Tyrklandsheimsókn og ásýnd Mannréttindadómstólsins Skúli Magnússon skrifar 6. september 2020 16:29 Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Mannréttindi Mannréttindadómstóll Evrópu Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun