífi eftir að ég hætti að vinna með þennan lífeyri?“
Ef svarið er nei þurfi að leita leiða til að reyna að brúa bilið. „Það sem er kannski mikilvægast fyrir fólk er að átta sig á stöðunni.“
Eigi ekki að gera ráð fyrir greiðslum frá Tryggingastofnun
Í dag er meira greitt úr lífeyrissjóðakerfinu en almannatryggingakerfinu þar sem lífeyriskerfið er orðið þroskað og margir eiga þar mikil réttindi. Gunnar ráðleggur yngra fólki að gera ekki ráð fyrir að fá greiðslur frá ríkinu til viðbótar við lífeyrissjóðsgreiðslur þegar það er hætt að vinna.
„Þeir sem eiga hins vegar tíu ár eða skemur í eftirlaun þá er sjálfsagt fyrir þá að vita hvað ríkið er að greiða í dag en svo vitum við aldrei hvað verður.“
Almannatryggingakerfið tryggir nú að fólk fái greiddan lágmarkslífeyri en í dag eru fimm einstaklingar á íslenskum vinnumarkaði fyrir hvern einn á lífeyri. Gunnar segir að miðað við núverandi mannfjöldaspár verði staðan sú eftir um 40 ár að aðeins tveir vinnandi einstaklingar verði á móti hverjum ellilífeyrisþega.
„Ef þetta gengur eftir er það augljóst að það verður erfiðara að fjármagna almannatryggingakerfið með samtímasköttum,“ segir Gunnar. Af þessum sökum verði fólk að tryggja að það sé að safna góðum réttindum hjá lífeyrissjóði.
Mörg ríki í slæmri stöðu
Íslenska lífeyrissjóðakerfið er svokallað sjóðsöfnunarkerfi þar sem hver kynslóð safnar sínum lífeyri með því að greiða í sjóð og byggir þannig upp lífeyrissjóðsréttindi. Gunnar segir að kosturinn við slíkt fyrirkomulag sé að hver kynslóð sjái um sig en ókosturinn sé að það taki langan tíma að byggja upp kerfið.
Hin leiðin er svokallað gegnumstreymiskerfi sem byggir á því að lífeyrir er greiddur af samtímasköttum. Gunnar segir kostinn við slíkt kerfi að það taki stuttan tíma að byggja það upp en ókosturinn komi í ljós þegar kynslóðir séu misjafnlega stórar.
„Það getur gerst að kynslóð sem er tiltölulega fámenn á í erfiðleikum þegar það þarf að taka stóran hluta af sköttunum til að greiða fyrir fjölmenna kynslóð. [...] Þær þjóðir sem byggðu upp slík kerfi eru í stórkostlegum vandræðum núna.“
Vísar Gunnar þar til áðurnefndar lýðfræðilegar þróunar sem á sér stað í þróuðum ríkjum þegar barneignum fækkar og hlutfall ellilífeyrisþega hækkar samhliða. Hann segir að sjóðsöfnunarkerfi og gegnumstreymiskerfi séu ólík á margan hátt og erfitt að segja að annað kerfið sé endilega betra en hitt.
„En ég er persónulega hrifnari af sjóðsöfnunarkerfi eins og er hér og finnst það miklu heilbrigðara kerfi. Ég er nú kominn á þann aldur að það eru kannski fimm til tíu ár þar til að ég hætti að vinna. Þá finnst mér rosalega góð tilhugsun að unga fólkið sé ekki að borga skatta til að borga mér lífeyri heldur sé ég búinn að byggja upp sjóð til að fjármagna hann.“
Hlaðvarpið Leitin að peningunum er framleitt í samstarfi við Umboðsmann skuldara með stuðningi frá félagsmálaráðuneytinu.
