Þetta land átt þú og þetta land á þig Þórlindur Kjartansson skrifar 19. júlí 2019 07:00 Eftir að hafa dormað lengi virðist sem margir séu að vakna upp við þann veruleika að frjálslegar heimildir til sölu á íslenskum jörðum hafa leitt til þess að auðmaður nokkur hefur eignast einn af hverjum hundrað ferkílómetrum á Íslandi. Og þótt hann sé eflaust ekkert verri heldur en aðrir milljarðamæringar, sem grætt hafa á efnaverksmiðjum og námuvinnslu, þá þarf umræðan um stefnu Íslendinga í þessum málum að ná langt út fyrir persónur og leikendur.Brauðrist Rétturinn til einkaeignar kann að vera vanmetnasti hluti þeirra borgaralegu mannréttinda sem nútímaleg vestræn samfélög byggjast á. Ef ekki hefði komið til ríkuleg lagaleg vörn á eignum fyrir venjulegt fólk þá hefði verið tómt mál að tala um öll hin réttindin sem við teljum svo eðlileg og sjálfsögð; svo sem eins og tjáningar- og trúarfrelsi. Sá sem hefur eignast eitthvað með réttmætum hætti hefur að jafnaði fullt leyfi til þess að ráðstafa því með þeim hætti sem hann kýs; nota það, selja það, skemma það, veðsetja það, gefa það og svo framvegis. Þegar maður kaupir brauðrist í Elkó þá felst í því algjör yfirráðaréttur yfir heimilistækinu. Eigandinn má vitaskuld nota brauðristina til þess að rista brauð. Hann má meira að segja klessa saman tvö brauð með osti á milli ofan í aðra raufina til að búa til grillsamloku. Og þótt ekki sé mælt með því í neinum skilningi þá er vitað til þess að í neyð hefur gjarnan verið kveikt í sígarettum á glóðinni ofan í brauðrist. Það kemur meira að segja ekkert lagalega í veg fyrir að eigandi brauðristar kalli tækið ristavél, þótt slíkt sé auðvitað til marks um algjört smekkleysi. Brauðrist má gefa í Góða hirðinn, það má hætta að nota hana og geyma hana uppi í skáp, nota hana til íþróttaiðkunar eins í sleggjukasti—sveifla henni á rafmagnssnúrunni og grýta henni eins langt og maður getur, bara ef maður fer varlega og meiðir engan með athæfinu. Maður má reyndar ekki grýta brauðrist í gegnum rúður á annarra manna bílum; en það hefur ekkert með eignarrétt á brauðristinni að gera heldur bílnum. Börn Það gilda hins vegar ekki sömu leikreglur um allar eignir, hvort sem er í lagalegum eða siðferðislegum skilningi. Þótt við eigum börnin okkar þá dettur engum í hug að við höfum sama rétt til þess að ráðstafa þeim eins og brauðrist. Börnin eiga sig að einhverju leyti sjálf og það er almennt litið svo á að foreldrar hafi samfélagslega ábyrgð á að gæta barna sinna, styðja þau, þroska og undirbúa undir framtíðina. Það að maður ráði yfir börnunum sínum og „eigi þau“ felur allt annað í sér heldur en lagalegur eignarréttur. Sambandið milli barns og foreldris byggist á gagnkvæmum skuldbindingum en ekki beinlínis eignarhaldi annars á hinu þótt börnin eigi foreldrana sína eins og foreldrarnir eiga börnin sín. Hér á Íslandi hefur lengi verið deilt um eignarhald á fiskveiðiheimildum. Í lögum segir beinum orðum að útdeiling á aflaheimildum feli ekki í sér varanlegan eignarrétt, þótt í reynd hafi kvótinn ýmsa sterka eiginleika eignarhalds; einkum réttinn til framsals og veðsetningar. Sölumöguleikar kvótaeigenda eru hins vegar takmarkaðir. Annars vegar er markaðurinn takmarkaður með því að tilgreina hámarkseign stærstu aðilanna, þannig að enginn einn má eiga meira en tiltekið hlutfall aflaheimilda. Þetta lækkar verðmæti kvótans. Hin stóra takmörkunin er sú að ekki er heimilt að selja útlendingum kvótann. Það hefur að sjálfsögðu veruleg áhrif á verðmæti „eignarinnar“ líka. Hinir svokölluðu sægreifar á Íslandi hafa vissulega fengið mikil verðmæti í hendurnar með upphaflegri útdeilingu veiðiheimilda en þeir hafa jafnframt tekið á herðar sér ýmsar skyldur og takmarkanir á þeim réttindum. Í samfélagi Að sjálfsögðu er það freistandi og jafnvel ómótstæðilegt fyrir íslenska landeigendur að fá svimandi há tilboð í jarðirnar sínar. Núverandi reglur leyfa slík viðskipti og er ábyrgðin á ástandinu því hvorki kaupenda né seljenda heldur löggjafans. Það sjónarmið hefur ríkt, réttilega að mínu mati, að einkaeign á landi sé mjög jákvæð. Það er engin draumsýn að íslenska ríkið eigi allar jarðir. Hins vegar hljóta flestir að sjá það í hendi sér að eignarréttur yfir landi lýtur ekki sömu lögmálum og allur annar eignarréttur. Og það er heldur ekki sjálfsagt að fólk, sem ekki er búsett hér á landi, greiðir ekki skatta sína hér á landi og er ekki íslenskir ríkisborgarar, geti eignast risastór samliggjandi landflæmi; jafnvel heilu firðina. Þegar einstaklingar gerast svo umsvifamiklir er eðlilegt að til þeirra sé gerð sú krafa að þeir séu þátttakendur í samfélaginu, leggi sitt af mörkum til sameiginlegra verkefna og útgjalda, og bindist landinu raunverulegum tryggðaböndum. Gildir þá einu hvaðan efnafólkið kemur, því vissulega eru fjölmörg dæmi um alíslenska auðmenn sem eru ekki til fyrirmyndar í skattskilum, samfélagsábyrgð eða umgengni um landareignir sínar. Leiðir til úrbóta Það má velta fyrir sér hvort ekki sé hægt að finna leiðir til þess að sætta þau sjónarmið sem togast á þegar kemur að eignarhaldi útlendinga á landi. Til dæmis mætti takmarka heildarmagn þess lands sem erlendur einstaklingur má kaupa (til dæmis þannig að hægt sé að eiga góðan sumarbústað). Eins mætti skoða þá leið að gera erlendum aðilum kleift að leigja jarðir til langs tíma (til dæmis 50 til 70 ára), þannig að landeigendum sem vilja selja sé gefinn kostur á að losna við jarðirnar án þess að varanlegt eignarhald fari til erlendra aðila. Ef erlendur aðili vill eignast íslenska jörð myndi ríkið kaupa af eigandanum gegn því verði sem hinn erlendi aðili er tilbúinn til þess að greiða fyrir leiguna. Núverandi ástand gengur tæpast, en finna þarf réttláta lausn þar sem hvorki landeigendur eða áhugasamir kaupendur eru beittir óhæfilegum takmörkunum. Gagnkvæmt eignarhald Í ljóðinu Fylgd, eftir Guðmund Böðvarsson segir: „Glitrar grund og vangur/glóir sund og drangur./Litli ferðalangur/láttu vakna nú/þína tryggð og trú./Lind í lautu streymir,/lyng á heiði dreymir,/þetta land átt þú.“ Og það er líka þannig að víða um landið geta einstaklingar og fjölskyldur horft í kringum sig og vitað að þau eiga „þetta land“. Það er eflaust mikið stolt og gleði sem fylgir því að eiga jörð; miklu nær því að eiga barn heldur en að eiga brauðrist. Og penninn sem skrifar undir afsalspappírana er örugglega þungur í höndum margra þeirra sem þekkjast ómótstæðileg tilboð um sölu. Það fylgja tilfinningar og skyldurækni því að vera treyst fyrir því að eiga hluta af landinu okkar. Eignarréttur yfir landinu er nefnilega gagnkvæmur, eins og Guðmundur segir líka: „Hér bjó afi og amma/eins og pabbi og mamma./Eina ævi og skamma/eignast hver um sig/stundum þröngan stig./En þú átt að muna /alla tilveruna,/að þetta land á þig.“ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þórlindur Kjartansson Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Eftir að hafa dormað lengi virðist sem margir séu að vakna upp við þann veruleika að frjálslegar heimildir til sölu á íslenskum jörðum hafa leitt til þess að auðmaður nokkur hefur eignast einn af hverjum hundrað ferkílómetrum á Íslandi. Og þótt hann sé eflaust ekkert verri heldur en aðrir milljarðamæringar, sem grætt hafa á efnaverksmiðjum og námuvinnslu, þá þarf umræðan um stefnu Íslendinga í þessum málum að ná langt út fyrir persónur og leikendur.Brauðrist Rétturinn til einkaeignar kann að vera vanmetnasti hluti þeirra borgaralegu mannréttinda sem nútímaleg vestræn samfélög byggjast á. Ef ekki hefði komið til ríkuleg lagaleg vörn á eignum fyrir venjulegt fólk þá hefði verið tómt mál að tala um öll hin réttindin sem við teljum svo eðlileg og sjálfsögð; svo sem eins og tjáningar- og trúarfrelsi. Sá sem hefur eignast eitthvað með réttmætum hætti hefur að jafnaði fullt leyfi til þess að ráðstafa því með þeim hætti sem hann kýs; nota það, selja það, skemma það, veðsetja það, gefa það og svo framvegis. Þegar maður kaupir brauðrist í Elkó þá felst í því algjör yfirráðaréttur yfir heimilistækinu. Eigandinn má vitaskuld nota brauðristina til þess að rista brauð. Hann má meira að segja klessa saman tvö brauð með osti á milli ofan í aðra raufina til að búa til grillsamloku. Og þótt ekki sé mælt með því í neinum skilningi þá er vitað til þess að í neyð hefur gjarnan verið kveikt í sígarettum á glóðinni ofan í brauðrist. Það kemur meira að segja ekkert lagalega í veg fyrir að eigandi brauðristar kalli tækið ristavél, þótt slíkt sé auðvitað til marks um algjört smekkleysi. Brauðrist má gefa í Góða hirðinn, það má hætta að nota hana og geyma hana uppi í skáp, nota hana til íþróttaiðkunar eins í sleggjukasti—sveifla henni á rafmagnssnúrunni og grýta henni eins langt og maður getur, bara ef maður fer varlega og meiðir engan með athæfinu. Maður má reyndar ekki grýta brauðrist í gegnum rúður á annarra manna bílum; en það hefur ekkert með eignarrétt á brauðristinni að gera heldur bílnum. Börn Það gilda hins vegar ekki sömu leikreglur um allar eignir, hvort sem er í lagalegum eða siðferðislegum skilningi. Þótt við eigum börnin okkar þá dettur engum í hug að við höfum sama rétt til þess að ráðstafa þeim eins og brauðrist. Börnin eiga sig að einhverju leyti sjálf og það er almennt litið svo á að foreldrar hafi samfélagslega ábyrgð á að gæta barna sinna, styðja þau, þroska og undirbúa undir framtíðina. Það að maður ráði yfir börnunum sínum og „eigi þau“ felur allt annað í sér heldur en lagalegur eignarréttur. Sambandið milli barns og foreldris byggist á gagnkvæmum skuldbindingum en ekki beinlínis eignarhaldi annars á hinu þótt börnin eigi foreldrana sína eins og foreldrarnir eiga börnin sín. Hér á Íslandi hefur lengi verið deilt um eignarhald á fiskveiðiheimildum. Í lögum segir beinum orðum að útdeiling á aflaheimildum feli ekki í sér varanlegan eignarrétt, þótt í reynd hafi kvótinn ýmsa sterka eiginleika eignarhalds; einkum réttinn til framsals og veðsetningar. Sölumöguleikar kvótaeigenda eru hins vegar takmarkaðir. Annars vegar er markaðurinn takmarkaður með því að tilgreina hámarkseign stærstu aðilanna, þannig að enginn einn má eiga meira en tiltekið hlutfall aflaheimilda. Þetta lækkar verðmæti kvótans. Hin stóra takmörkunin er sú að ekki er heimilt að selja útlendingum kvótann. Það hefur að sjálfsögðu veruleg áhrif á verðmæti „eignarinnar“ líka. Hinir svokölluðu sægreifar á Íslandi hafa vissulega fengið mikil verðmæti í hendurnar með upphaflegri útdeilingu veiðiheimilda en þeir hafa jafnframt tekið á herðar sér ýmsar skyldur og takmarkanir á þeim réttindum. Í samfélagi Að sjálfsögðu er það freistandi og jafnvel ómótstæðilegt fyrir íslenska landeigendur að fá svimandi há tilboð í jarðirnar sínar. Núverandi reglur leyfa slík viðskipti og er ábyrgðin á ástandinu því hvorki kaupenda né seljenda heldur löggjafans. Það sjónarmið hefur ríkt, réttilega að mínu mati, að einkaeign á landi sé mjög jákvæð. Það er engin draumsýn að íslenska ríkið eigi allar jarðir. Hins vegar hljóta flestir að sjá það í hendi sér að eignarréttur yfir landi lýtur ekki sömu lögmálum og allur annar eignarréttur. Og það er heldur ekki sjálfsagt að fólk, sem ekki er búsett hér á landi, greiðir ekki skatta sína hér á landi og er ekki íslenskir ríkisborgarar, geti eignast risastór samliggjandi landflæmi; jafnvel heilu firðina. Þegar einstaklingar gerast svo umsvifamiklir er eðlilegt að til þeirra sé gerð sú krafa að þeir séu þátttakendur í samfélaginu, leggi sitt af mörkum til sameiginlegra verkefna og útgjalda, og bindist landinu raunverulegum tryggðaböndum. Gildir þá einu hvaðan efnafólkið kemur, því vissulega eru fjölmörg dæmi um alíslenska auðmenn sem eru ekki til fyrirmyndar í skattskilum, samfélagsábyrgð eða umgengni um landareignir sínar. Leiðir til úrbóta Það má velta fyrir sér hvort ekki sé hægt að finna leiðir til þess að sætta þau sjónarmið sem togast á þegar kemur að eignarhaldi útlendinga á landi. Til dæmis mætti takmarka heildarmagn þess lands sem erlendur einstaklingur má kaupa (til dæmis þannig að hægt sé að eiga góðan sumarbústað). Eins mætti skoða þá leið að gera erlendum aðilum kleift að leigja jarðir til langs tíma (til dæmis 50 til 70 ára), þannig að landeigendum sem vilja selja sé gefinn kostur á að losna við jarðirnar án þess að varanlegt eignarhald fari til erlendra aðila. Ef erlendur aðili vill eignast íslenska jörð myndi ríkið kaupa af eigandanum gegn því verði sem hinn erlendi aðili er tilbúinn til þess að greiða fyrir leiguna. Núverandi ástand gengur tæpast, en finna þarf réttláta lausn þar sem hvorki landeigendur eða áhugasamir kaupendur eru beittir óhæfilegum takmörkunum. Gagnkvæmt eignarhald Í ljóðinu Fylgd, eftir Guðmund Böðvarsson segir: „Glitrar grund og vangur/glóir sund og drangur./Litli ferðalangur/láttu vakna nú/þína tryggð og trú./Lind í lautu streymir,/lyng á heiði dreymir,/þetta land átt þú.“ Og það er líka þannig að víða um landið geta einstaklingar og fjölskyldur horft í kringum sig og vitað að þau eiga „þetta land“. Það er eflaust mikið stolt og gleði sem fylgir því að eiga jörð; miklu nær því að eiga barn heldur en að eiga brauðrist. Og penninn sem skrifar undir afsalspappírana er örugglega þungur í höndum margra þeirra sem þekkjast ómótstæðileg tilboð um sölu. Það fylgja tilfinningar og skyldurækni því að vera treyst fyrir því að eiga hluta af landinu okkar. Eignarréttur yfir landinu er nefnilega gagnkvæmur, eins og Guðmundur segir líka: „Hér bjó afi og amma/eins og pabbi og mamma./Eina ævi og skamma/eignast hver um sig/stundum þröngan stig./En þú átt að muna /alla tilveruna,/að þetta land á þig.“
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun